"Aνοιξιάτικα θροΐσματα" από τον Σεργκέι Ραχμάνινοφ...

 

O Ραχμάνινοφ στον κήπο του

Ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, γεννημένος καταμεσής της άνοιξης, το πρώτο Απριλιάτικο πρωινό του 1873, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες του 20ού αιώνα, αλλά και συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας.

Απαράμιλλες οι δεξιοτεχνικές του δυνατότητες και η ποιότητα του ήχου του, στοιχεία που κληρονόμησε από τον παππού, αλλά και από τους δυο γονείς του.
Ο παππούς υπήρξε αξιόλογος ερασιτέχνης πιανίστας, είχε μαθητεύσει μάλιστα κοντά στον Ιρλανδό John Field (έναν από τους καλύτερους μαθητές του Κλεμέντι) ενώ και οι δύο γονείς του Σεργκέι έπαιζαν πιάνο σε καθημερινή βάση στο σπίτι.
H δε παραμάνα του ήταν εκείνη που εντόπισε το μουσικό του ένστικτο και τη δεινή κλίση του στο πιάνο!

(φωτο απο: zhuanlan)

Στις συνθέσεις του είναι εμφανείς οι επιρροές από τους Τσαϊκόφσκι, Σοπέν και  Λιστ, στο ύφος του ύστερου ρομαντισμού.

Ως πιανίστας φημιζόταν για τα "μαγικά χέρια" του, για την καθαρή και βιρτουόζικη τεχνική του.

Ήταν ένας εξαιρετικών δυνατοτήτων καλλιτέχνης των πλήκτρων, που απέκτησε φήμη και δόξα, αλλά και ένας από τους πιο ακριβοπληρωμένους πιανίστες του 20ου αι.

Κορυφαίος εκτελεστής, που προκαλούσε ντελίριο ενθουσιασμού σε κάθε του εμφάνιση με το αέρινο παίξιμο του, που ξεχώριζε για την ακρίβεια, ρυθμική κίνηση, σαφήνεια και αξιοσημείωτη χρήση του staccato.

Διέθετε εξαιρετικά μεγάλα χέρια (το άνοιγμα της παλάμης του έπιανε διάστημα 13ης, όσο δηλαδή εικάζεται και για τον Λιστ με τον οποίο είχαν τον ίδιο τύπο χεριού), που τον βοηθούσαν να ελίσσεται μέσα από τις πιο πολύπλοκες συγχορδίες, ενώ η τεχνική του αριστερού χεριού ήταν ασυνήθιστα ισχυρή!

"Η μουσική είναι αρκετή για μια ζωή, αλλά μια ολόκληρη ζωή
δεν είναι ποτέ αρκετή για τη μουσική"

(Σεργκέι Ραχμάνινοφ)

O Ραχμάνινοφ την εποχή σύνθεσης της καντάτας

Ο Σεργκέι δεν είχε συμπληρώσει ακόμη τα τριάντα όταν συνέθεσε την ενός μέρους καντάτα για φωνή βαρύτονου, χορωδία και ορχήστρα. Το λιμπρέτο της σύνθεσης είναι εμπνευσμένο από ένα ποίημα του σπουδαίου εκδότη και ποιητή, από τους σημαντικότερους ρώσους εκπροσώπους του ρεαλισμού, Νικολάι Νεκράσοφ με τίτλο: "Πράσινα θροΐσματα".
Η ποιητική δημιουργία διακρίνεται για το βαθύ λυρισμό της, καθώς περιγράφει την επιστροφή της "ανοιξιάτικης αύρας", του "πράσινου θροΐσματος" όπως το αναφέρει ο τίτλος, μια ρωσική λαϊκή έκφραση που περιγράφει την αφύπνιση της φύσης, αλλά χωρίς τις υπερβολές του ρομαντισμού.Ο ποιητής ενδιαφέρεται για την αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας, αφού αναφέρεται σε κάποιον που, οργισμένος με την άπιστη σύζυγό του κάνει σκοτεινές σκέψεις για κείνη, απ' τις οποίες απελευθερώνεται τελικά με την επιστροφή της άνοιξης, μιας εποχής που φέρνει το φως μέσα μας, την αναγέννηση του εσωτερικού κόσμου μας. Άνοιξη και ανανεωμένη εσωτερική διάθεση σε μια παράλληλη κίνηση συμβολισμών.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Κάτω, κάτω ο άνεμος χορεύει

κι από τα δέντρα, να! - Οι θάμνοι παιχνιδιάρικα ακουμπούν,

μεγάλα σύννεφα ανθόσκονης που προς τον ουρανό οδεύουν

Με διάφανες μουσελίνες ο κόσμος τυλιγμένος!

