Giacomo Meyerbeer: Η φιλία με τον Τζοακίνο Ροσίνι...

Aδιαμφισβήτητα ο Γερμανοεβραίος συνθέτης της ρομαντικής εποχής, Τζάκομο Μέγιερμπερ συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία της grand opéra.
Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 5 Σεπτεμβρίου 1791. Οι όπερές του χαρακτηρίζονται από μεγαλοπρέπεια, δραματικότητα, περίτεχνη ενορχήστρωση και ευφυή χρήση της φωνής.

Ανήκε στους πιο δημοφιλείς και επιδραστικούς συνθέτες του 19ου αι., αν και η φήμη του μειώθηκε με την άνοδο νέων μουσικών ρευμάτων. Το έργο του άσκησε σημαντική επιρροή σε συνθέτες όπως ο Βάγκνερ, παρά την, αργότερα, αντισημιτική του στάση, και διαμόρφωσε τον εξελικτικό δρόμο της όπερας.

Γεννήθηκε σε ευκατάστατη εβραϊκή οικογένεια του Βερολίνου. Ο πατέρας του ήταν πλούσιος τραπεζίτης, κάτι που του επέτρεψε να σπουδάσει δίχως οικονομικές δεσμεύσεις και να λάμψει ως πιανίστας από νεαρή ηλικία.


Η φιλία του Μέγιερμπερ με τον Τζοακίνο Ροσίνι αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σχέσεις στη μουσική του 19ου αι., καθώς συνέδεσε δύο συνθέτες από διαφορετικά υπόβαθρα και ύφος, με κοινό πάθος την όπερα και την ανάγκη να μιλήσουν στο ακροατήριο μέσω αυτής.
Συναντήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1820 στην Ιταλία, όπου ο νεαρός Μέγιερμπερ μελετούσε το ιταλικό μπελκάντο, θέλοντας να ξεφύγει από τον αυστηρό γερμανικό φορμαλισμό. Ο ήδη διάσημος Ροσίνι διέκρινε στο πρόσωπό του το ταλέντο και την επιμονή του να υπερβεί τα όρια της συμβατικής όπερας.

Ο Μέγιερμπερ σεβόταν εμφανώς τον Ροσίνι, τον οποίο θεωρούσε μέντορα.

Η σχέση τους υπερέβαινε το καλλιτεχνικό επίπεδο, τους ένωνε κοσμοπολιτισμός, χιούμορ και διακριτικός σνομπισμός απέναντι στα εθνικά μουσικά δόγματα. Σε αντίθεση με την τεταμένη σχέση του Μέγιερμπερ με άλλους συνθέτες όπως ο Βάγκνερ, η φιλία με τον Ροσίνι παρέμεινε σταθερή, βασισμένη σε αλληλοκτίμηση και χωρίς ανταγωνισμούς.

Μια απολαυστική αφήγηση από το βιβλίο "Anecdotes of Great Musicians" του Willey Francis Gates απεικονίζει αυτή τη διάθεση:

"Οι δυο τους κάθονταν στο θεωρείο του θεάτρου στο Παρίσι, παρακολουθώντας την όπερα "Ροβέρτος ο Διάβολος" του Μέγιερμπερ.
Ο Ροσσίνι, εκστασιασμένος από τη μουσική, σκύβει και του λέει: "Αν μπορείς να γράψεις κάτι καλύτερο απ’ αυτό, ορκίζομαι πως θα χορέψω όρθιος με τα πόδια ψηλά και το κεφάλι κάτω!"
Ο Μέγιερμπερ χαμογελώντας, απάντησε: "Καλύτερα ν' αρχίσεις προπόνηση! Μόλις ολοκλήρωσα την 4η πράξη της όπεράς μου, "Les Huguenots!"

Όντως, η σκηνή αποτυπώνει ακριβώς τον σεβασμό και την παιχνιδιάρικη διάθεσή τους.


Η όπερα "Les Huguenots - Ουγενότοι" εκτυλίσσεται στη Γαλλία του 16ου αι., λίγο πριν τη Σφαγή του Αγίου Βαραθολομαίου το 1572, όπου χιλιάδες Ουγενότοι (Προτεστάντες) σφαγιάστηκαν από τους Καθολικούς. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Ραούλ, Ουγενότος ευγενής, ερωτευμένος με την καθολική Βαλεντίν. Παρά την αγάπη τους, πολιτικές και θρησκευτικές διαφορές τους χωρίζουν. Στο τέλος, πεθαίνουν μαζί κατά τη σφαγή.

Η 4η πράξη είναι κορυφαία σε δραματικότητα και μουσικό μεγαλείο. Η ατμόσφαιρα είναι σκοτεινή, τεταμένη. Οι Καθολικοί ηγέτες, υπό την ηγεσία της βασίλισσας, ετοιμάζονται να πραγματοποιήσουν τη σφαγή το επόμενο πρωί.

