Arvo Pärt: "Fratres: η Μουσική της Σιωπής και της Εσωτερικής Λύτρωσης...

(πηγή:orthodoxartsjournal)

"Τίποτα μεγάλο και αληθινό δεν μπορεί να γεννηθεί, ούτε στην καρδιά ούτε στη μουσική, αν δεν είσαι διατεθειμένος να απομακρυνθείς από τον θόρυβο της καθημερινότητας. Όπως ο Θεός πλάθει έναν άνθρωπο μέσα στη μήτρα σιγά-σιγά και με σοφία, έτσι πρέπει να γεννιέται και η τέχνη. Το πιο ευαίσθητο μουσικό όργανο είναι η ανθρώπινη ψυχή, και αμέσως μετά, η ανθρώπινη φωνή. Για να μπορέσουν να ηχήσουν πραγματικά, πρέπει πρώτα να καθαριστούν. Η αγάπη είναι η πηγή κάθε τέχνης. Η τέχνη μπορεί να υπάρξει μόνο όταν υπάρχει η ικανότητα να αγαπάς."
(Arvo Pärt)

***

Μέσα στη σιωπή του βορρά, στην μικρή εσθονική πόλη Πάιντε, ένα φθινοπωρινό πρωινό, στις 11 Σεπτεμβρίου 1935 γεννήθηκε ο Άρβο Περτ. Από νωρίς, άκουγε τον κόσμο διαφορετικά. Δεν τον ενδιέφερε απλώς να γεμίσει το χαρτί με νότες, μα να βρει εκείνη τη μία, καθαρή, σχεδόν ιερή στιγμή, όπου η μουσική γίνεται προσευχή.
Ξεκίνησε το ταξίδι του στον κόσμο της μουσικής μέσα από το θορυβώδες και πειραματικό σύμπαν της ατονικότητας και του σειραϊσμού. Μα όσο πιο πολύ ερευνούσε, τόσο περισσότερο ένιωθε ότι η αλήθεια δεν βρισκόταν στην πολυπλοκότητα, αλλά σε μια απλότητα που συγκλονίζει.
Έτσι γεννήθηκε το δικό του μουσικό σύμπαν, το Τintinnabuli, λέξη λατινική, που θυμίζει τον ήχο των καμπανών. Η μουσική του από τότε μοιάζει να μην έχει γραφτεί για να ακούγεται με τ’ αυτιά, αλλά για να αγγίζει βαθιά την ψυχή, να αναδύει τα μυστικά των σιωπών, τις αχτίδες του εσωτερικού φωτός. Οι συνθέσεις του είναι λιτανείες, ψιθυρίσματα πίστης, ύμνοι προς το άρρητο.

Ο Άρβο Περτ είναι ένας μουσικός μοναχός του καιρού μας. Δεν ζει αποτραβηγμένος από τον κόσμο, αλλά από τη φασαρία του. Η μουσική του δεν ζητά τίποτα, δεν κραυγάζει. Αρκείται στο να είναι σαν το κερί που καίει αθόρυβα στο σκοτάδι, δίνοντας φως σε όσους θέλουν να δουν.

"Ως μικρό αγόρι, τραγουδούσα συχνά στο σπίτι. Είχαμε ένα μεγάλο, παλιό πιάνο σχεδόν διαλυμένο. Ήταν σε τόσο κακή κατάσταση, που σκεφτόμασταν να το πετάξουμε. Επτά ή οκτώ ετών, ξεκίνησα μαθήματα. Όμως, το μεσαίο μέρος του πληκτρολογίου ήταν σπασμένο. Έτσι, μπορούσα να παίζω μόνο στις χαμηλές και ψηλές νότες. Με αυτόν τον τρόπο, άρχισα να συνδυάζω την πραγματικότητα με τη φαντασία", 

θυμάται ο Εσθονός συνθέτης.

