Theodor Adorno, ένας φιλόσοφος με "ατονική" διάθεση για τη μουσική...

 

O Adorno στο πιάνο του
(soziopolis.de)

"Η γλώσσα της μουσικής περιέχει μια θεολογική διάσταση.
Αυτό που έχει να πει αποκαλύπτεται και ταυτόχρονα κρύβεται.
 Ιδέα της είναι το θείο όνομα στο οποίο έχει δοθεί σχήμα.
Είναι απομυθολογικοποιημένη προσευχή, απαλλαγμένη
 από κάθε στοιχείο μαγικής αποτελεσματικότητας..."

(Theodor W. Adorno)

Oι περισσότεροι τον ξέρουμε ως φιλόσοφο, συγγραφέα και μουσικοκριτικό. 

Ο Τέοντορ Αντόρνο γεννήθηκε στις 11 Σεπτέμβρη 1903  στη Φραγκφούρτη και είχε μια εξαιρετικά προσωπική σχέση με τη μουσική. Η αγάπη του για την τέχνη των ήχων καλλιεργήθηκε από τη μητέρα του που ήταν τραγουδίστρια της όπερας και τη θεία του(αδερφή της μητέρας του), ταλαντούχας πιανίστριας κονσέρτων.
Έτσι, πολύ μικρός ασχολήθηκε με πάθος και κείνος με το όργανο. Χαρισματικότατο παιδί, άριστος μαθητής και υπερταλαντούχος μουσικά, αρεσκόταν σε εκτελέσεις a 4 mains, γιατί -όπως αργότερα εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος-  ο συγχρονισμός που απαιτούσε η κοινή εκτέλεση βοηθούσε στη μουσική του εξάσκηση και εξέλιξη.

Ως έφηβος πήρε επίσης μαθήματα σύνθεσης και σκεφτόταν σοβαρά να ασχοληθεί επαγγελματικά. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του έγραψε αρκετές μουσικοκριτικές, υπήρξε δε φίλος του ιδρυτή της Σχολής του Δωδεκαφθογγισμού, Άρνολντ Σαίνμπεργκ, όπως και των δυο μαθητών του, Βέμπερν και Μπεργκ.
Mην ξεχνάμε πως το πρώτο ακαδημαϊκό του έργο αναφερόταν στον "Pierrot Lunaire"  του Σαίνμπεργκ, ενώ ο Μπεργκ υπήρξε δάσκαλός του στην Αρμονία και Αντίστιξη. 

Με ορατές τις επιδράσεις της δωδεκάφθογγης τεχνοτροπίας, έγραψε σε ηλικία 18 χρονών το Κουαρτέτο Εγχόρδων που θα ακούσουμε...

Αναπτύσσεται σε  τέσσερις σύντομες κινήσεις, από την έναρξη των οποίων διακρίνεται η  ατονική* διάθεση του δημιουργού. 

Περάσματα φαινομενικά  ασύνδετων μελωδιών, που πλάθουν -λες- έναν ήσυχο, παράφωνο θρήνο από το βιολί ή το τσέλο, υποστηριζόμενος από το σύνολο που σταδιακά αυξάνει σε ένταση. Ασαφείς αρμονίες  δημιουργούν ένα πολύ ιδιαίτερο ηχητικό τοπίο εν μέσω νεφελώδους υλικού οδηγώντας σ' ένα επιλογικό πλαίσιο μουσικής εξαύλωσης με το σολιστικό στοχασμό του τσέλου να σβήνει χτυπώντας τις δυο τελικές συγχορδίες.

* Σημείωση του ίδιου του Αντόρνο: "Ο όρος "ατονική" καταγράφει με ακρίβεια  το σοκ που προκάλεσε η Νέα Μουσική, σοκ που αποτέλεσε ουσιώδες χαρακτηριστικό της. Ο όρος ήθελε απλά και μόνο να προσφέρει κάποια βοήθεια στο αυτί, το οποίο στην αρχή παράδερνε απελπισμένο μέσα σ' έκείνο τον ωκεανό νέων ήχων, την ανακάλυψη του οποίου έκανε ο Σαίνμπεργκ"

["Η κοινωνιολογία της μουσικής ", Theodor W. Adorno, Εκδ:Νεφέλη, μτφ: Λουπασάκης, Σαγκριώτης, Τερζάκης, σελ. 79]

Μπορεί η σύνθεση να μαρτυρά έναν δημιουργό που δεν βρίσκεται στην ακμή του, αλλά συγχρόνως δηλώνει πως γνωρίζει να συνδυάζει τα μουσικά στοιχεία και να κάνει το αποτέλεσμα να ακούγεται φρέσκο και ενδιαφέρον. 

