Ο Γκόγια, ο Χάυντν κι o φιλότεχνος Ισπανός Δούκας...

Πορτρέτο του Δούκα της Άλμπα , Φρανσίσκο ντε Γκόγια, 1795
Μουσείο Πράδο

Ένας από τους πλέον διαφωτισμένους Ισπανούς αριστοκράτες ήταν ο Χοσέ Αλβάρες ντε Τολέδο, Μαρκήσιος της Βιλαφράνκα και Δούκας της Άλμπα, τίτλος που απέκτησε όταν σε ηλικία 16 χρόνων νυμφεύτηκε την δεκάχρονη Μαρία Τερέζα Δούκισσα της Άλμπα. 

Υπήρξε πρότυπο φωτισμένου Ισπανού ευγενή, καθώς υπερασπίστηκε τα ιδεολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής του, τις πολιτικές, στρατιωτικές και πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις.

Francisco de Goya

Μας είναι γνωστός από ένα ολόσωμο πορτραίτο παραπάνω, που τού φιλοτέχνησε ο Φρανθίσκο Γκόγια, του οποίου υπήρξε πάτρονας. Ο ζωγράφος έγινε ο προσωπικός πορτρετίστας της Αυλής του και απεικόνισε όλα τα μέλη της οικογένειας.

Ο Δούκας λάτρευε την ιππασία και θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους ιππείς στην ισπανική αυλή. Ήταν όμως και μεγάλος λάτρης της μουσικής, όπως και εξαιρετικά προικισμένος εκτελεστής βιόλας.

Joseph Haydn

Ως προστάτης, συνδέθηκε με τον Γιόζεφ Χάυντν, ο οποίος -κατόπιν παραγγελίας του- συνέθεσε αρκετά έργα. Ας θυμηθούμε πως η σχέση του Χάυντν με την Ισπανία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1770 κι ο συνθέτης έστειλε πολλά χειρόγραφά του από το παλάτι του Εστερχάζυ ή το Λονδίνο στην αυλή της Μαδρίτης έπειτα από αίτημα των μελών της βασιλικής οικογένειας. Στο αρχείο των ισπανικών ανακτόρων βρίσκει κανείς χειρόγραφες  παρτιτούρες από την όπερα "L'isola disabitata-Το ακατοίκητο νησί", από τρίο με βαρύτονο, αλλά και πλήθος Συμφωνιών του Χάυντν, τα περισσότερα σταλμένα στο Δούκα της Άλμπα, με τον οποίο διατηρούσε συχνή αλληλογραφία...

Ας επιστρέψουμε στον Γκόγια και το πορτραίτο που φιλοτέχνησε για τον ισπανό αριστοκράτη. Ο ζωγράφος απεικονίζει με άφθαστη κομψότητα τον ευγενή, εστιάζοντας σε στοιχεία που αποδεικνύουν τις μεγάλες του αγάπες, την ιππασία και τη μουσική.

Ο Δούκας φορά ρούχα ιππασίας, ψηλές μπότες με σπιρούνια, ενώ έχει αφημένο το μαύρο καπέλο του ιππέα ακουμπισμένο πάνω στο περίτεχνο μαρκετερί γραφείο δίπλα του. Αέρα μεγαλοπρέπειας αποπνέει η σάλα της Δουκικής Αυλής μέσα στην οποία απεικονίζεται ο κομψός άνδρας, που κοιτάζει κατάματα το θεατή γεμάτος αυτοπεποίθηση μέσα στο βελούδινο μεσάτο σακάκι του.

Λεπτομέρεια του πίνακα με την παρτιτούρα

Πάνω στο γραφείο εκτός από το καπέλο διακρίνουμε και μέρος μιας βιόλας, στοιχείο που επισημαίνει την σχέση του Δούκα με το όργανο και την τέχνη της Μουσικής. Επίσης, στα χέρια του κρατά ανοικτό ένα βιβλίο μουσικής, που στο εξώφυλλό του αναφέρεται το όνομα του αγαπημένου του συνθέτη, Γιόζεφ Χάυντν.
Μέσα σε οβάλ διακοσμητικό πλαίσιο αναφέρεται και ο τίτλος της σύνθεσης: "Cuatro comp...con acomp de Fortep-Τέσσερις συνθέσεις με συνοδεία πιάνου".

Μετά από έρευνες των ειδικών διαπιστώθηκε πως εκείνη τη χρονιά, ο Χάυντν δεν είχε συνθέσει, ούτε εκδώσει σύνθεση με αυτόν τον τίτλο. Την προηγούμενη όμως χρονιά(1794) είχε γράψει -όπως ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του- τις "6 Original Canzonettas for voice and Fortepiano". Προφανώς στο ρωμαϊκό σύστημα αριθμών το VI μεταφέρθηκε από λάθος σε IV, κι έτσι ολογράφως κατέληξε σε quatro. 

