Michael Haydn : Μια Λειτουργία για τον "Άγιο των Ψυχών", Νικόλαο του Τολεντίνο...

"Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο επαναφέρει στη ζωή τις ψητές πέρδικες", Pietro Perugino

Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο, γνωστός και ως "Προστάτης των Αγίων Ψυχών", ήταν Ιταλός Καθολικός μυστικιστής και μέλος του Τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου. Γεννήθηκε γύρω στο 1245 και έλαβε το όνομα Νικόλαος προς τιμήν του Αγίου Νικολάου των Μύρων, καθώς οι γονείς του, ύστερα από προσευχή στο ιερό του Αγίου, απέκτησαν παιδί μετά από χρόνια ατεκνίας.

Juan Pantoja de la Cruz: "San Nicolás de Tolentino", 1601

Σε ηλικία 18 ετών εισήλθε στο Αυγουστινιανό τάγμα και σύντομα ξεχώρισε για την ευλάβεια, την ταπεινοφροσύνη και το χαρισματικό του κήρυγμα. Καθ' όλη τη μοναχική του πορεία, διακρίθηκε ως εξομολόγος και πνευματικός καθοδηγητής, προσελκύοντας πλήθη πιστών. Περίπου το 1274, στάλθηκε στην πόλη Τολεντίνο, η οποία εκείνη την εποχή δοκιμαζόταν από σφοδρές εσωτερικές διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ πολιτικών φατριών. Μέσα από το λόγο, το παράδειγμά του και το έργο συμφιλίωσης που ανέπτυξε, συνέβαλε καθοριστικά στην αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης και της ενότητας στην πόλη.

Κεντρικό στοιχείο της πνευματικότητάς του ήταν η αφοσίωσή του στην προσευχή υπέρ των ψυχών του Καθαρτηρίου. Αυτή η βαθιά του ευαισθησία για τις ψυχές των κεκοιμημένων τον κατέστησε προστάτη τους και του προσέδωσε τον χαρακτηρισμό "Άγιος των Ψυχών".

Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο, που είναι ο πρώτος Αυγουστίνος μοναχός που αγιοποιήθηκε, κοιμήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1305 και η Καθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του την ημέρα της Κοίμησής του. Αποτελεί πρότυπο χριστιανικής ζωής, αυταπάρνησης και πνευματικής φροντίδας.


Η ζωή του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο συνοδεύεται από πλήθος θαυμαστών διηγήσεων που φανερώνουν τη θεία χάρη που τον περιέβαλλε. Σε εποχή μεγάλης θαλασσοταραχής, οι ναυτικοί επικαλέστηκαν με πίστη τη βοήθειά του. Ο Άγιος εμφανίστηκε στον ουρανό κρατώντας κρίνο στο ένα χέρι και με το άλλο γαλήνεψε τα κύματα, σώζοντάς τους από βέβαιο θάνατο.
Σε άλλη αφήγηση, λέγεται ότι έσωσε το παλάτι του Δόγη της Βενετίας από τη φωτιά, ρίχνοντας στις φλόγες ένα κομμάτι ευλογημένο ψωμί, το οποίο τις έσβησε θαυματουργικά.

Τέλος, σε μια εξίσου θαυμαστή ιστορία αναφέρεται πως κάποτε του προσφέρθηκαν για φαγητό ψητές πέρδικες -αν και ήταν χορτοφάγος. Ο Νικόλαος έκανε το σημείο του Σταυρού και τότε τα πουλιά ζωντάνεψαν και πέταξαν έξω από το παράθυρο, εντυπωσιάζοντας τους παρευρισκόμενους (όπως εικονίζεται στο παραπάνω εικαστικό του Pietro Perugino). 

Η Μουσική Έμπνευση:

Από τις σημαντικότερες λειτουργικές συνθέσεις του Αυστριακού μουσουργού Michael Haydn, αδελφού του Joseph Haydn, ξεχωρίζει η "Λειτουργία του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο - Missa Sancti Nicolai Tolentini", την οποία συνέθεσε για το μοναστήρι των Αυγουστίνων στο Mülln.
Ο Mίκαελ Χάυντν υπήρξε ένας εξαιρετικά ταλαντούχος και σεβαστός συνθέτης, με σπουδαία συμβολή στη θρησκευτική μουσική του 18ου αιώνα.

Η συγκεκριμένη λειτουργία αποτελεί μέρος του πλούσιου εκκλησιαστικού ρεπερτορίου που ο Μ. Χάυντν ανέπτυξε κατά τη μακρόχρονη θητεία του στο Σάλτσμπουργκ, όπου υπηρέτησε ως αυλικός συνθέτης και οργανίστας. Στο έργο αυτό διακρίνεται η πνευματικότητα, η ισορροπία, η μελωδική χάρη και η εκφραστικότητα, χαρακτηριστικά στοιχεία του ύφους του.

Αν και συχνά επισκιάζεται από τη φήμη του αδελφού του, η εκκλησιαστική μουσική του Michael αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μεταγενέστερους συνθέτες, μεταξύ των οποίων και ο νεαρός Mότσαρτ ο οποίος εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο και την προσωπικότητά του.

Η "Missa Sancti Nicolai Tolentini" αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του ύφους της εποχής. Μελωδικό, ισορροπημένο, με σεβασμό στο ιερό κείμενο και έντονη αίσθηση του μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας. Μέσα από την αρμονική δομή και τις φωνητικές γραμμές, αναδεικνύεται το λειτουργικό ήθος και η θεολογική βαρύτητα της μορφής του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο, προστάτη των ψυχών και σύμβολο ελπίδας για την αιώνια σωτηρία.
Ο Μίκαελ Χάυντν αξιοποιεί τις χορωδιακές φωνές σε αρμονία με ένα ζευγάρι σολίστ, ενώ κάθε μέρος της σύνθεσης παρουσιάζει σαφή θεματική ανάπτυξη και πολυφωνική επεξεργασία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καθαρότητα των μελωδιών και στην εκφραστική δύναμη του κειμένου, στοιχεία που ενισχύουν την πνευματική διάσταση του έργου.Η Missa Sancti Nicolai Tolentini είναι μουσική προσευχή. Μέσα από την ευλάβεια και τη συγκινητική της ένταση, υμνεί την αγιότητα του Αγίου και καλεί τον ακροατή σε βαθιά εσωτερική συμμετοχή.

Μουσικοαναλυτές έχουν χαρακτηρίσει τη λειτουργία ως ένα από τα "πολύτιμα διαμάντια" της δυτικοευρωπαϊκής εκκλησιαστικής μουσικής, έργο που αναδεικνύει με διαχρονικό τρόπο το μήνυμα της πίστης, της ελπίδας και της μεταφυσικής παρηγοριάς που προσφέρει η ιερή τέχνη. Αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος ο Γιόζεφ Χάυντν, αν και παγκοσμίως γνωστότερος, παραδεχόταν πως "οι εκκλησιαστικές συνθέσεις του αδελφού του υπερείχαν των αντίστοιχων δικών του."

Michael Haydn: "Missa Sancti Nicolai Tolentini"