Theodor W. Adorno: String Quartet:

Ενδιαφέρουσες σκέψεις του διατύπωσε ο Τέοντορ Αντόρνο και για τη μουσική για πιάνο με 4 χέρια.

"Γνώρισα τη μουσική που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε "κλασική",  από παιδί μέσα από τις εκτελέσεις a 4 mains.[..]  Πολλά κομμάτια από εκείνη την εποχή της ζωής μου αποτυπώθηκαν στη μνήμη μου,  τόσο που ακόμα και σήμερα μου φαίνεται ότι καμία ορχήστρα δεν θα μπορούσε ποτέ να παράγει την ένταση των συνθέσεων, όσο το άγγιγμα του δεύτερου εκτελεστή [..]Οι συνθέσεις με  τέσσερα χέρια ήταν το δώρο που έδωσαν οι μεγαλοφυΐες της αστικής τάξης του τέλους του 19ου αι. ως τις αρχές του 20ου.
Η Μουσική για τέσσερα χέρια ήταν αυτή με την οποία μπορούσε κανείς ακόμα να αλληλεπιδράσει και να ζήσει, προτού ο ίδιος ο μουσικός καταναγκασμός επιβάλει τη μοναξιά και τη μυστικοπάθεια στην τέχνη.Αυτή η περίοδος ξεκινά με τον Χάυντν και τελειώνει με τον Μπραμς. Ο Μπαχ είναι παραδόξως ακατάλληλος για τέσσερα χέρια..[...]
Ομως ο πραγματικός "ηγέτης" της είναι ο Φραντς Σούμπερτ. Τα πιο σημαντικά έργα του για τέσσερα χέρια, η Σονάτα "Grand Duo"για παράδειγμα, ταιριάζει υφολογικά με τα έργα για ορχήστρα.  Ίσως γράφτηκαν για πιάνο απλώς λόγω έλλειψης δυνατοτήτων ορχηστρικής εκτέλεσης ή βιασύνης, όμως καταδεικνύουν ξεκάθαρα αυτή τη διφορούμενη σχέση μεταξύ της αντικειμενικής συμφωνικότητας και της ιδιωτικής μουσικής πρακτικής..."

(Τέοντορ Αντόρνο)

Αγαπημένο έργο του καταξιωμένου φιλοσόφου, κοινωνιολόγου, συγγραφέα, μουσικοκριτικού και συνθέτη, Τέοντορ Αντόρνο η  Σονάτα σε ντο μείζονα για πιάνο a 4 mains, D 812" του Φραντς Σούμπερτ , που ο δημιουργός της συνέθεσε κατά τη διάρκεια παραμονής του στο κτήμα του Εστερχάζυ το καλοκαίρι του 1824. 

Αυτή τη σύνθεση πολλοί, όπως και ο Αντόρνο, τη θεωρούν ως την "εκδοχή μιας συμφωνίας εκτελεσμένη από πιάνο".

Franz Schubert: "Sonata a 4 mains, D. 812 "Grand Duo": I. Allegro moderato

(Evgeny Kissin - James Levine)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι ο Αντόρνο είχε διαμορφώσει μια πολύ ιδιαίτερη άποψη για τη ποπ μουσική. Θεωρούσε ότι ήταν προϊόν της πολιτιστικής βιομηχανίας και την αντιπαθούσε επειδή ήταν ένα εμπόρευμα με περιορισμένη καλλιτεχνική αξία που οδηγούσε τις μάζες προς την ομοιογένεια και τον φασισμό.
Ιδιαίτερα για την τζαζ υποστήριξε ότι ενώ φαινομενικά μοιάζει απελευθερωτική ενθαρρύνοντας τον αυτοσχεδιασμό, η όποια πρωτοτυπία της δεν είναι τίποτε περισσότερο από λίγες "βρώμικες" νότες με φόντο μερικές τρίφωνες συγχορδίες.
(Τ. Αντόρνο: "Τζαζ η αιώνια μόδα)

Ας κρατήσουμε το ότι ο Αντόρνο υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα, ασύγκριτα υψηλής νοημοσύνης διανοούμενος, ασχολήθηκε με φιλοσοφία, κοινωνιολογία, μουσικοκριτική, σύνθεση, και όχι μόνο... Άσκησε κριτική σε πολλούς, ακόμα και σε κείνους που στη νεότητά του, εγκωμίαζε... (π.χ Σαίνμπεργκ). Από πολλούς χαρακτηρίζεται εξαιρετικά στενόμυαλος, απεχθής και υποκειμενικά τασσόμενος απέναντι σε όποιον συνθέτη δεν του άρεσε η μουσική του... Δογματικός και απόλυτος. Εχει όμως το ενδιαφέρον του να τον μελετήσει κανείς και στη συνέχεια να απορρίψει ή να αποδεχθεί τις θέσεις και απόψεις του.