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Η Nατάλια, η γυναίκα μου, γλυκιά, σεμνή,

Αλλά όσο ήμουνα στην πόλη,

απίστησε, και ω, τόση αφέλεια!Το παραδέχτηκε, η ανόητη.

Ήρθε παγωνιά και χιόνι

και σκέψεις φρικτές, άγριες:

Να την σκοτώσω; πολύ σκληρό.

Να τ' αποκρύψω; αδύνατο, πονάει η προδοσία!

Μέρα με τη μέρα, ασταμάτητα

οι άνεμοι του χειμώνα βούιζαν,

επαναλαμβάνοντας: "τιμώρησε την άπιστη

σκότωσε το κακό και μη διστάζεις.

Διαφορετικά ειρήνη δεν θα βρεις ποτέ."

Είχε τόσο πάθος το άσμα του χειμώνα

Στο χέρι έσφιξα το μαχαίρι…

η Άνοιξη είχε δειλά εμφανιστεί.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Οι κερασιές στέκονται ψιθυρίζοντας

με ευθυμία που τις φιλούν

ακτινοβόλες ηλιαχτίδες

Τα πεύκα μουρμουρίζοντας

τα μυστικά τους στο αεράκι.

Η φλαμουριά βουίζει στη φυλλωσιά της, μελωδίες γλυκές,

Η σημύδα και ο σφένδαμος θροΐζουν χαρούμενα,

κι οι καταπράσινοι αγροί απαντούν

με το δικό τους το τραγούδι πως

ξαναγεννήθηκε η φύση.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Χάνουν οι σκέψεις μου την έντασή τους,

και το μαχαίρι πέφτει απ' το χέρι…

Δάση, λιβάδια και αγροί

Αντηχήστε το τραγούδι:

Όσο αντέχει η αγάπη, αγάπα τρυφερά,

Όσο διαρκεί η υπομονή, ζήσε υπομονετικά,

όσο η συγχώρεση καλεί να' σαι ελεήμων,

κι ο Θεός κριτής σου!"

Aπό εικονογράφηση του ποιητικού κειμένου
illustrators.ru

Ο Ραχμάνινοφ άρχισε γρήγορα να εργάζεται την καντάτα "Άνοιξη, op. 20" έχοντας κατά νου την μεγαλειώδη φωνή του καλού του φίλου Φίοντορ Σαλιάπιν, ο οποίος είχε τραγουδήσει και στην πρεμιέρα της όπερας του συνθέτη "Aleko" με θριαμβευτική επιτυχία.

"Δούλευα την καντάτα ασταμάτητα, μα το τέλος δεν φαινόταν πουθενά. Ο χρόνος πίεζε...Σε δυο βδομάδες θα' πρεπε να έχει τελειώσει... Τρομερό το άγχος, η αγωνία, δημιουργούσαν βαθύ πόνο μέσα μου..."

σημειώνει στο ημερολόγιό του ο Ραχμάνινοφ.

Τελικά, όλα πήγαν κατ' ευχήν και η καντάτα ολοκληρωμένη παραδόθηκε στην ώρα της. Δυστυχώς όμως ο "ιδανικός σολίστ" του Ραχμάνινοφ, ο φίλος του Σαλιάπιν, δεν ήταν διαθέσιμος για να τραγουδήσει στην πρεμιέρα.Έτσι, ο ρόλος ανατέθηκε στον Αλεξέι Σμιρνόφ, με τον Σαλιάπιν να τραγουδά στην πρεμιέρα της Αγίας Πετρούπολης, του Παρισιού και της Μόσχας.