Aπεικόνιση του ντουέτου Ραούλ-Βαλεντίν
για την 4η πράξη της όπερας

Η Βαλεντίν τρομοκρατημένη, συναντά τον Ραούλ στο μοναστήρι και τον προειδοποιεί για τη συνωμοσία. Εκείνος συγκλονίζεται. Η αγάπη τους αναζωπυρώνεται, όμως είναι αδύνατο να είναι μαζί. Αντί ο Ραούλ να φύγει μαζί της, επιλέγει να σταθεί στο πλευρό των Ουγενότων γνωρίζοντας ότι οδηγείται στο θάνατο.

Το σπουδαιότερο μουσικό μέρος της πράξης είναι το θρυλικό ντουέτο "Ô ciel ! où courez‑vous ?",  μια από τις δραματικότερες και εξόχως λυρικές δυωδίες της γαλλικής όπερας, γεμάτο μελαγχολία, πάθος και την οδύνη του αποχωρισμού. Η μουσική εναλλάσσει εσωτερική ένταση με μεγάλες μελωδικές εκρήξεις. Η πράξη περιλαμβάνει επίσης δραματικούς χορωδιακούς ψιθύρους και προσευχές, που τονίζουν το μυστικισμό με εντυπωσιακή την εναλλαγή του ιερού και του βίαιου(χαρακτηριστικό του ύφους του Μέγιερμπερ).

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η 4η πράξη αποτελεί τον πυρήνα της δραματικής πλοκής, καθώς αναδεικνύει με ένταση την ηθική σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη και την πίστη και απαιτεί κορυφαίες φωνητικές ερμηνείες.

Μεγάλες προσωπικότητες της μουσικής ιστορίας εξύμνησαν την Πράξη αυτή με πρώτο τον Έκτορα Μπερλιόζ, που την θεωρούσε κορυφαίο σημείο του μουσικοδράματος. Ο Βέρντι τη χαρακτήρισε "εκπληκτική", ενώ ο Τσαϊκόφσκι τη θεώρησε "μία από τις καλύτερες όπερες του μουσικού ρεπερτορίου, με την 4η πράξη ν' αποτελεί την εμβληματικότερη σκηνή του είδους χάρη στο σπαρακτικό ντουέτο, τα συγκλονιστικά χορωδιακά και την πρωτότυπη ενορχήστρωση."

Η πρεμιέρα στις 29 Φεβρουαρίου 1836 στο Παρίσι ήταν εμβληματικότατη, κοστίζοντας περίπου 160.000 φράγκα, ένα από τα πιο πολυσυζητημένα λανσαρίσματα grand opéra της εποχής.
Ο Χάινριχ Χάινε επαίνεσε με διθυραμβικούς χαρακτηρισμούς τους "Ουγενότους"  συγκρίνοντας την όπερα με "γοτθικό καθεδρικό ναό τέχνης, με λεπτούς πυλώνες και θολωτή δομή που υψώθηκε από γιγάντιο χέρι...".

Τζον Έβερετ Μιλαί: "An Huguenot, on St. Bartholomew’s Day"

Ο Μπερλιόζ χαρακτήρισε τη μουσική "ολοκληρωμένη μουσική εγκυκλοπαίδεια τονίζοντας πως η παρτιτούρα ξεπερνά όλα όσα έχουν επιχειρηθεί μέχρι σήμερα", ενώ οι Λιστ και Βέρντι αποθέωσαν το έργο ως "αριστούργημα".

Η Γεωργία Σάνδη, ενώ αρχικά αρνήθηκε να παρακολουθήσει την όπερα λόγω της θρησκευτικής βίας στην πλοκή, τελικά εντυπωσιάστηκε και παραδέχτηκε στον Μέγιερμπερ: "...παρόλο που είσαι μουσικός, είσαι περισσότερο ποιητής από μας!" αποκαλώντας την όπερα "ευαγγέλιο της αγάπης".


Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, μετά την παρακολούθηση της πρεμιέρας της όπερας και βαθιά συγκλονισμένος από το φορτισμένο συναισθηματικά ντουέτο της συνάντησης των δύο ερωτευμένων στην 4η πράξη, ο προραφαηλίτης ζωγράφος Σερ Τζον Έβερετ Μιλαί εμπνεύστηκε και δημιούργησε τον εμβληματικό πίνακά του: "An Huguenot, on St. Bartholomew’s Day".
Ο πίνακας απεικονίζει έναν Ουγενότο που αρνείται να φορέσει το καθολικό περιβραχιόνιο που του προσφέρει η αγαπημένη του, γνωρίζοντας πως αυτή η πράξη θα τον καταδικάσει σε θάνατο. Η σκηνή αντηχεί το σπαραγμό της όπερας του Μεγιερμπερ και εστιάζει στην τραγική σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη και την πίστη, ένα από τα κεντρικά θέματα τόσο του έργου όσο και της εποχής.

Meyerbeer: "Les Huguenots / Act 4: Grand Duo - O ciel! Où courez-vous?"