Το εξώφυλλο του κύκλου τραγουδιών
(bonhams)

Πρόκειται για κύκλο τραγουδιών για φωνή, συνοδεία πιανοφόρτε, με την απεικόνιση της παρτιτούρας στα χέρια του ισπανού αριστοκράτη να υπογραμμίζει την άριστη ενημέρωση του Δούκα της Άλμπα για τις μουσικές εκδόσεις...

Στις καντσονέτες, που εκδόθηκαν σε δύο σετ των έξι τραγουδιών το καθένα, ο Χάυντν εκμεταλλεύεται πλήρως τις βελτιωμένες τεχνικές του πληκτροφόρου προσφέροντας στη φωνή μεγαλύτερη εκφραστική συνοδεία, θέτοντας έτσι ένα νέο πρότυπο για το μουσικό είδος.
Το πρώτο σετ των Έξι τραγουδιών βασίζεται σε ποίηση της αγγλίδας, Anne Hunter και το δεύτερο -αφιερωμένο στη Λαίδη Σάρλοτ Μπέρτι- σε ποίηση της Χάντερ επίσης, ένα του Σαίξπηρ, ένα του Μεταστάζιο και δύο ανωνύμων ποιητών. 

Γοητευτικές μελωδίες ντύνουν τους στίχους με τη σύνδεση του λόγου με την μουσική να είναι απαράμιλλη.
Τα σετ ξεκινούν με "τραγούδια της θάλασσας", και τα δυο σε στίχους της Αν Χάντερ.
Στο πρώτο, "Το τραγούδι της Γοργόνας" σε Ντο μείζονα, ηχούν σαν παφλασμός των κυμάτων τα τρίηχα της πιανιστικής συνοδείας, υποδηλώνοντας τη γάργαρη ροή του θαλασσινού νερού και
στο δεύτερο, "Τραγούδι του Ναύτη", σε Λα μείζονα, ο συνθέτης εκμεταλλευόμενος την ευρεία ηχητικότητα του φορτεπιάνο με χαρακτηριστική σφοδρότητα μιμείται τη ναυτική κλήση από τη σάλπιγγα ή τον ήχο από τα ιστία που πολεμούν με τη λύσσα της ανεμοθύελλας.

Ας τα απολαύσουμε:

Ι. Haydn: 6 Original Canzonettas, Βook 1, I: "The Mermaid's Song":

Τώρα πoυ χορεύoυν οι παιχνιδιάρικες ηλιαχτίδες 

στη γαλαζωπή, κρυστάλλινη θάλασσα,

Έλα, και θα σου δείξω το δρόμο

εκεί, που βρίσκονται οι μαργαριταρένιοι θησαυροί.

Έλα μαζί μου και θα σε πάω

εκεί που υψώνονται οι βράχοι των κοραλλιών.

Ακολούθησε, ακολουθησέ με

Ελα να δεις τους θησαυρούς που βρίσκονται

πολύ κάτω απ' των κυμάτων τον παφλασμό

έλα να δεις τον πλούτο, τον αόρατο στο μάτι του ανθρώπου... 

(απόδοση δική μου)

ΙΙ. Haydn: 6 Original Canzonettas, Βook 2, IΙ: " The Sailor' s song":

"Ψηλά στο κατάρτι που λυγίζει

ο ναυτικός από την έκρηξη ατρόμητος 

σφυρίζει στη θύελλα.

Δένοντας σχοινιά στην άγρια θάλασσα

ούτ' ο πόλεμος, ούτε κι ο θάνατος

μπορούν να τον φοβίσουν

Στον εχθρό που το πλοίο καταδιώκει,

ψηλά βάζει το κανόνι 

να διακηρύξει βροντερά

της Βρετανίας της δόξα!"

(απόδοση δική μου)

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γέννηση του σπουδαίου ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο Γκόγια(30  Μαρτίου 1746 στο Φουεντετόδος της Αραγωνίας), ενός από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών, τον σημαντικότερο της εποχής του, που εκτιμήθηκε από τους ζωγράφους του ρομαντισμού, ανάμεσά τους τον Ντελακρουά, ενώ κύριος θαυμαστής του υπήρξε και ο Πάμπλο Πικάσο.
31 Μαρτίου του 1732 είχε γεννηθεί στο Ρόραου της Αυστρίας ο Γιόζεφ Χάυντν, σπουδαία προσωπικότητα της κλασικής εποχής της μουσικής, μέλος της Πρώτης Σχολής της Βιέννης και ο επονομαζόμενος "πατέρας" της συμφωνίας και του κουαρτέτου εγχόρδων.

museodelprado
interlude.hk
bonhams