Oι "παραξενιές" του Μπρούκνερ κι ένα φθινοπωρινό χορωδιακό του...

 

Ο Άντον Μπρούκνερ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου, που αναλυτές, μαέστροι και ερμηνευτές περιγράφουν τη μουσική του  ως "μεγαλειώδη, ανεπιτήδευτη, αμετακίνητη και μεγαλοπρεπή"!

Ως χαρακτήρας υπηρξε πράος, ειλικρινής, ταπεινός, εξαιρετικά εσωστρεφής, άτολμος και ανασφαλής. Όμως μέσα από τις αριστουργηματικές μουσικές του εμπνεύσεις έδειξε και την βαθιά στοχαστική του τάση...

Φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου μουσουργού και θα ξεκινήσουμε την αναφορά μας με τις παραξενιές και ιδιορρυθμίες του.

Ι. Καταρχήν αξιομνημόνευτα είναι τα ημερολόγιά του.
Στις σελίδες τους κρατούσε λίστες με ονόματα δεσποινίδων που τον έλκυαν. Όλες στην περίοδο της εφηβείας τους, τις φλέρταρε με έναν περίεργο τρόπο, που μπορεί να συνέβαλε στο γεγονός ότι έμεινε άγαμος. Η έλξη αυτή προς τις νεαρές κοπέλλες συχνά οδηγούσε σε άμεσες προτάσεις γάμου και -όπως ήταν φυσικό-  άρνηση από μεριάς τους.

Ο ίδιος σημειώνει στο ημερολόγιο πως "στον Καθεδρικό ναό του Λιντς συνάντησε ένα όμορφο κορίτσι με βελούδινο δέρμα, την φράου Kαρολίνα Όπιτζ, που χαϊδευτικά τη φώναζαν Λίνα. Ηταν δεκαεπτά χρονών..."

 Τής ζήτησε ευθύς να τη συνοδεύσει μέχρι το σπίτι της. Στα μισά του δρόμου της πρότεινε να τον παντρευτεί και αν δεχόταν της υποσχέθηκε πως θα συνέθετε προς τιμήν της μια συμφωνία με τίτλο το όνομά της: "Lina Symphony".
Για κακή τύχη όμως του Μπρούκνερ, η Λίνα ήταν ήδη λογοδοσμένη.

Ακαταμάχητη ήταν επίσης η έλξη που ένιωθε για τις έφηβες μαθήτριές του στο ωδείο που δίδασκε, οι οποίες παραπονούνταν για την απρεπή συμπεριφορά του δασκάλου τους, που μπορεί να χαρακτηριζόταν μετριοπαθής και ντροπαλός, όμως μπροστά σε δυο ροδαλά μάγουλα και εκφραστικά μάτια υπερπηδούσε -ως φαίνεται- κάθε συστολή και δισταγμό. 
Η αναφορά στον ωδειάρχη έγινε γραπτώς και ο συνθέτης πέρασε από εσωτερικό πειθαρχικό απ' το οποίο ενώ αθωώθηκε, αποφάσισε στο εξής να διδάσκει μόνο σε αγόρια. 

Ήταν σχεδόν σαράντα χρονών όταν έκανε πρόταση γάμου στην κατά μια εικοσιπενταετία μικρότερη μαθήτριά του, Luise Bogner, που και κείνη τον απέρριψε ευγενικά, προκαλώντας του απροσμέτρητη θλίψη. Πολλοί υποστηρίζουν πως τα συναισθήματα εκείνης της περιόδου αντικατοπτρίζονται στην καντάτα του "Entsagen-Απόρριψη".

"Ω, Παρθένα!
Εσύ Δέσποινα ευγενική 
που μεγάλωσες χωρίς μητέρα,
που τίμησες το γιο σου
ως η πιο αφοσιωμένη μάνα
Δίδαξέ με τώρα να υπομένω
το θέλημα του Κυρίου μου,
υπακοή στην απάρνηση,
αστέρι της υπακοής,
καθρέφτη της ταπείνωσης, Παναγία!"

Anton Bruckner, "Entsagen, WAB 14":

ΙΙ. Μια άλλη ιδιοτροπία του τιμώμενου συνθέτη ήταν η εμμονή του με το θάνατο...

Η μητέρα του Μπρούκνερ στο νεκροκρέββατό της

Όταν πέθανε η μητέρα του, ο Mπρούκνερ παρήγγειλε μια φωτογραφία της στο νεκροκρεββατό της και την τοποθέτησε πάνω στο πιάνο του. Μια μακάβριου χαρακτήρα πράξη του, μια ιδιόρρυθμη αντιμετώπιση απέναντι στο τελείωμα της ανθρώπινης ύπαρξης... Ίσως όμως και βαθιά στοχαστική κίνηση, ένα είδος "Memento Mori", για να του υπενθυμίζει την θνησιμότητά του, ώστε να τον αποτρέπει από αμαρτίες και αλαζονικές συμπεριφορές..