Η τεχνική tintinnabuli που καθιέρωσε ο Αρβο Περτ, με τη χαρακτηριστική της ομοιότητα με τον ήχο καμπανών βασίζεται σε απλές συγχορδίες, κυρίως τριάδες . Τρεις νότες που ηχούν μαζί, σαν να χτυπούν καμπάνες.Για τον Περτ, το tintinnabuli δεν είναι απλώς μια μουσική τεχνική, αλλά ένας εσωτερικός τόπος. Είναι ο χώρος όπου αποσύρεται όταν ψάχνει απαντήσεις, εκεί όπου υπάρχει μόνο ένας ήσυχος παλμός να προσφέρει γαλήνη και παρηγοριά.
Χτίζει τη μουσική του με τα πιο απλά, σχεδόν πρωτόγονα υλικά. Μια συγχορδία, μια σταθερή τονικότητα, τρεις νότες. Τίποτα παραπάνω. Κι όμως, μέσα απ' αυτή την απλότητα, γεννιέται κάτι βαθιά συγκινητικό, γι’ αυτό και ονόμασε την τεχνική tintinnabuli. Γιατί, όπως λέει, αυτές οι νότες χτυπούν σαν καμπάνες στην καρδιά...

Η τεχνική tintinnabuli βασίζεται σε δύο φωνές που "συνομιλούν" μεταξύ τους. Η μία είναι η μελωδική γραμμή, που κινείται απαλά γύρω από μια κεντρική νότα. Η άλλη, παίζει νότες από μια απλή συγχορδία, την τονική τριάδα, και ηχεί μαζί με την πρώτη. Αυτές οι δύο φωνές ακολουθούν έναν συγκεκριμένο, αυστηρό κανόνα. Μοιάζει με πνευματική πράξη, έναν διάλογο ανάμεσα στον άνθρωπο και το θείο.

Ο ίδιος ο Άρβο Περτ έχει δηλώσει:
"Όλο το μυστικό του tintinnabuli βρίσκεται στις δύο γραμμές. Η μία είμαστε εμείς... η μελωδία, η πραγματικότητά μας, οι αδυναμίες και τα λάθη μας. Η άλλη γραμμή είναι αυτό που μας κρατά ...μια παρουσία που μας φροντίζει, μας συγχωρεί. Είναι η συγχώρεση των αμαρτιών μας...."

Το "Fratres" ("αδέρφια" στα λατινικά) είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα έργα του Εσθονού συνθέτη, γραμμένο το 1977. Αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα του προσωπικού του ύφους, tintinnabuli.

Eίναι έργο τριμερούς μορφής, χωρίς σταθερή ενορχήστρωση, μια "ανοιχτή" σύνθεση που επιτρέπει πολλές διαφορετικές εκδοχές και οργανικούς συνδυασμούς. Έχει περιγραφεί ως ένα "μαγευτικό σύνολο παραλλαγών πάνω σε ένα θέμα έξι μέτρων", που συνδυάζει τη ρυθμική ένταση με μια αίσθηση εσωτερικής στασιμότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, η φράση του Περτ ότι "η στιγμή και η αιωνιότητα παλεύουν μέσα μας" αποκτά ξεχωριστό νόημα. Η μουσική του φέρει το αποτύπωμα αυτής της εσωτερικής πάλης και ταυτόχρονα μιας πνευματικής συμφιλίωσης.

Αν και το έργο εκτελείται συχνά από βιολί και πιάνο, έχουν δημιουργηθεί πληθώρα διασκευών για διαφορετικά σύνολα: από κουαρτέτο εγχόρδων έως συνθέσεις για 12 τσελίστες ή και για ορχήστρα δωματίου. Η εκδοχή που θα ακούσουμε για βιολί, έγχορδα και κρουστά γράφτηκε το 1992.

Το έργο ξεκινά με ένα πρελούδιο από το βιολί, που εισάγει το ακροατήριο σε έναν υπνωτιστικό ηχητικό κόσμο. Στη συνέχεια, η ορχήστρα παρουσιάζει οκτώ φορές το κύριο θέμα, μια γαλήνια και σχεδόν διαλογιστική μελωδία, ενώ το βιολί πλέκει πάνω της απλές και κομψές παραλλαγές. Το αποτέλεσμα είναι ένας ήχος υπερχρονικός, αιώνιος, που μαγνητίζει τον ακροατή δημιουργώντας μια μεταφυσική μουσική εμπειρία.

Το Fratres έχει καθιερωθεί ως ένα από τα πιο δημοφιλή και αγαπημένα έργα του Aρβο Περτ λόγω της αισθητικής του δύναμης, αλλά και της πνευματικής του απλότητας.Μιας απλότητας βαθιά λυτρωτικής.

Arvo Pärt: Fratres For Violin, String Orchestra and Percussion