Ραχμάνινοφ και Σαλιάπιν

Γνωρίζουμε πως ο Ραχμάνινοφ είχε ιδιαίτερη σχέση με τη φύση κι επισκεπτόταν το κτήμα του πολύ συχνά την περίοδο της άνοιξης. Η φυσιολατρεία του είναι εμφανής σε πολλά έργα του, ανάμεσά τους και η καντάτα αυτή.
Στην καρδιά αυτού του ποιητικού κειμένου βρίσκεται το θέμα της λύτρωσης μέσα από τη φύση, που, όπως κάθε χρόνο η άνοιξη επιστρέφει και λιώνει τον πάγο, υπάρχει πάντα η ελπίδα μιας δεύτερης ευκαιρίας και μιας νέας αρχής. Ο Ραχμάνινοφ αναμφισβήτητα έλκεται από το κείμενο του Νεκράσοφ γιατί πρόσφατα είχε αναρρώσει από την κατάθλιψη που τον βασάνιζε μετά την άσχημη κριτική της Πρώτης Συμφωνίας του. Κριτική που τον οδήγησε σε ψυχική σκοτεινιά, την οποία ξεπέρασε με τη βοήθεια του γιατρού του και της τέχνης του. Η εικόνα του υπέρτατου κάλλους της άνοιξης που μεταμορφώνει το χειμερινό μελαγχολικό τοπίο τον επηρεάζει βαθιά με τους συμβολισμούς της, καθώς άνοιξη είναι εποχή αναγέννησης, εσωτερικής αναπτέρωσης, δημιουργίας συναισθημάτων ηρεμίας, αρμονίας και γαλήνης.
Καθώς λένε πως η "άνοιξη φωλιάζει στον χειμώνα", το σκοτάδι δίνει τη θέση του στο φως για να ξεπηδήσει η μικρή σπίθα της ελπίδας και της λύτρωσης, έτσι ο συνθέτης με οδηγό το ποιητικό κείμενο δομεί την καντάτα του πάνω σε αντίστοιχου ύφους μοτίβα, εκείνο "του πράσινου θροΐσματος"..." της αφύπνισης της φύσης"...το "μοτίβο του χειμώνα και της προδοσίας"..."των σκοτεινών σκέψεων" ώσπου στο τέλος επανέρχεται με το λυτρωτικό κι ελπιδοφόρο θέμα της άνοιξης..


Η μονομερής καντάτα δομείται σε τρεις ενότητες:

• Η πρώτη, καθαρά ορχηστρική, μεταφέρει το σταδιακό ξύπνημα της άνοιξης. Το σύντομο μοτίβο του "πράσινου θροΐσματος" θυμίζει τους λαϊκούς εαρινούς ύμνους. Ακούγεται αρχικά σε χαμηλό τόνο, που συμβολίζει το ξύπνημα από τη χειμερία νάρκη.Mετά το χαρακτηριστικό ήχο της άρπας, το ανοιξιάτικο θρόισμα αυξάνει σε δυναμική και στο χαρούμενο αποκορύφωμα μπαίνει η χορωδία: "Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης, που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!" 

• Στη δεύτερη ενότητα, η αφήγηση του βαρύτονου ξεκινά με μια έντονη παραφωνία για να δηλωθεί η αντίθεση των συναισθημάτων, ενώ το αγγλικό κόρνο ηχεί μια θλιβερή σόλο μελωδία, καθώς ζοφερά επίσης πυκνώνουν τα ηχοχρώματα στην ορχήστρα.
  Η χορωδία ερμηνεύει σύντομα κατιόντα θέματα σχεδόν bouche fermée, καθώς τολμηρές αρμονίες και χρωματικά περάσματα στα ξύλινα πνευστά μεταφέρουν το ουρλιαχτό της καταιγίδας.

• Την τρίτη ενότητα εντοπίζουμε μετά το μονολόγο του βαρύτονου όπου ο ακροατής αφουγκράζεται νύξεις από το αρχικό θέμα του "πράσινου θροΐσματος" . Ήχοι φλάουτου και ελαφρές δοξαριές των τοξοτών σκιαγραφούν την ανανεωτική πνοή της άνοιξης. Μια μελωδική ευφορία κυριαρχεί. Σταδιακά οδηγούμαστε στην λυρική καντιλένα, απαλά και τραγουδιστά μέσω της οποίας μεταφέρεται η κύρια ιδέα της σύνθεσης:

"Όσο αντέχει η αγάπη, αγάπα τρυφερά,

Όσο διαρκεί η υπομονή, ζήσε υπομονετικά,

όσο η συγχώρεση καλεί να' σαι ελεήμων,

κι ο Θεός κριτής σου!"

Rachmaninov, "Spring Cantata, op. 20":

Κείμενα για τον Ραχμάνινοφ υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!