Ενα άλλο δείγμα εμμονής με το θάνατο μαρτυρά το γεγονός πώς χάιδεψε και φίλησε παθιασμένα τα κρανία των Μπετόβεν και Σούμπερτ όταν τα λείψανά τους εκτάφηκαν για να μεταφερθούν σε διαφορετικό νεκροταφείο. 
Επίσης ο συνθέτης είχε "σκηνοθετήσει" το δικό του θάνατο. Ζήτησε να μουμιοποιηθεί το σώμα του, να ταφεί κάτω από το εκκλησιαστικό όργανο του St. Florian και στην κηδεία να ακουστούν από το όργανο αυτοσχεδιασμοί πάνω σε θέματα από τον "Πάρσιφαλ" του λατρεμένου του Βάγκνερ.

ΙΙΙ. Αξιοπερίεργη είναι και η μανία του με τους αριθμούς και το μέτρημα. Από νεαρή ηλικία καθώς περπατούσε στο δρόμο συνήθιζε να μετρά τα παράθυρα των κτιρίων και τα τούβλα στους τοίχους. Αργότερα διαγνώστηκε από "αριθμομανία και αγχωτική τακτικότητα", όταν εμμονικά μετρούσε από κόκκους άμμου μέχρι τ' αστέρια στον ουρανό, αλλά και τα μέτρα στα ογκώδη ορχηστρικά έργα του για να βεβαιωθεί ότι οι αναλογίες ήταν αριθμητικά σωστές.
Φυσικά, δεν είναι ασυνήθιστο για έναν συνθέτη να ασχολείται με ζητήματα ισορροπίας και συμμετρίας στη δομή των έργων του, αλλά η προσέγγιση και ο τρόπος του Μπρούκνερ χαρακτηρίστηκαν αφύσικοι, υπερβολικοί έως νοσηροί...

Ο Άντον Μπρούκνερ γεννήθηκε μια φθινοπωρινή ημέρα στις 4 του Σεπτέμβρη του 1824 σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Αυστρίας, το Άνσφελντεν.

Είναι γνωστός για τη συμφωνική και την εκκλησιαστική μουσική του, κυρίως, όμως σήμερα λόγω της φθινοπωρινής γενέθλιας 200ής επετείου του επιλέγω να ακούσουμε ένα από τα κοσμικά χορωδιακά του με αριθμό καταλόγου WAB73, που συνέθεσε σε ηλικία 40 χρονών για ανδρική τετράφωνη χορωδία και δυο υψίφωνες σολίστ με συνοδεία πιάνου. Έχει τίτλο "Herbstlied-Φθινοπωρινό τραγούδι", διέπεται από τρυφερότητα, λυρισμό και ευαισθησία, που δικαιώνει την απόφαση των αναλυτών να συμπεριληφθεί ο Μπρούκνερ στους κορυφαίους εκπροσώπους του ύστερου ρομαντισμού.

Το τραγούδι, που απεικονίζει μουσικά τη βόλτα του αφηγητή στη φθινοπωρινή φύση με το κελάηδημα του αηδονιού να του κρατά συντροφιά, βασίστηκε σε ποίημα του Friedrich von Sallet και αφιερώθηκε από το συνθέτη στο φίλο του Josef Haffe.

Περιγράφεται δε, ως "γλυκιά αναφορά στο ρομαντισμό της φθινοπωρινής φύσης".

"Χαρούμενα περπατώ στα δάση,
όταν τ'αγέρι λικνίζει τους κορμούς,
και το κροτάλισμα του τινάζει
τα χρυσόξανθα φύλλα.

Με τέτοιο ήχο ονειρεύεται
απαλές νότες εαρινές,
το τραγούδι του αηδονιού
και τη νέα χλόη πάνω στους θάμνους.

Χαρούμενα περπατω στα χωράφια,
όπου μαραμένα γαϊδουράγκαθα γνέφουν,
και σκέφτομαι το απαλό τριαντάφυλλο
με τα ολόδροσα πρωινά του πέταλα.

Μου αρέσει να κοιτάζω τον ουρανό
όταν τον σκεπάζουν μαύρα σύννεφα,
να σκέφτομαι τα αμέτρητα αστρα,
που κρύβονται πίσω τους"

Αφεθείτε στη μαγεία της μελωδίας και των φωνών... Ο Μπρούκνερ επιλέγει ευρηματικά να αναθέσει την ερμηνεία της πρώτης στροφής στην ανδρική χορωδία μόνο, με τις 2 σοπράνο να εισέρχονται στη δεύτερη στροφή υπονοώντας την γλυκόλαλη υψηλή φωνή του αηδονιού..

Τα απέριττα μοτίβα οδηγούν στο γαλήνιο φινάλε αναδυόμενα από θαυμαστή ηχητική αχλύ που ζωγραφίζει την φθινοπωρινή, μελαγχολική ατμόσφαιρα, χωρίς να στερείται εσωτερικής δύναμης.

Ο Μπρούκνερ μάς καλεί σε ένα μουσικό οδοιπορικό στο συναρπαστικό σύμπαν του, φίλοι μου! Σε μια ρομαντική βόλτα στη φθινοπωρινή φυση, όπου οι νότες του "συνθέτη του Θεού" -όπως αποκαλέστηκε ο μουσουργός  για τη βαθιά του πίστη- πλάθουν μοτίβα για να υμνηθεί η ανόθευτη ομορφιά της απλότητας σε όσα δημιούργησε ο παντοδύναμος Θεός...Λεπτεπίλεπτα χρώματα, εναλλαγές φωτός και έκφρασης του εσωτερικού προσωπικού του κόσμου....

Anton Bruckner, "Herbstlied, WAB73":