Μπελίνι, "α λα Μαλιμπράν..."

Εκείνος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες-εκπροσώπους του μπελκάντο. Εκείνη μια από τις σημαντικότερες φωνές της όπερας του 19ου αιώνα, η πρώτη γυναίκα που τα έβαλε με τους ήρωες της όπερας της εποχής της, τους "καστράτι".

Η μέρα της αναχώρησης για τα ουράνια των Βιντσέτζο Μπελίνι και Μαρίας Μαλιμπράν είναι κοινή: η 23η Σεπτεμβρίου.

Το νήμα της ζωής των δυο καλλιτεχνών, που υπήρξαν φίλοι και συνεργάτες κόπηκε δυστυχώς νωρίς, την ίδια ημέρα με ένα χρόνο διαφορά...
Ο ιταλός συνθέτης ένα μήνα πριν συμπληρώσει τα 34 χρόνια του, ενώ η καλλίφωνη πριμαντόνα μόλις είχε πατήσει τα 28...


Πρωτοσυναντήθηκαν στο Λονδίνο το 1833, ο Βιντσέντζο λίγο μεγαλύτερος από τη Μαρία και και οι δύο στο απόγειο της δόξας τους. Η Μαλιμπράν, που ήδη είχε θριαμβεύσει σε ρόλους από όπερες του Μπελίνι, ξεχώριζε και θαύμαζε τη μουσική ευαισθησία του συνθέτη. Λέγεται πως μόλις η τραγουδίστρια είδε το μουσουργό τον αγκάλιασε ευθύς, τύλιξε σφιχτά τα χέρια της στο λαιμό του και τον φιλούσε ασταμάτητα. Έμειναν να κοιτάζει ο ένας τον άλλο για αρκετή ώρα σαν φίλοι από παλιά... Ο Μπελίνι παραδεχόταν αργότερα στους φίλους του πως "εκείνες τις στιγμές βρισκόταν στον παράδεισο."

Μεταξύ τους αναπτύχθηκε μια βαθιά, αγνή φιλία...

Bellini's portrait

Είστε ιδιοφυΐα, αγαπητέ μου...
Όμως θα πληρώσετε το τίμημα της δόξας και δημοφιλίας σας με πρόωρο θάνατο...
Όπως όλες οι μεγάλες ιδιοφυίες!
Θυμηθείτε τον Ραφαήλ ή τον Μότσαρτ... "

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον γερμανό ποιητή, Χάινριχ Χάινε. Είχε συναντήσει τον Μπελίνι την άνοιξη του 1875 στην έπαυλη μιας φιλότεχνης βαρώνης στα περίχωρα του Παρισιού...

Ήταν η εποχή που το άστρο του Μπελίνι μεσουρανούσε και ο συνθέτης απολάμβανε εκδηλώσεις λατρείας στη γαλλική πρωτεύουσα μετά την αίσθηση που εκείνο τον καιρό είχε προκαλέσει η όπερά του "Πουριτανοί". Το παρουσιαστικό του συνθέτη φαινόταν θλιμμένο και το πρόσωπό του ωχρό. Πολλοί το είχαν παρατηρήσει λέγοντας πως ο "ιταλός είναι γλυκός σαν άγγελος, νέος σαν την αυγή και μελαγχολικός ως ηλιοβασίλεμα".

Πράγματι, ο Χάινε αποδείχτηκε προφητικός και ο Μπελίνι λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει από επιπλοκή του παχέος εντέρου πάνω στο άνθος της ηλικίας του, ακόμα μικρότερος κι από τον Μότσαρτ και το Ραφαήλ. Τριάντα τεσσάρων χρόνων, μόλις...





Η Μαλιμπράν γεννήθηκε στο Παρίσι σε μια εύρωστη οικονομικά οικογένεια ισπανικής καταγωγής. Φαίνεται πως κληρονόμησε τα γονίδια των γονιών της στη μουσική, καθώς η μητέρα διέπρεπε ως ηθοποιός και λυρική τραγουδίστρια, ενώ ο πατέρας της υπήρξε διάσημος τενόρος και δάσκαλος φωνητικής στην γαλλική πρωτεύουσα.

Η Μαλιμπράν στο ρόλο του Ρωμαίου

Οι συνθέτες της εποχής της εξήραν το ταμπεραμέντο της, τη φλογερή ιδιοσυγκρασία της, τις πάμπολλες γνώσεις της ...Κυρίως όμως μιλούσαν με θέρμη και εγκωμίαζαν τις φωνητικές αρετές της, τις άφθαστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, τη συναισθηματική και δραματική της εκφραστικότητα, μια φωνή εκθαμβωτικής δύναμης και χάρης.

Ροσίνι, Ντονιτσέτι, Λιστ, Σοπέν, Μέντελσον υπήρξαν θαυμαστές της.

Όπερες του Μπελίνι στις οποίες η Μαρία Μαλιμπράν ανέλαβε πρωταγωνιστικούς ρόλους κάνοντας το κοινό να παραληρεί με την υποκριτική και ερμηνευτική της δεινότητα, χαρίζοντας συγχρόνως στους δημιουργούς επιτυχία και δόξα ήταν οι:
"Νόρμα", "Υπνοβάτις", "Καπουλέτοι και Μοντέγοι". Στην τελευταία υποδύθηκε το ρόλο του Ρωμαίου (φωτό).

Πρόκειται για όπερα δύο πράξεων σε λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι βασισμένη στην ιστορία των τραγικών εραστών της Βερόνας, Ρωμαίου και Ιουλιέτας, με τις λεπτομέρειες που αυτή παρουσιάζεται σε ιταλικές πηγές του 15ου-16ου αι. και όχι στο Σαιξπηρική τραγωδία. Κείμενο έντασης που πρόσωπα, καταστάσεις και μουσική αναδεικνύουν τον στιγματισμένο από το μίσος έρωτα των δυο νέων, το σκληρό τους θάνατο, γεγονός που τερματίζει και την έριδα των οικογενειών τους.



Η όπερα παραγγέλθηκε στον ταλαντούχο συνθέτη από την Κατάνια για τις εκδηλώσεις του Καρναβαλιού στο τέλος του Γενάρη του 1830. Ο Μπελίνι είχε μόνο έξι εβδομάδες διορία για να ολοκληρώσει τη σύνθεση κι αυτό τον προβλημάτιζε. Δίσταζε να δεχτεί την παραγγελία και να μην καταφέρει να είναι συνεπής στο λόγο του. Βέβαια, το λιμπρέτο θα ετοιμαζόταν σύντομα καθώς ο Φελίτσε Ρομάνι που το είχε αναλάβει θα επανεπεξεργαζόταν την ίδια ιστορία που είχε γράψει λίγα χρόνια νωρίτερα για την όπερα του Nicola Vaccai "Ιουλιέτα και Ρωμαίος".

Αυτό διευκόλυνε τα πράγματα. Επίσης ο Μπελίνι σκέφτηκε πως στη νέα όπερα θα μπορούσε να διαμορφώσει τις μελωδίες από άριες και ντουέτα της όπερας "Ζαΐρα", προηγούμενης δουλειάς του που δεν είχε ενθουσιώδη αποδοχή...

Έτσι, δέχτηκε και άρχισε να δουλεύει μέσα σε πίεση χρόνου, που έκανε το εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο. Ξενυχτούσε, δεν έτρωγε και σχεδόν "οδηγήθηκε στην τρέλα από την επίπονη εργασία", όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο ίδιος σε επιστολή του της 30ης Ιανουαρίου του 1830.

Είχε στη διάθεση του μια σπουδαία φωνή, της προικισμένης ιταλίδας μετζοσοπράνο Τζουντίτα Γκρίζι και τον Λορέντζο Μπονφίλι, έναν -σύμφωνα με την κρίση του Μπελίνι- σχετικά αδύναμο τενόρο. Καθώς εκείνη την εποχή συνηθιζόταν αντρικοί ρόλοι να παίζονται από γυναίκες, δεν δίστασε να αναθέσει το ρόλο του Ρωμαίου στην Γκρίζι.


Η πρεμιέρα στο Βενετσιάνικο θέατρο Λα Φενίτσε λίγες εβδομάδες αργότερα είχε θριαμβευτική επιτυχία, με τη φήμη του Μπελίνι να εκτοξεύεται κατακόρυφα και οι προτάσεις από τα ευρωπαϊκά θέατρα να πέφτουν βροχή.

Δυο χρόνια αργότερα η όπερα παρουσιάστηκε στο Teatro Comunale της Μπολόνια. Η Μαρία Μαλιμπράν βρισκόταν στο απόγειο της φήμης της, ήταν μια από τις πλέον επιτυχημένες και αγαπητές πριμαντόνες. Ανέλαβε φυσικά το ρόλο του Ρωμαίου.
Το εντυπωσιακό είναι πως όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή κι από άλλες διασημότητες του λυρικού θεάτρου προσέγγισε την παρτιτούρα του Μπελίνι παρεμβάλλοντας άλλες μουσικές, εκεί όπου έκρινε πως αυτό ήταν απαραίτητο. Ετσι, στην τελευταία "σκηνή του τάφου", παρότι παραδέχτηκε πως ήταν υψηλής έμπνευσης ζήτησε να αφαιρεθεί και να αντικατασταθεί με την αντίστοιχη σκηνή από την παλαιότερη, αλλά ακόμα δημοφιλή, "Giulietta e Romeo" του Nicola Vaccai , όπερα την οποία είχε τραγουδήσει με τεράστια επιτυχία.
Έβρισκε το λιμπρέτο σ'αυτή τη σκηνή μεγαλύτερης συναισθηματικής έντασης, πιο οδυνηρό και τραγικό, καθώς ο Ρωμαίος νομίζοντας την Ιουλιέτα νεκρή, σπαράζει: "Αχ, αν κοιμάσαι, ξύπνα και σήκω".
Ήταν σκηνή περισσότερο εκτεταμένη σε διάρκεια κι έδινε -κατά τη γνώμη της- ευκαιρία στον ερμηνευτή να αναδείξει πλήρως τα φωνητικά και κυρίως υποκριτικά του ταλέντα με τη σπαραξικάρδια φύση της.


Μετά την Μπολόνια, η Μαλιμπράν ερμήνευσε το Ρωμαίο σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις, πάντα με θριαμβευτική επιτυχία και την αντικατάσταση της τελευταίας σκηνής με τη μουσική της όπερας του Vaccai.
Τακτική, που ακολουθήθηκε για πολλές δεκαετίες, με τις πριμαντόνες να καθιερώνουν το παράδειγμα της Μαλιμπράν, ώστε μέχρι σήμερα η όπερα του Μπελίνι -όπου παίζεται- να δηλώνεται η εκδοχή του φινάλε, αυθεντικού ή "α λα Μαλιμπράν..."

Τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη της ερμηνεία στη Μπολόνια στο ρόλο του Ρωμαίου, καλοκαίρι του 1836, η εικοσιοχτάχρονη Μαρία Μαλιμπράν, που ζούσε και εργαζόταν στην Αγγλία, έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε βαριά.
Αρνούνταν να επισκεφθεί γιατρό και συνέχιζε να συμμετέχει σε μουσικά ρεσιτάλ.
Τον Σεπτέμβριο , που βρέθηκε στο Μάντσεστερ για μια μουσική εκδήλωση, κατέρρευσε στη σκηνή...Μεταφέρθηκε στο σπίτι της και άφησε την τελευταία της πνοή μετά από μια εβδομάδα. Είναι θαμμένη στο Βέλγιο, έξω από τις Βρυξέλλες...

Ένα χρόνο πριν είχε πεθάνει -όπως προαναφέραμε- από επιπλοκή του παχέος εντέρου στα 34 του και ο Βιντσέντζο Μπελίνι. Από τέλος Αυγούστου τον ταλαιπωρούσε συνεχόμενη διάρροια, πήγαινε όμως καλύτερα με τα φάρμακα... Ξαφνικά στις 22 Σεπτεμβρίου η κατάσταση επιδεινώθηκε. Πέρασε μια πολύ ανήσυχη νύχτα με τρομακτικούς σπασμούς. Το απόγευμα της επομένης έσβησε σιωπηλά, αθόρυβα.

Ο Τζοακίνο Ροσίνι ανέλαβε την κηδεία και την ταφή του, όπως και να μεριμνήσει για την περιουσία του..Παρόλη την καταρρακτώδη βροχή που έπεφτε εκείνη την ημέρα, πλήθος κόσμου είχε έρθει να τον συνοδεύσει στο μεγάλο ταξίδι. Παρούσα όλη η αφρόκρεμα της Παρισινής κοινωνίας, άνθρωποι της τέχνης και των Γραμμάτων, ανάμεσά τους και ο καρδιακός φίλος και στενός συνεργάτης του, Φελίτσε Ρομάνι.
Ο λιμπρετίστας τόσων αριστουργημάτων του Μπελίνι συγκίνησε βαθιά όταν στον επικήδειο αναφώνησε:

"Κανένας άλλος συνθέτης όσο ο Μπελίνι δεν απέδωσε με τόση μαεστρία τη σύνδεση της μουσικής με το λόγο. Κανένας δεν εξέφρασε τόσο πιστά τη δραματική αλήθεια των κειμένων, τη γλώσσα των συναισθημάτων... Δεκαπέντε χρόνια αναζητούσα να βρω έναν Μπελίνι! Κι ήρθε μια μέρα, μια μόνο στιγμή και μου τον άρπαξε.."



Το 1836, ο Αλφρέ ντε Μυσσέ στην "Ωδή στη Μαρία Μαλιμπράν" που είχε επίσης μόλις πεθάνει, απέτισε φόρο τιμής στον συνθέτη που αν και πέθανε τόσο νέος, είχε καταφέρει στη σύντομη ζωή του να γίνει θρύλος:

"Ω! πόσο σύντομα έφυγε, γεμάτος ζωή!

Κάτω από τα γέρικα κυπαρίσσια, τόσες νέες ιτιές που κλαίνε!
(…)
Ο Μπελίνι πέφτει και πεθαίνει!
(…)
Το κατώφλι του αιώνα μας είναι στρωμένο τάφους".

O τάφος του Μπελίνι στον Καθεδρικό της Κατάνια

Tιμώντας τη μνήμη του Μπελίνι και της Μαλιμπράν θα ακούσουμε κατ' αρχήν την άρια του Ρωμαίου από τη "Σκηνή του τάφου".
Οι Καπουλέτοι θρηνούν το θάνατο της Ιουλιέτας, όταν καταφθάνει ο Ρωμαίος και ζητά να τον αφήσουν μόνο μαζί της ώστε να την αποχαιρετήσει:

"Deh! Tu, deh! Tu bell'anima,

Che al ciel, che al ciel ascendi,

A me, a me rivolgiti,
con te, con te mi prendi"

Ω! Εσύ, όμορφη ψυχή,

Ποιος στον ουρανό, ποιος στον ουρανό ανεβαίνει ;

Σε μένα, σε μένα γύρνα,

μαζί σου, πάρε με μαζί σου"

Bellini: "I Capuleti e i Montecchi / Scena della tomba

Romeo: Elina Garanca

Στη συνέχεια θα ακούσουμε από την Εlina Garanca επίσης, την εκδοχή "α λα Μαλιμπράν" στη Σκηνή του τάφου:

"Οh! mia Giulietta! Ah! se tu dormi

svegliati, Sorgi , mio ben, mia speme.

Vieni, fuggiamo insieme..."

"Ω! Ιουλιέτα μου! Αχ! αν κοιμάσαι

ξύπνα και σήκω, αγάπη μου, ελπίδα μου.

Ελα, να φύγουμε μαζί...".

Vaccai: Giulietta e Romeo / Οh! mia Giulietta! Ah! se tu dormi

Παλαιότερο κείμενο για τη Μαρία Μαλιμπράν μπορείτε να διαβάσετε εδώ, όπως επίσης κείμενα για τον Μπελίνι υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!