Μουσική και Μαθηματικά: Boole - Xenakis

Ο τάφος του Μπουλ, Ιρλανδία

Περπάτησε δύο μίλια μέσα στη βροχή κι έπειτα φορώντας τα βρεγμένα ρούχα έδωσε διάλεξη…Αυτή ήταν η αιτία να κρυολογήσει βαριά και να ανεβάσει υψηλό πυρετό ο διάσημος μαθηματικός, φιλόσοφος και μελετητής της λογικής, Τζορτζ Μπουλ.
Η γυναίκα του πιστεύοντας οτι οι θεραπείες θα έπρεπε να ταιριάζουν με τα αίτια της αρρώστιας, τον περιέλουζε με κουβάδες νερό, με αποτέλεσμα να επιδεινωθεί η κατάσταση του Μπουλ και να πεθάνει σαν σήμερα, 8 Δεκεμβρίου του 1864 από συσσώρευση υγρού στους πνεύμονες.

Είναι θαμμένος στην Ιρλανδία, λίγο έξω από το Κορκ.

Στη μνήμη του μεγάλου των μαθηματικών και όχι μόνο, Τζωρτζ Μπουλ, η σημερινή καλημέρα, φίλοι μου εκλεκτοί...

Ο Μπουλ υποστήριξε πως στη Θεωρία των Πιθανοτήτων δεν μπορεί να δοθεί λύση σε κανένα ερώτημα αν αυτή δεν στηριχτεί στους παγκόσμιους νόμους της σκέψης που είναι η βάση κάθε λογικής.

Το "Herma",  τίτλος που ετυμολογικά σημαίνει δεσμός, θεμέλιο, έμβρυο, είναι ένα από τα κορυφαία έργα για σόλο πιάνο του Ιάννη Ξενάκη. Γράφτηκε κατόπιν αιτήματος του Ιάπωνα πιανίστα και αργότερα μαθητή του, Γιούσι Τακαχάσι, και θεωρείται σήμερα ορόσημο στη σύγχρονη μουσική δημιουργία.

Ο Ξενάκης, με τον διπλό του ρόλο ως αρχιτέκτονα και συνθέτη, εισάγει με το "Herma" μια μορφή συμβολικής μουσικής: ένας τρόπος σύνθεσης όπου ο ήχος δεν υπακούει σε παραδοσιακούς συνειρμούς ή μελωδικές αφηγήσεις, αλλά η μουσική ροή προκύπτει από τις ίδιες τις μαθηματικές σχέσεις που τη συγκροτούν. Είναι ένα είδος μουσικής που μοιάζει να "σκέφτεται" καθώς εκτυλίσσεται.

Στο έργο αυτό, ο Ξενάκης αντιμετωπίζει το πιάνο ως ηχητικό σύμπαν R, αποτελούμενο από τα 88 πλήκτρα του. Από αυτό το σύνολο επιλέγει τρία υποσύνολα -A, B και C- και χτίζει όλο το έργο πάνω στις τομές, τις ενώσεις και τις συμπλοκές τους.
Η αρχιτεκτονική της σύνθεσης αποτελεί πραγμάτωση της Άλγεβρας του Μπουλ, της άλγεβρας των λογικών μεταβλητών δύο τιμών, η οποία έχει τις ρίζες της στην αριστοτελική λογική. Κάθε μουσικό γεγονός είναι η ακριβής αντανάκλαση μιας λογικής πράξης: ένωση, τομή, άρνηση, συμπλήρωμα.
Έτσι, το "Herma" δεν είναι απλώς ένα πιανιστικό έργο, αλλά μια ηχητική επιτελέση λογικής, ένα ακουστικό ανάλογο μαθηματικών πράξεων που εκτυλίσσονται μέσα στον χρόνο.

Η εκτέλεσή του απαιτεί σπάνια τεχνική δεξιοτεχνία και υψηλή αντοχή. Οι πυκνές δέσμες ήχων, τα ακραία άλματα, οι ταχύτατοι σχηματισμοί και οι πολυεπίπεδες υφές δημιουργούν την αίσθηση μιας καταιγιστικής, ακατέργαστης ενέργειας που ωστόσο οργανώνεται αυστηρά από μια εσωτερική λογική τάξη.
Το αυτί δοκιμάζεται, "παραμορφώνεται" για να συλλάβει τη νέα αυτή πραγματικότητα αλλά δεν κουράζεται ούτε απογοητεύεται. Αντίθετα, μέσα από τη φρενήρη δραστηριότητα των ήχων, αναδύεται μια εντυπωσιακή διαύγεια αντίληψης, μια αίσθηση πως η μουσική αποκαλύπτει μπροστά μας τους μηχανισμούς της σκέψης.

Το "Herma" είναι ένα ηχητικό μνημείο στο σημείο όπου η Μουσική συναντά τα Μαθηματικά, εκεί όπου ο Μπουλ και ο Ξενάκης συνομιλούν πέρα από τον χρόνο, με κοινή γλώσσα τη λογική και με κοινό σκοπό την αναζήτηση της βαθύτερης τάξης του κόσμου.

πηγή: www.mtosmt.org

Δεν είναι "εύκολα ακουόμενο" έργο, όμως έχει μοναδικό ενδιαφέρον. Δημιουργεί αίσθηση καταιγιστικής, άμορφης ενέργειας και ισχυρής δυναμικής.Απολαύστε το!

Iannis Xenakis - Herma

Στο πιάνο ο Yuji Takahashi, στον οποίον αφιερώθηκε το έργο: