Σαρλ Περώ: η ιστορία του Γάτου με τις μπότες...

 

"O Παπουτσωμένο Γάτος", Γκυστάβ Ντορέ

Ο "Παπουτσωμένος Γάτος" είναι λαϊκό παραμύθι, οι ρίζες του οποίου είναι πολύ παλιές και πιθανότατα προέρχεται από την Ιταλία. Το αφηγήθηκε και συμπεριέλαβε στη συλλογή του: "Ιστορίες και παραμύθια μιας προηγούμενης εποχής- Histoires ou contes du temps passé" το 1697 ο γάλλος λαογράφος και συγγραφέας, Σαρλ Περώ.

Ο Σαρλ Περώ κατέχει τον τίτλο του "μεγάλου παραμυθά" και τον μνημονεύουμε με αφορμή τη σημερινή επέτειο του θανάτου του (16 Μαΐου 1703).

Έγινε γνωστός με τα ερωτικά του ποιήματα, τις μελέτες του πάνω στην ποίηση και τις καλές τέχνες αρχικά, όμως στη συνέχεια ενθουσίασε με τα παραμύθια του, που αγαπήσαμε μικροί και μεγάλοι.
Μπορεί να τα έγραψε για τη διασκέδαση των παιδιών του, όμως έφεραν στη λογοτεχνία τη μόδα των παραμυθιών. Ανάμεσά τους και ο "Παπουτσωμένος Γάτος"...

Το παραμύθι αναφέρεται στην περιουσία που κληρονομείται σε τρία αδέρφια μετά το θάνατο του μυλωνά πατέρα τους. Ο πρώτος γιος κληρονομεί τον μύλο, ο δεύτερος τον γάιδαρο και ο τρίτος έναν...γάτο. Η αδικία είναι προφανής, ιδιαίτερα για τον μικρότερο που ο γάτος δεν μπορεί να τού φανεί σε τίποτε χρήσιμος. Ή...μπορεί;

Ο γάτος αποδεικνύεται με υπερφυσικές ικανότητες. Έχει ανθρώπινη μιλιά και πολύ κοφτερό μυαλό. Πείθει το γιο του μυλωνά να του φτιάξει ένα ζευγάρι μπότες και από κείνη τη στιγμή ο γάτος τού εξασφαλίζει χρήμα, ακίνητη περιουσία σε χωράφια, ένα τεράστιο, υπέροχο παλάτι, δημιουργώντας τις συνθήκες ώστε να γίνει δεκτός στην αυλή του βασιλιά ως σύζυγος της καλλονής θυγατέρας του. 

O Γάτος επαινέθηκε ως ήρωας για τα χαρακτηριστικά του. Είναι ευφυής, ευρηματικός, τολμηρός,  με άνεση λόγου και πειθώ. Υπήρξαν όμως και κείνοι που σοκαρίστηκαν με τους  γονείς που επέτρεπαν στα παιδιά τους να διαβάσουν το παραμύθι δηλώνοντας πως ήταν μια ιστορία που διδάσκει το ψέμα και την απάτη. 

"O Παπουτσωμένος Γάτος ενώπιον του βασιλιά", Γκυστάβ Ντορέ

"...Ο γιος του μυλωνά έμεινε έκπληκτος που ο γάτος μιλούσε. Τον πήγε στον παπουτσή και του έφτιαξε μπότες.

Ο γάτος φόρεσε τις μπότες, πήρε ένα σακί και το μισογέμισε με σπόρους. [...]

"O Παπουτσωμένος Γάτος", Carl Offterdinger

Μπήκε στο δάσος, άνοιξε το σακί για να φαίνονται οι σπόροι, κρύφτηκε και παραμόνευε. Οι πέρδικες έφτασαν γρήγορα στους σπόρους και η μία μετά την άλλη έμπαιναν στο σακί. Τότε, ο γάτος τράβηξε το σχοινί και έκλεισε τα πουλιά μέσα. Πήρε το σακί στον ώμο και πήγε γρήγορα-γρήγορα στο παλάτι του βασιλιά.

-"Βασιλιά μου, ο αφέντης μου ο Μαρκήσιος του Καραμπάς σου στέλνει πέρδικες".
Ο βασιλιάς ενθουσιασμένος ανταπόδωσε με ένα σακί χρυσάφι.[...]

Μια άλλη μέρα ο γάτος πήρε το αφεντικό του και τού είπε να μπει στη λίμνη να μπανιαριστεί. Πήρε δε τα ρούχα του και τα έκρυψε. Στη συνέχεια πέρασε από τα χωράφια που δούλευαν οι χωρικοί και τους έπεισε όταν τούς ρωτήσουν σε ποιον ανήκει η γη, να πουν στον Μαρκήσιο του Καραμπάς.
Ύστερα πήγε στο μεγάλο παλάτι του μάγου γίγαντα. Τον άρχισε στις καυχησιές και τέλος τον ρώτησε.

-Δηλαδή μπορείς να μεταμορφωθείς και σε μικρό ποντικάκι;
Ο απερίσκεπτος μάγος μεταμορφώθηκε κι ευθύς ο πονηρός γάτος τον έκανε μια χαψιά!

"O Παπουτσωμένος Γάτος", Walter Crane

Σε λίγο επέστρεψε στη λίμνη κι όταν είδε από μακριά να' ρχεται η άμαξα του βασιλιά άρχισε να φωνάζει:

-Βοήθεια ο κύρης μου ο Μαρκήσιος του Καραμπάς πνίγεται! Βοήθεια!
Ο βασιλιάς πλησίασε με τη βασιλοπούλα κι οι άντρες του έβγαλαν το γιο του μυλωνά από τη λίμνη. Τον όμορφο νέο ερωτεύτηκε η βασιλοπούλα κι όλο αναστέναζε.
Περνώντας από τα χωράφια ρώτησε τους χωρικούς ποιανού τη γη δουλεύουν και κείνοι απάντησαν ό,τι τούς είχε ορμηνέψει ο παπουτσωμένος γάτος:
- Του Μαρκήσιου του Καραμπάς ...

Έφτασαν και στο παλάτι του μάγου. Ο Γάτος που είχε φτάσει νωρίτερα τούς υποδέχτηκε. 

-Βασιλιά μου καλωσήρθατε στο παλάτι του αφέντη μου!

Ο βασιλιάς θαμπώθηκε από τον φανταχτερό ανάκτορο...[...]
Σε λίγο καιρό η βασιλοπούλα και ο γιος του μυλωνά παντρεύτηκαν. Κι όταν ο βασιλιάς πέθανε έγινε ο άλλοτε φτωχός γιος του μυλωνά, βασιλιάς. Ο δε γάτος πήρε τη θέση του ανώτερου υπουργού. Με τέτοιο κοφτερό μυαλό, την άξιζε...

("Ο Παπουτσωμένος Γάτος", ελεύθερη απόδοση δική μου)


H γοητευτική αφήγηση του παραμυθιού από τον Σαρλ Περώ μάγεψε και μεγάλους συνθέτες με αποτέλεσμα να εμπνευστούν αυτοτελή έργα με πρωταγωνιστή τον πονηρό παπουτσωμένο γάτο ή να τον συμπεριλάβουν ως ήρωά τους στη μουσική τους ιστορία...

Στον Κήπο του Κεραμεικού στο Παρίσι υπάρχει περίτεχνο μαρμάρινο μνημείο προς τιμήν του Σαρλ Περώ. Η βάση του κοσμείται με γλυπτές παραστάσεις ηρώων από τα παραμύθια του, ανάμεσά τους και ο "Παπουτσωμένος γάτος".

1. Πιστά το παραμύθι του Σαρλ Περώ ακολουθεί η πλοκή της μικρής όπερας για παιδιά που συνέθεσε ο Σεζάρ Κούι το 1913.
Η υπόθεση ξετυλίγεται σε τρεις πράξεις και ορχηστρική εισαγωγή, ενώ ευφάνταστα ο συνθέτης συμπληρώνει την ιστορία με λαϊκούς χορούς.
Το λιμπρέτο για την παιδική όπερα-παραμύθι έγραψε μια ρωσίδα δασκάλα και η πρεμιέρα έγινε στη Ρώμη. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν στη Σοβιετική Ένωση και τις ανατολικές χώρες, κατακτώντας το κοινό μικρών και μεγαλύτερων ηλικιών. Mε έντονο το ρώσικο χρώμα, ο Κούι υπηρέτησε πιστά όσα θέσπισαν οι συνθέτες της περίφημης Ομάδας των Πέντε, της οποίας υπήρξε μέλος. Η μουσική του θαυμάστηκε πολύ από τον Φραντς Λιστ.

2. O Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ, μάστορας στις μπαλετικές συνθέσεις εμπνέεται την πλοκή του μπαλετικού παραμυθιού: "Η Ωραία Κοιμωμένη" από τη εκδοχή του Σαρλ Περώ, όπου η Πριγκίπισσα Ωρόρ που κοιμάται για αμέτρητα χρόνια εξαιτίας μιας κατάρας ξυπνά από το φιλί του Πρίγκηπα λύνοντας τα μάγια που την κρατούσαν βουβή στον αιώνιο ύπνο της.  Στους Γάμους του ζευγαριού, που λαμβάνει χώρα στην τρίτη Πράξη του μπαλέτου, ο ρώσος μουσουργός ενσωματώνει χαρακτήρες κι από άλλα παραμύθια του Περώ, σαν προσκεκλημένους στη γαμήλια τελετή, όπως την Κοκκινοσκουφίτσα και τον Παπουτσωμένο Γάτο. Η πρώτη χορεύει με το Λύκο ένα βαλς και o δεύτερος στροβιλίζεται με την Άσπρη Γάτα σε ένα γεμάτο αινιγματισμό και μυστήριο, pas de deux.

Όπως σε πολλά μπαλέτα, μερικές από τις καλύτερες στιγμές προκύπτουν από το συνδυασμό άλλων παραμυθένιων χαρακτήρων που εμφανίζονται στην ιστορία, έτσι και στην Ωραία Κοιμωμένη ένα από αυτά που ξεχωρίζουν είναι το pas de deux του Παπουτσωμένου Γάτου με την παρτενέρ του. Γι' αυτό εξάλλου περιλήφθηκε και στην Σουίτα του μπαλέτου.

The Sleeping Beauty - Puss-in-Boots and White Cat:

3. Στο μπαλέτο του τριών πράξεων "Špalíček" που συνέθεσε το 1932 ο Bohuslav Martinů φέρει τον υπότιτλο: "Μπαλέτο από λαϊκά παιχνίδια, έθιμα και παραμύθια".

Κάθε μια από τις 3 πράξεις βασίζεται και σε ένα γνωστό παραμύθι:
τη Σταχτοπούτα,
το Παραμύθι του τσαγκάρη και του θανάτου και
τον Παπουτσωμένο Γάτο.

Ο Τσέχος συνθέτης βασίστηκε σε ποιήματα του συμπατριώτη του, Karel Jaromír Erben, διάσημο στην εποχή του συλλέκτη λαϊκών παραμυθιών ανάμεσά τους και ο "Γάτος" του Σαρλ Περώ. Ο Μαρτίνου επεξεργάστηκε πολλές φορές τη σύνθεση γι' αυτό υπάρχουν αρκετές εκδοχές της.

Η Πρώτη Πράξη του μπαλέτου περιλαμβάνει 4 σκηνές συμπληρωμένες με χορωδία:
Ι: Βρύση και κότα.
II: Ένα παραμύθι για μια γάτα με μπότες
III: Παίζοντας την Παναγία.
IV: Ένα παραμύθι για μια μαγική τσάντα.

Παρακολουθούμε τη σκηνή της γάτας με τις μπότες στο 3:35: