Λαμαρτίνος: οι "Ποιητικές και Θρησκευτικές Αρμονίες" του ως Μουσική προσευχή...

Ο γεννημένος, 21 Οκτωβρίου 1790 στη Βουργουνδία, Alphonse de Lamartine, υπήρξε κορυφαίος ποιητής του γαλλικού ρομαντισμού, πολιτικός και στοχαστής. Με το έργο του, που χαρακτηρίζεται από λυρισμό και βαθύ πνευματικό προβληματισμό καθιέρωσε το ρομαντικό ύφος στη γαλλική ποίηση. 

Έλεγε πως "η Μουσική είναι η Λογοτεχνία της καρδιάς" και πως "μια συνείδηση χωρίς Θεό είναι σαν το δικαστήριο χωρίς δικαστή", φράσεις που αντανακλούν το ύφος της συλλογής του "Harmonies poétiques et religieuses - Ποιητικές και Θρησκευτικές Αρμονίες", ένα κομβικό έργο της γαλλικής ρομαντικής ποίησης, μια στιγμή μετάβασης του ποιητή από τον αμιγώς λυρικό, φυσιολατρικό τόνο προς μια βαθιά πνευματική, μεταφυσική και θρησκευτική ποίηση.

Το έργο εκδόθηκε το 1830 στο Παρίσι και περιλαμβάνει δύο τόμους ποιημάτων, τα οποία συγκροτούν έναν ενιαίο στοχαστικό και συναισθηματικό κόσμο.

Από εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής

Τα ποιήματα αυτής της συλλογής διαπνέονται από την αναζήτηση της αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο, τη φύση και το θείο. Η φύση δεν αποτελεί απλώς φόντο για τα συναισθήματα του ποιητή, αλλά λειτουργεί ως σύμβολο του θείου, ως δρόμος προς την κατανόηση του Απόλυτου. Τα ποιήματα εκφράζουν την έντονη παρουσία του στοχασμού πάνω στον θάνατο, την αιωνιότητα, τη μνήμη και την πίστη.

Η συλλογή προέκυψε μετά το ταξίδι του Λαμαρτίνου στην Ιταλία. Η εμπειρία του τοπίου, η επαφή με την ιταλική τέχνη και η περισυλλογή που του προσέφερε το ταξίδι ενσωματώνονται στις ποιητικές του εικόνες.

Η γλώσσα της συλλογής είναι λυρική, με έντονη μουσικότητα και με πλούσια χρήση της εικονοποιίας. Ο τίτλος της, "Αρμονίες Ποιητικές και Θρησκευτικές", εκφράζει την επιθυμία του ποιητή να υπερβεί τα όρια του ατομικού συναισθήματος και να συναντήσει κάτι καθολικό, υπαρξιακό. Ο Λαμαρτίνος επιχειρεί να συνδέσει τον ανθρώπινο στοχασμό με τον παγκόσμιο ρυθμό, με μια κοσμική μουσική στην οποία η ανθρώπινη εμπειρία είναι μία μόνο φωνή. Ίσως γι' αυτό ο ίδιος αποκάλεσε τα ποιήματα της συλλογής του, "Σύγχρονους Ψαλμούς".  



Εμπνευσμένη άμεσα από την ποιητική συλλογή του Λαμαρτίνου είναι η σύνθεση του Φραντς Λιστ: "Harmonies poétiques et religieuses", ένας πιανιστικός κύκλος, από τα πιο φιλοσοφημένα και πνευματικά έργα του Λιστ όπου ο συνθέτης επιχειρεί να αποδώσει μουσικά τη βαθιά μεταφυσική και θρησκευτική διάσταση της ποίησης του Γάλλου ρομαντικού.

Συντέθηκε το διάστημα 1847 -1853 και περιλαμβάνει δέκα μουσικά μέρη:

Invocation
Ave Maria
Bénédiction de Dieu dans la solitude
Pensée des morts
Pater Noster
Hymne de l’enfant à son réveil
Funérailles
Miserere d’après Palestrina
Andante lagrimoso και
Cantique d’amour.

Εκτός από τα ποιήματα του Λαμαρτίνου, ο Λιστ εμπνέεται και από την πνευματική και ηθική ουσία τους: τη σχέση του ανθρώπου με το θείο, τον θάνατο, την προσευχή, την εσωτερική γαλήνη και την υπαρξιακή αγωνία. Το έργο δεν αποτελεί δείγμα προγραμματικής μουσικής -με την αυστηρή έννοια του όρου- αλλά αναμφίβολα είναι στοχαστικό και αποκαλυπτικό, όπως και η ποιητική του πηγή.
Ο ίδιος ο Λιστ, στην προμετωπίδα της παρτιτούρας, σημείωσε:
"Η θρησκεία δεν είναι δόγμα, αλλά ποίηση. Ο Λαμαρτίνος την έκανε μουσική μέσω του λόγου, εγώ προσπάθησα να την κάνω ποίηση μέσω του ήχου".

Το έργο δεν αναδεικνύει τη δεξιοτεχνία του συνθέτη, αλλά τον εσωτερικό, πνευματικό Λιστ, εκείνον που επιδιώκει την απλότητα, την καθαρότητα και τη μελωδία με βάθος.
Ιδιαίτερα το "Bénédiction de Dieu dans la solitude - Ευλογία του Θεού στη Μοναξιά" θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του ρομαντικού ρεπερτορίου για πιάνο, καθώς εκφράζει μια βαθιά αίσθηση γαλήνης, πίστης και εσωτερικής λύτρωσης.

Το σύνολο του έργου εκφράζει τον Λιστ της ώριμης δημιουργικής του περιόδου, ο οποίος στρέφεται όλο και περισσότερο προς τη θρησκεία, τον μυστικισμό και την εσωτερική αναζήτηση, απομακρυνόμενος από τη φαντασμαγορία της νεότητας. Το έργο αυτό προοιωνίζει επίσης την αισθητική του ύστερου ρομαντισμού και του ιμπρεσιονισμού στον 20ό αι, ιδιαίτερα μέσω της χρήσης χρωματικής αρμονίας, ατμοσφαιρικών ηχοχρωμάτων και της ελευθερίας στη μουσική μορφή.

Ευλογία του Θεού

Στη Μοναξιά

Από πού μού ’ρχεται, ω Θεέ μου, αυτή η ειρήνη που με πλημμυρίζει;

Από πού μού ’ρχεται αυτή η πίστη που ξεχειλίζει στην καρδιά μου;

Σε μένα, που μόλις πριν, αβέβαιος, ταραγμένος,

Κυλούσα στους κυματισμούς της αμφιβολίας, παλεύοντας με κάθε άνεμο,

Ψάχνοντας το καλό, το αληθινό, στ’ όνειρο των σοφών,

Και την ειρήνη σε καρδιές που βροντούσαν από καταιγίδες;

Μόλις λίγες μέρες γλίστρησαν πάνω στο μέτωπό μου,

Κι όμως νιώθω πως πέρασε ένας αιώνας κι ένας κόσμος,

Κι ότι, χωρισμένος απ’ αυτούς από μιαν άβυσσο απέραντη,

Ένας νέος άνθρωπος ξαναγεννιέται και ξαναρχίζει μέσα μου.

Αχ! Είναι γιατί άφησα, για την ειρήνη της ερημιάς,

Το πλήθος όπου κάθε ειρήνη διαφθείρεται ή χάνεται

Είναι γιατί ξαναβρήκα στον αγροτικό μου τόπο

Τους αναστεναγμούς της πηγής μου και τη σκιά της οξιάς μου,

Κι αυτά τα βουνά, γαλάζιους στύλους ενός εκθαμβωτικού θόλου,

Και τον ουρανό μου γεμάτο αστέρια απ’ όπου κατεβαίνει η έκσταση

Είναι γιατί η ψυχή του ανθρώπου είναι σαν καθαρό νερό,

Που το γαλάζιο του θαμπώνει στον κάθε άνεμο που το ρυτιδώνει,

Μα μόλις για λίγο ο άνεμος κοπάσει

Ξαναγυαλίζει η επιφάνεια όπου τρεμόπαιξε ο ουρανός

Είναι γιατί ο καπνός μιας καλύβας από άχυρο,

Λίγο χορτάρι που ανάβει το βράδυ ο βοσκός,

Αρκεί για να θολώσει όλον τον ουρανό μιας κοιλάδας,

Και να κρύψει το φως από τον καθαρότερο ορίζοντα!

Μα μόλις φυσήξει ένας άνεμος, απ’ το δειλινό ή την αυγή,

Το σύννεφο ανοίγει, διαλύεται

Η σκιά επάνω στα χορτάρια χωρίζεται από το φως,

Και όλα γύρω ξαναβρίσκουν τα χρώματα και τα σχήματά τους

Η ηλιαχτίδα, σαν αιθέριο κύμα,

Ξαναπηδά από τη γη στην γαλάζια της πηγή

Ο ορίζοντας λάμπει από χαρά και φως,

Και δεν θυμάται πια τη λίγη σκοτεινιά...

Το "Bénédiction de Dieu dans la solitude" παρά την τεχνική του δυσκολία, δεν είναι επιδεικτικό, όμως απαιτεί ωριμότητα και εσωτερική έκφραση.

Franz Liszt: "Harmonies Poétiques Et Religieuses S.173,
N.3: Bénédiction de Dieu dans la solitude"

Η "Οφηλία" του Ρεμπώ σε νότες...

Ο Γάλλος συμβολιστής ποιητής Αρθούρος Ρεμπώ που γεννήθηκε σαν σήμερα, 20 Οκτωβρίου 1854 ολοκλήρωσε το ποιητικό του έργο μέχρι την ηλικία των 20 ετών και εξαιτίας του πολυτάραχου βίου και της χειμαρρώδους ιδιοσυγκρασίας του εντάχθηκε στον κύκλο των "Καταραμένων Ποιητών".
Στην ποίηση του Ρεμπώ συχνά φανερώνεται το ατίθασο και απείθαρχο του χαρακτήρα του γι'αυτό ίσως ο Αλμπέρ Καμύ τον χαρακτήρισε "στασιαστή ποιητή-ποιητή της εξέγερσης"!

Παρά τη σύντομη και ταραχώδη ζωή του, το έργο του παραμένει μια από τις μεγαλύτερες κληρονομιές της παγκόσμιας ποίησης.

Σκίτσο του Ρεμπώ από τον Βερλαίν

Το 1870 και σε ηλικία 16 ετών, ο Ρεμπώ έγραψε το ποίημα "Ophélie". 

Αποτελεί μια από τις πρώτες ενδείξεις της εκπληκτικής ωριμότητας και δεξιοτεχνίας του, με επιρροές από τον ρομαντισμό και τη λογοτεχνική παράδοση του 19ου αιώνα.

Εμπνέεται από την τραγική μορφή της Οφηλίας του Σαίξπηρ (Άμλετ), που έχει ήδη γίνει σύμβολο χαμένης αθωότητας και γυναικείας ευαισθησίας συντετριμμένης από την κοινωνία.

Η γλώσσα του είναι λυρική, με μουσικότητα και πλούσια σε φυσικές εικόνες. Ο Ρεμπώ δεν χρησιμοποιεί τη φύση απλώς ως σκηνικό, αλλά ως αντανάκλαση της εσωτερικής κατάστασης της ηρωίδας.

Η Οφηλία παρουσιάζεται σαν γυναίκα-μύθος, που δεν αντέχει την πραγματικότητα και βυθίζεται σε έναν κόσμο σιωπηλής τραγικότητας και αιώνιας ομορφιάς. Ένα πρώιμο, βαθιά αισθαντικό ποίημα που προαναγγέλλει τη μοναδική ποιητική φωνή του Ρεμπώ.

Ι

Πάνω σε κύματα ήρεμα όπου κοιμούνται αστέρια

Σαν τα μεγάλα κρίνα, πλέει η Οφηλία η λευκή·

Πλέει απαλά πλαγιάζοντας πάνω στα μακριά της πέπλα .

-Και μέσα στα μακρινά τα δάση ακούγονται αλαλαγμοί.

Πάνε χίλια τόσα χρόνια που η λυπημένη Οφηλία

Περνά, φάντασμα λευκό, πάνω σε ποτάμι μελανό·

Πάνε χίλια τόσα χρόνια που η γλυκιά της τρέλα

Τραγούδι μουρμουρίζει στον άνεμο το βραδινό.

Η αύρα τα στήθη της φιλά, και ένα στεφάνι πλέκει

Με τα πέπλα τα μεγάλα της που τα λικνίζουνε νερά νωχελικά·

Οι τρέμουσες ιτιές στους ώμους της θρηνούνε,

Στο ονειροπόλο της μέτωπο υποκλίνεται η καλαμιά.

Γύρω της τα τσαλακωμένα νούφαρα αχολογούνε·

Πότε-πότε ξυπνά μέσα στη σκλήθρα όπου κοιμάται,

Μία φωλιά απ’ όπου βγαίνουν ρίγη φτερωτά:

-Ένα μυστήριο τραγούδι που πέφτει από τ’ άστρα τα χρυσά

(Αρθούρος Ρεμπώ: "Οφηλία", μτφ: Ιωάννα Αβραμίδου)
πηγή: staxtes

Το παραπάνω -πρώτο μέρος του ποιήματος "Οφηλία" του Ρεμπώ- παρουσιάζει την ηρωίδα ως λυρική, φευγαλέα μορφή, να επιπλέει νεκρή στο ποτάμι, μέσα σε έναν ονειρικό, γαλήνιο και μακάβρια όμορφο φυσικό κόσμο. Η φύση δεν λειτουργεί ως αντίθεση, αλλά αγκαλιάζει τρυφερά τον θάνατό της: τα πέπλα λικνίζονται, οι ιτιές θρηνούν, τα αστέρια και τα άνθη συμμετέχουν στη σιωπηλή πομπή. Η γλώσσα είναι συμβολική, συνδέοντας την τρέλα, την αθωότητα και τον θάνατο σε μια ενιαία εικόνα βαθιάς μελαγχολίας. Ένα λυρικό ρέκβιεμ για τη χαμένη Οφηλία και την εύθραυστη ψυχή της.

John Everett Millais: "Ophelia"

Ο κύκλος "Poèmes d’automne" του Gabriel Dupont συντέθηκε το 1904, σε μια περίοδο όπου ο συνθέτης, νεαρός ακόμη, βρισκόταν σε δημιουργική έξαρση, αλλά και αντιμέτωπος με την εύθραυστη υγεία του, καθώς ήδη έπασχε από φυματίωση. Το έργο περιλαμβάνει 8 τραγούδια για φωνή και πιάνο, βασισμένα σε ποιήματα Γάλλων λογοτεχνών. Ο κύκλος διατηρεί συναισθηματική ενότητα, εστιάζοντας σε μια φθινοπωρινή μελαγχολία, μελαγχολία απώλειας, φθοράς, αλλά και στοχαστικής τρυφερότητας. Η μουσική κινείται ανάμεσα στον ύστερο ρομαντισμό και τον πρώιμο ιμπρεσιονισμό, με εκφραστική μελωδία και λεπτή, ατμοσφαιρική συνοδεία, μια "μικρή αποκάλυψη" για τους λάτρεις της γαλλικής mélodie.

Στον κύκλο περιλαμβάνεται και η "Ophelie", με τη μουσική να ενισχύει την ονειρική ατμόσφαιρα του ποιήματος. Ευαίσθητες αρμονικές μεταπτώσεις και διακριτικές δυναμικές αλλαγές δημιουργούν αίσθηση επιπλεύσεως και αιώρησης, αποδίδοντας την εικόνα της Οφηλίας να επιπλέει στα ήρεμα νερά. Η μελωδία ρέει με νανουριστική, υποβλητική ποιότητα, ενώ οι αρμονίες δημιουργούν αίσθηση μυστηρίου και εσωτερικής έντασης, αντανακλώντας την ψυχική κατάσταση της Οφηλίας ανάμεσα στην τρέλα, τη θλίψη και την ειρήνη του θανάτου...

Gabriel Dupont: "Ophelie" από τον κύκλο "Poèmes d’automne":

Στο μπλογκ υπάρχουν και άλλα κείμενα για τον Ρεμπώ. Περιηγηθείτε!

Emil Gilels: Το πορτρέτο ενός Μεγάλου Πιανίστα...

 

melody.su

Ο Emil Gilels γεννήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1916, στην Οδησσό της Ουκρανίας, τότε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Μεγάλωσε σε ένα αστικό εβραϊκό περιβάλλον, σε μια πόλη που υπήρξε καλλιτεχνικό σταυροδρόμι. Η Οδησσός εκείνης της εποχής έσφυζε από πολιτιστική ζωή, ένας ιδανικός τόπος για να γεννηθεί ένα μουσικό ταλέντο τέτοιου βεληνεκούς.

Η μουσική του πορεία ξεκίνησε πολύ νωρίς. Σε ηλικία 5 ετών άρχισε μαθήματα πιάνου με έναν τοπικό δάσκαλο, και μέχρι τα 12 του είχε ήδη δείξει εξαιρετικά χαρίσματα. Το 1929, σε ηλικία μόλις 13 ετών, έδωσε την πρώτη του δημόσια συναυλία. Λίγο αργότερα έγινε δεκτός στο Ωδείο της Οδησσού, και αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στο Ωδείο της Μόσχας, με δάσκαλο τον σπουδαίο Heinrich Neuhaus.
Από τα πρώτα του βήματα, οι δάσκαλοί του εντόπισαν στον Gilels όχι μόνο εξαιρετική τεχνική, αλλά και μουσική ωριμότητα πέρα από την ηλικία του.

Ο Emil Gilels εξελίχθηκε σε μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες του πιάνου στον 20ό αιώνα. Η καλλιτεχνική του προσέγγιση συνδύαζε τη λάμψη της δεξιοτεχνίας με έναν βαθύ στοχασμό πάνω στη μουσική ουσία. Ήταν ένας πιανίστας που δεν αρκούνταν στην τεχνική αρτιότητα, επεδίωκε τη συναισθηματική αλήθεια και το πνευματικό βάθος. Έπαιζε με φυσικότητα και άνεση, με δύναμη αλλά και σεμνότητα. Σε κάθε έργο, η ερμηνεία του ακτινοβολούσε καθαρότητα, ακρίβεια και ουσία. 

melody.su

Όπως σημείωσε ένας κριτικός:

"Συγκέντρωνε τη δύναμή του και το σπάνιο του ταλέντο στην τέχνη της ερμηνείας, διεισδύοντας με ευαισθησία στην ουσία της σύνθεσης. Έτσι, κατάφερε να φέρει την καλλιτεχνική του προσέγγιση στο ίδιο υψηλό επίπεδο με την τεχνική του αρτιότητα".

Ο σπουδαίος μουσικοκριτικός, Harold C. Schonberg, στο βιβλίο του "The Great Pianists", γράφει:

"Ο Gilels έπαιζε με ευκολία και φυσικότητα, με δύναμη αλλά και ταπεινή μουσικότητα. Η τεχνική του ήταν εκπληκτική. Χρόνια αργότερα, ο δάσκαλός του, Heinrich Neuhaus, εξακολουθούσε να μένει άναυδος από τις οκτάβες του στην "Ισπανική Ραψωδία" του Liszt. Κι όμως, ουδέποτε αντιμετωπίστηκε ως απλός βιρτουόζος".

Ο Γκίλελς συνήθιζε να λέει πως, για κείνον "κάθε νότα έπρεπε να "μιλάει", να έχει προσωπικότητα, έκφραση, να λέει κάτι ουσιαστικό στο ακροατήριο", πεποίθηση που επηρέαζε άμεσα και τις καλλιτεχνικές του επιλογές, ακόμα και την ταχύτητα με την οποία έπαιζε ένα κομμάτι. Καθοριζόταν από το πόσο καθαρά μπορούσε να αναδειχθεί το "νόημα" κάθε νότας. Γι' αυτό και ως παράδειγμα αναφέρονται συχνά οι εκτελέσεις του σε έργα του Λιστ. Γιατί υπάρχει μια τέλεια ισορροπία ανάμεσα στη δύναμη και τη λάμψη, ακόμη και στα πιο γρήγορα περάσματα, κάθε νότα ακούγεται καθαρά, με νόημα...

Emil Gilels / Liszt: "Spanish Rhapsody":

Ο Gilels δεν υπήρξε αγαπητός μόνο στο κοινό, αλλά και βαθιά σεβαστός από τους μεγαλύτερους μαέστρους της εποχής του:

"Είναι ένα φαινόμενο, πολλαπλασιασμένο άπειρα από την ευαισθησία της ψυχής, την εκφραστικότητα, την τέλεια αίσθηση του μέτρου και αίσθηση της μουσικής", 

θα πει ο εμβληματικός δ/ντής ορχήστρας, Karl Böhm ενώ ο  Herbert von Karajan θα δηλώσει:

"Στη ζωή μου, είχα την τύχη να ακούσω πολλούς μεγάλους πιανίστες… αλλά ο Emil ήταν πάντα για μένα το Νο 1".


Στη μουσική, οι νότες είναι η "φωνή", το μέσο με το οποίο εκφράζεται ο ήχος. Όμως, εξίσου ουσιαστική είναι και η παύση, η σιωπή ανάμεσα στους ήχους, που λειτουργεί σαν ανάσα. Είναι εκείνη η αόρατη στιγμή που δεν ακούγεται τίποτα, αλλά λέγονται πολλά. Εκεί όπου γεννιούνται η ένταση, η προσδοκία, η λύτρωση. Η σιωπή δεν είναι απουσία. Είναι μια ενεργή, εκφραστική παρουσία, ένας ζωντανός χώρος μέσα στη μουσική.

Ευαίσθητος και στοχαστικός πιανίστας ο Emil Gilels είχε συνειδητοποιήσει αυτό το βάθος της σιωπής. Είχε πει χαρακτηριστικά:

"Λέω συχνά πως η σιωπή είναι το θεμέλιο της μουσικής. Ακόμα και μέσα σε μια τρίλια, όσο γρήγορη κι αν είναι, μπορεί κανείς να νιώσει την παρουσία της σιωπής, ήρεμη και ατόφια. Όταν όμως η τρίλια γίνεται φλύαρη, χάνει τη μαγεία της και κουράζει".

classicalmusicnews

Στο παίξιμό του, η σιωπή δεν ήταν ένα απλό τεχνικό διάλειμμα. Ήταν ποιητική παύση, μια στιγμή νοήματος, βάθους και ακρίβειας. Ήταν ανάμεσα στις νότες όπου γεννιόταν η αληθινή μουσική, εκεί που η τέχνη ξεπερνούσε τον ήχο και γινόταν καθαρή έκφραση.

Ένα από τα πιο ξεχωριστά γεγονότα στην καριέρα του Γκίλελς ήταν η συνεργασία του με τον Κάραγιαν, σε μια μοναδική ερμηνεία του "Κοντσέρτου για Πιάνο αρ. 3" του Μπετόβεν. Η συναυλία δόθηκε τον Αύγουστο του 1976, στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, και αποτελεί τη μοναδική γνωστή συνεργασία των δύο μεγάλων καλλιτεχνών σε αυτό το έργο.
Η ηχογράφηση κυκλοφόρησε πολλά χρόνια αργότερα από το Ίδρυμα Gilels.
Παρότι οι πολιτικές συνθήκες της εποχής περιόριζαν τέτοιες συνεργασίες, το καλλιτεχνικό τους αποτέλεσμα απέδειξε τη δύναμη της μουσικής να ξεπερνά σύνορα και ιδεολογίες.

Ο Emil Gilels δεν ήταν απλώς ένας βιρτουόζος πιανίστας, ήταν ένας ποιητής του ήχου, ένας μουσικός στοχαστής. Η επιρροή του εκτείνεται πολύ πέρα από τη σκηνή. Οι ερμηνείες του συνεχίζουν να εμπνέουν πιανίστες, δασκάλους και ακροατές σε όλο τον κόσμο. Η κληρονομιά του δεν περιορίζεται στο τεχνικό του επίτευγμα, αλλά διατηρείται ζωντανή στη μουσική αλήθεια που κατέθεσε με κάθε νότα...

Beethoven: "Piano Concerto No. 3"

(Emil Gilels - Herbert Von Karajan)

Ο Χάινριχ φον Κλάιστ και η ιερότητα της Μουσικής...

Ο γερμανός συγγραφέας, δραματουργός και δημοσιογράφος, Χάινριχ φον Κλάιστ γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1777 στη Φραγκφούρτη. Προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια και πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε μια αυστηρή και πνευματικά απαιτητική ατμόσφαιρα, που επηρέασε βαθιά την ψυχοσύνθεσή του. Από μικρή ηλικία έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, ενώ η εκπαίδευσή του ήταν εκτενής και ποικιλόμορφη, περιλαμβάνοντας νομικά, φιλοσοφία και στρατιωτική εκπαίδευση.
Τα έργα του πραγματεύονται την εξερεύνηση ηθικών διλημμάτων, την ένταση της ανθρώπινης ψυχής και τη σύγκρουση ατόμου και κοινωνίας. Ο Κλάιστ έζησε μια ζωή γεμάτη προσωπικές και επαγγελματικές δυσκολίες και έδωσε τραγικό τέλος στη ζωή του σε ηλικία 34 ετών. 


Στο έργο του Χάινριχ φον Κλάιστ, η μουσική δεν είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο. Είναι μια δύναμη που εισβάλλει στην πραγματικότητα και τη διαρρηγνύει. Στα κείμενά του η μουσική λειτουργεί ως αποκάλυψη της αβύσσου ανάμεσα στην ανθρώπινη εμπειρία και το θείο.
Ο Κλάιστ, που με οδύνη βίωνε την πραγματικότητα, δεν φανταζόταν το ιερό ως καταφύγιο, αλλά ως σημείο ρήξης του λογικού με το άλογο, του φθαρτού με το αιώνιο. Η μουσική στο σύμπαν του, είναι η γλώσσα αυτού του ρήγματος, ο ύστατος ψίθυρος από το Θεό.
Η λαμπρότητα της λειτουργικής μουσικής, τα θέματα των Ψαλμών, η λιτότητα ενός μεσαιωνικού ύμνου, δεν λειτουργούν ως αισθητικά τεχνάσματα αλλά ως δείγματα πνευματικής εμπειρίας. Η μουσική στον Κλάιστ γίνεται το μοναδικό μέσο για να ειπωθεί εκείνο, που δεν χωρά σε έννοιες, ιδεολογίες ή θεολογικά σχήματα.

ebay

Ι. Στη νουβέλα του "Η Αγία Καικιλία ή Η δύναμη της μουσικής", τέσσερις Προτεστάντες βέβηλοι μετατρέπονται σε σιωπηλούς μάρτυρες ενός θαύματος. Η μουσική τούς μεταμορφώνει. Το άγιο άκουσμά της ακυρώνει τη βία με μια ακτινοβολία που θυμίζει θεοφάνεια. Το "Gloria in excelsis Deo" επιβάλλεται σαν να προέρχεται από το ίδιο το σύμπαν και όχι από φωνές ανθρώπινες,.

"Μια θαυμάσια, παραδεισένια παρηγοριά στις καρδιές των ευσεβών κυριών κυριάρχησε και μια αγαλλίαση, όταν άρχισαν με τα όργανά τους να παίζουν. Ήταν σα να κουβαλούν πάνω σε φτερά τις ψυχές τους, σε όλο τον παράδεισο της αρμονίας. Το ορατόριο παιζόταν με μια μουσική μεγαλοπρέπεια του ευγενέστερου και υψηλότερου είδους. Ούτε μια ανάσα δεν ακούστηκε μέσα από τους πάγκους και τους διαδρόμους, και όταν ξεκίνησε το "Gloria in excelsis Deo", ήταν σαν όλοι οι παρευρισκόμενοι στην αίθουσα να είναι νεκροί.
[...]
Οι τέσσερις άνδρες που φανατισμένοι είχαν έρθει να καταστρέψουν το μοναστήρι -σαν σε θαύμα- με μια ταυτόχρονη κίνηση και με τρόπο που εξέπληξε τους πάντες, ξαφνικά έβγαλαν τα καπέλα τους κυριευμένοι από βαθιά συγκίνηση, χαμήλωσαν τα πρόσωπά τους και τα κάλυψαν με τα χέρια τους. Γονάτισαν κι άρχισαν να προσεύχονται, ψάλλοντας μαζί με τις μοναχές το "Gloria in excelsis" ...[...]

(απόσπασμα από τη νουβέλα "Η Αγία Καικιλία ή Η δύναμη της μουσικής")

Vivaldi: "Gloria in excelsis Deo":

II. Το εμβληματικό πεζογράφημα του Κλάιστ "Michael Kohlhaas", βασιζεται σε πραγματικά γεγονότα.

Ο Κλάιστ περιγράφει με ένταση την απελπισία ενός τίμιου ανθρώπου που βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα άδικο και αδιάφορο κράτος. Ο ήρωάς του, ένας φιλήσυχος έμπορος και οικογενειάρχης, φτάνει στα άκρα όταν, ύστερα από μια άδικη πράξη σε βάρος του, διαπιστώνει πως οι θεσμοί δεν τον προστατεύουν και τον αγνοούν.

Το έργο, τοποθετημένο στον 16ο αιώνα, πραγματεύεται διαχρονικά ηθικά ζητήματα όπως η λεπτή γραμμή ανάμεσα στη διεκδίκηση του δικαίου και την προσωπική εκδίκηση, καθώς και η ευθύνη της απονομής της δικαιοσύνης μέσα σε μια κοινωνία. Ο Κλάιστ αναδεικνύει τη διαφθορά, την αδυναμία των θεσμών και την καταστροφική δύναμη της ανεξέλεγκτης οργής, μεταφέροντας το μήνυμα πως η δικαιοσύνη δεν αποτελεί ατομική υπόθεση, αλλά συλλογική ευθύνη.

Στο έργο αυτό που ο Κλάιστ έγραψε το 1810 υπάρχει μια σκηνή με συγκινητική ατμόσφαιρα, όπου η μουσική προμηνύει την υπέρβαση ή την κρίση, αν και το έργο δεν έχει ως κύριο μοτίβο τη μουσική:

"Ενώ ο Κόλχαας περίμενε την εκτέλεσή του, από το παρεκκλήσι του φρουρίου ακούστηκαν απαλές ψαλμωδίες. Ήταν σαν η ίδια η αιωνιότητα να πλησίαζε με βήματα ήσυχα. Η φωνή ενός παιδιού ψιθύριζε το "Miserere" με τόση καθαρότητα, που οι στρατιώτες άφησαν τα δόρατά τους κάτω. Ο Κόλχαας έκλεισε τα μάτια του και υποκλίθηκε με γαλήνη, σα να ένιωθε ήδη την κρίση του Θεού, κι αυτή να είναι γεμάτη έλεος".

(απόσπασμα από τη νουβέλα Michael Kohlhaas)

Η μουσική εδώ προμηνύει τη μετάβαση από τον ανθρώπινο νόμο στη θεία δικαιοσύνη και τη λύτρωση.

Allegri: Miserere mei, Deus:

Σε αυτά τα δύο χαρακτηριστικά έργα, η μουσική για τον Χάινριχ Φον Κλάιστ δεν είναι τέχνη. Είναι γεγονός πίστης, ψυχικού ρίγους και θείας παρέμβασης. Είναι το μοναδικό μέσο με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να αγγίξει το ανείπωτο, να υπερβεί τον εαυτό του και να σταθεί μπροστά στο μυστήριο του θείου. Είτε προσφέρει λύτρωση είτε φέρνει συντριβή, λειτουργεί πάντα ως πύλη προς κάτι πέρα από το ανθρώπινο...
Σήμερα, στην επέτειο της γέννησής του, δεν τιμούμε μόνο έναν από τους πιο βαθυστόχαστους Γερμανούς λογοτέχνες, αλλά και έναν δημιουργό που κατέγραψε με μοναδική οξυδέρκεια τη σιωπηλή δύναμη της τέχνης. Το έργο του Κλάιστ μάς θυμίζει πως ακόμη και μέσα στο χάος, υπάρχει πάντα ένα άγγιγμα ιερότητας κι αυτό, συχνά, έρχεται με μια μελωδία...

Παλαιότερο κείμενο για την "Πενθεσίλεια" του Κλάιστ και τις μουσικές εμπνεύσεις που πυροδότησε, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Όσκαρ Ουάιλντ: "Συμφωνία σε Κίτρινο"...

Σαν σήμερα, 16 Οκτωβρίου 1854, γεννήθηκε στο Δουβλίνο ο Όσκαρ Ουάιλντ, μια από τις πιο λαμπρές και αντισυμβατικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ποιητής, δραματουργός, μυθιστοριογράφος και οξυδερκής κριτικός, ο Ουάιλντ άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του με το πνεύμα, το χιούμορ και την αισθητική του τόλμη. Η επέτειος της γέννησής του είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε, εκτός από το λογοτεχνικό του μεγαλείο και τη βαθιά, αν και συχνά παραγνωρισμένη, σχέση του με τη μουσική, που διαπνέει το έργο και την αισθητική του κοσμοθεωρία.


Ο Όσκαρ Ουάιλντ διατηρούσε μια βαθιά και έντονα αισθητική σχέση με τη μουσική, την οποία θεωρούσε αναπόσπαστο κομμάτι της καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής. Παρά την έλλειψη μουσικής εκπαίδευσης και το γεγονός ότι δεν έπαιζε κάποιο όργανο, είχε πλούσια γνώση της μουσικής παράδοσης και γνήσια συγκινησιακή ανταπόκριση στη μουσική εμπειρία. Στις διαλέξεις και τα γραπτά του γίνεται συχνά αναφορά στη δύναμη της μουσικής ως τέχνης, που υπερβαίνει τη λογική και λειτουργεί με βάση την αίσθηση και τη φαντασία.
Ο Ουάιλντ εκτιμούσε ιδιαίτερα την επαναστατική προσέγγιση του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη μουσική και το μουσικό δράμα, αλλά και το μεγαλείο της τέχνης του. Παρευρέθηκε σε συναυλία όπου ο ίδιος ο Βάγκνερ διηύθυνε αποσπάσματα από τον "Ιπτάμενο Ολλανδό" και σχολίασε με ενθουσιασμό την εμπειρία, την οποία θεώρησε "κορυφαία στιγμή καλλιτεχνικής απόλαυσης". Ενώ αναγνώριζε ότι το έργο του Βάγκνερ απαιτούσε υψηλό επίπεδο αισθητικής και ευαισθησίας, ποτέ δεν δίστασε να ταυτιστεί με αυτό, τονίζοντας την καθαρτική δύναμη της μουσικής του.
Παράλληλα, τον συνέπαιρνε η φωνή της θρυλικής σοπράνο Adelina Patti. Ο Ουάιλντ δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για το φωνητικό της εύρος, την τεχνική δεξιοτεχνία και την υποβλητική ερμηνευτική της δύναμη. Η Πάττι για τον Ουάιλντ δεν ήταν απλώς τραγουδίστρια, αλλά ενσάρκωση της ιδανικής καλλιτέχνιδας, ικανής να μετατρέψει μια όπερα σε καθαρή ποίηση.
Μια από τις πλέον αξέχαστες μουσικές εμπειρίες του υπήρξε η παρακολούθηση της όπερας "Σεμίραμις" του Τζοακίνο Ροσίνι, έργο που τον συγκλόνισε με τον υπερβατικό χαρακτήρα του. 

Eικονογράφηση για τη "Σαλώμη"

Η όπερα αυτή με τον συνδυασμό της δραματικής έντασης και της λυρικής κομψότητας, φαινόταν να εκφράζει πλήρως το γούστο του Ουάιλντ για το θεατρικό και το αισθητικά επιμελημένο. Ο ίδιος έγραψε πως ένιωσε σαν να είχε παρακολουθήσει "ένα όνειρο σε μουσική μορφή", δείχνοντας πόσο βαθειά τον άγγιξε.

 Η "Σαλώμη" του, με την πυκνή μουσικότητά της, γράφτηκε υπό την επήρεια ζωντανής μουσικής, καθώς ο Ουάιλντ ζήτησε από την ορχήστρα του καφέ όπου έγραφε, να παίξει κάτι "άγριο και τρομερό", που να ταιριάζει με τη δραματικότητα, το πάθος και την ένταση που ήθελε να αποδώσει στην ψυχολογία της ηρωίδας του. Η μουσική, για τον Ουάιλντ, υπήρξε το υπόβαθρο της αισθητικής του φιλοσοφίας, μια μορφή τέχνης που ενώνει την ψυχή με την ομορφιά, και την πραγματικότητα με το όνειρο...

Υπάρχουν αρκετά ποιήματά του, τα οποία αποκαλύπτουν πως η μουσική δεν ήταν απλώς ένα θέμα για τον Ουάιλντ, ήταν ένας τρόπος να κατανοεί και να εκφράζει τον κόσμο.Το ποίημά του "Symphony in Yellow - Συμφωνία σε Κίτρινο" αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της αισθητικής κίνησης, αποτυπώνοντας με εντυπωσιακή απλότητα την οπτική ομορφιά ενός αστικού τοπίου. Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του κίτρινου χρώματος διατρέχει ολόκληρο το ποίημα, λειτουργώντας ως ενοποιητικό στοιχείο που προσδίδει συνοχή και καλλιτεχνική αρμονία στη σκηνή, σχεδόν σαν μια χρωματική "συμφωνία", όπως δηλώνει και ο τίτλος:

"Συμφωνία σε Κίτρινο"

Πάνω στη γέφυρα το λεωφορείο

σέρνεται σαν κίτρινη πεταλούδα,

κι εδώ κι εκεί, ένας διαβάτης

μοιάζει με ανήσυχη, μικρή σκνίπα.

Μεγάλες φορτηγίδες γεμάτες κίτρινο σανό

κινούνται προς τη σκιερή αποβάθρα,

κι όπως ένα κίτρινο μεταξωτό φουλάρι,

η παχιά ομίχλη απλώνεται κατά μήκος της προβλήτας.

Τα κίτρινα φύλλα αρχίζουν να ξεθωριάζουν

και πέφτουν τρεμουλιαστά απ' τις φτελιές του ναού,

κι εμπρός στα πόδια μου ο χλωμός, λασπωμένος Τάμεσης

απλώνεται σαν ράβδος από κυματιστό νεφρίτη.

Ο Ουάιλντ στο ποίημά του "Συμφωνία σε κίτρινο" απεικονίζει το αστικό Λονδίνο με εικόνες που, αν και προέρχονται από την καθημερινότητα(λεωφορείο, φορτηγίδες, ομίχλη, αποβάθρα) παρουσιάζονται με αισθητική, ευαισθησία και φαντασία. Οι συγκρίσεις με φυσικά στοιχεία, όπως η πεταλούδα και το μεταξωτό φουλάρι, αλλά και η παρομοίωση του ποταμού Τάμεση με νεφρίτη, αποκαλύπτουν τη μεταμόρφωση του βιομηχανικού τοπίου σε καλλιτεχνικό αντικείμενο.

Η κίνηση διαπερνά το ποίημα...Το λεωφορείο "σέρνεται", τα φύλλα "τρέμουν και πέφτουν", οι φορτηγίδες "κινούνται". Όλα αυτά προκαλούν μια αίσθηση ρευστότητας και μετάβασης, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζουν τη φευγαλέα φύση της ομορφιάς, έναν βασικό πυλώνα της αισθητικής φιλοσοφίας του Ουάιλντ και της εποχής του.

Σε σύγκριση με άλλα, πιο σύνθετα έργα του συγγραφέα, το ποίημα αυτό ξεχωρίζει για την απλή, καθαρή γλώσσα και τις συγκεκριμένες, απτές εικόνες, γεγονός που το καθιστά ιδιαίτερα προσιτό, χωρίς να χάνει την καλλιτεχνική του δύναμη. Μέσα από τη λιτότητα των λέξεων και την πυκνότητα των εικόνων, ο Ουάιλντ μας προσκαλεί να δούμε τον κόσμο όπως θα μπορούσε να είναι αν τον παρατηρήσουμε μέσα από το φίλτρο της τέχνης...

Το ποίημα μελοποιήθηκε το 1912 από τον Αμερικανό συνθέτη Charles Tomlinson Griffes, έναν δημιουργό με επιρροές από τον ρομαντισμό και τον  Γαλλικό ιμπρεσιονισμό, ο οποίος όμως ανέπτυξε ένα ιδιαίτερο, προσωπικό μουσικό ύφος. Το "Symphony in Yellow" αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή art songs του, γραμμένο για υψίφωνο και πιάνο.
Το μελοποιημένο ποίημα περιλαμβάνεται στον κύκλο "Tone Images, Opus 3", όπου ο Griffes μελοποιεί τρία ποιήματα: δύο του Όσκαρ Ουάιλντ και ένα του Γουίλιαμ Χένλεϊ. 

Το συγκεκριμένο τραγούδι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο συνθέτης μεταφράζει σε ήχο την εικαστική δύναμη της ποίησης.
Το ποίημα του Ουάιλντ είναι γεμάτο χρωματικές εικόνες και ατμοσφαιρική λεπτότητα, και η μουσική του Griffes επιδιώκει να αναδείξει ακριβώς αυτή τη ζωγραφική διάσταση. 

Ανήκει σε εκείνους τους συνθέτες που συνδυάζουν τη μορφή (τη φωνή ως αφήγηση και έκφραση) με τη χρωματική αίσθηση (τη μουσική ως χρώμα, κίνηση και ατμόσφαιρα), στοιχείο που ταιριάζει απόλυτα στο ύφος του Ουάιλντ, ιδιαίτερα σε ποιήματα όπως το "Symphony in Yellow".

Charles Tomlinson Griffes: "Symphony in Yellow":

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Όσκαρ Ουάιλντ. Περιηγηθείτε!

Η Ημέρα Λευκού Μπαστουνιού και το Άυλο Φως της Μουσικής...

"The Blind Man", Gustave Van de Woestyne *

Η Παγκόσμια Ημέρα Λευκού Μπαστουνιού τιμάται κάθε χρόνο στις 15 Οκτωβρίου και έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με προβλήματα όρασης. Το λευκό μπαστούνι αποτελεί σύμβολο αυτονομίας και ανεξαρτησίας για τους τυφλούς και τους μερικώς βλέποντες, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί ως μέσο ασφάλειας και προειδοποίησης για το περιβάλλον τους.

Η τυφλότητα δεν αποτέλεσε ποτέ ανασταλτικό παράγοντα για τη δημιουργικότητα και την καλλιτεχνική έκφραση. Αντίθετα, πολλοί τυφλοί καλλιτέχνες, ιδίως στον χώρο της μουσικής, έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιστορία.
Μεταξύ αυτών, ο Ισπανός συνθέτης Joaquin Rodrigo, γνωστός για το θρυλικό του έργο "Concierto de Aranjuez", ο Ιρλανδός αρπιστής και συνθέτης Turlough O’Carolan, που σημάδεψε την παραδοσιακή μουσική, και ο Άγγλος συνθέτης και οργανίστας John Stanley, ξεχωριστός για τα εκκλησιαστικά και οργανικά του έργα.
Επίσης, ο Louis Braille, πέρα από την επαναστατική εφεύρεσή του για τους τυφλούς, ήταν και ταλαντούχος μουσικός. Έπαιζε πιάνο, τσέλο και όργανο, έτσι προσάρμοσε το σύστημά του για μουσική ενσωματώνοντας μουσικές παρτιτούρες στο Μπράιγ. Στον κατάλογο τυφλών καλλιτεχνών θα προσθέσουμε τον ιταλό εμβληματικό τενόρο, Andrea Bocelli, το διάσημο ερμηνευτή Stevie Wonder, καθώς και τον Γάλλο τυφλό συνθέτη και οργανίστα, Jean Langlais, οι οποίοι απέδειξαν πως η απουσία όρασης δεν περιορίζει τη μουσική φαντασία και τη δυνατότητα έκφρασης.

Ο Γάλλος, Jean Langlais έχασε την όρασή του σε ηλικία δύο ετών λόγω γλαυκώματος. Χάρη όμως στο ταλέντο και την επιμονή του, έγινε μια σημαντική μορφή της γαλλικής εκκλησιαστικής μουσικής του 20ού αιώνα.

Σπούδασε στο Ινστιτούτο Τυφλών στο Παρίσι και αργότερα στο Ωδείο Παρισιού, με δασκάλους όπως ο Paul Dukas και ο Marcel Dupré. Επηρεάστηκε βαθιά από τη γρηγοριανή ψαλμωδία και την παλαιά εκκλησιαστική μουσική, στοιχεία που διακρίνονται έντονα στα έργα του.
Υπήρξε για δεκαετίες οργανίστας στην εκκλησία Sainte-Clotilde στο Παρίσι (θέση που κατείχε και ο Σεζάρ Φρανκ), ενώ δίδαξε επίσης στο Ινστιτούτο Τυφλών.
Συνέθεσε πάνω από 250 έργα, κυρίως για εκκλησιαστικό όργανο, αλλά και για χορωδία, ορχήστρα και φωνή. Το ύφος του χαρακτηρίζεται από πνευματικότητα, πολυφωνία και πλούσια χρωματική παλέτα.

Μια μουσική σύνθεση που θα μπορούσε να συνδεθεί με την τυφλότητα του Jean Langlais είναι η "Incantation pour un Jour Saint - Επίκληση για μια Άγια Ημέρα".
Κι αυτό γιατί το έργο είναι έντονα εσωστρεφές και μυσταγωγικό, σχεδόν σαν μια εσωτερική προσευχή. Η λέξη "επίκληση" δηλώνει την ανάγκη επικοινωνίας με το άυλο, μια διάθεση προσευχής, προσμονής ή ακόμα και αγωνίας, που ταιριάζει με τον βαθιά βιωματικό τρόπο με τον οποίο ένας τυφλός αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Μέσα από την αίσθηση, τον ήχο, τον κραδασμό, τη μνήμη και την ψυχική διαίσθηση, αντί για την οπτική εικόνα.

Ο Langlais, χάνοντας την όρασή του από παιδί, καλλιέργησε μια σπάνια εσωτερική ακουστική φαντασία. Στο συγκεκριμένο έργο, ο ήχος του εκκλησιαστικού οργάνου δεν λειτουργεί απλώς ως αισθητική απόλαυση, γίνεται σχεδόν φωνή μιας εσωτερικής αναζήτησης. Δεν περιγράφει κάτι ορατό, αλλά επικαλείται κάτι που δεν φαίνεται, και όμως γίνεται αισθητό. Η μουσική του είναι αλληγορία, σαν ένας διάλογος με το μυστήριο.

Το έργο κινείται μεταξύ φωτός και σκότους, άλλοτε με επιβλητικές, σχεδόν σκοτεινές συγχορδίες, και άλλοτε με στιγμές γαλήνης και διαύγειας, σαν πνευματική ανάσα. Αυτές οι εναλλαγές δημιουργούν την αίσθηση μιας εσωτερικής πορείας, ίσως ακόμη και μιας διαδρομής από την απώλεια της όρασης προς ένα άλλο είδος "φωτός", το φως της κατανόησης, της πίστης ή της αποδοχής.
Έτσι, η "Incantation pour un Jour Saint" δεν είναι απλώς ένα έργο γραμμένο από έναν τυφλό συνθέτη. Είναι ένα έργο που μέσα από τη μουσική του γλώσσα, μεταδίδει τη βαθύτερη αλήθεια ότι η απουσία της όρασης δεν είναι απαραίτητα σκοτάδι. Αντίθετα, μπορεί ν' αποτελέσει πηγή εσωτερικής φώτισης και δημιουργικής έκφρασης.

Ο Langlais, παρότι ζούσε στο σκοτάδι, δεν σιώπησε. Η μουσική του έγινε ένα είδος όρασης, ένας τρόπος να φωτίζει ό,τι μένει αθέατο στα μάτια.

Η "Incantation pour un Jour Saint, Opus 64", που συνέθεσε ο Λανγκλαί το 1949, βασίζεται σε λειτουργικά και συμβολικά θέματα της χριστιανικής λατρείας. Εμφανές είναι το γρηγοριανού ύφους "Lumen Christi - Φως του Χριστού", που ψάλλεται στη λειτουργία της Αναστάσιμης Αγρυπνίας. Η επιλογή αυτού του θέματος είναι βαθιά συμβολική, καθώς το φως δεν λειτουργεί απλώς ως θρησκευτικό σύμβολο, αλλά αποκτά υπαρξιακή βαρύτητα, ιδιαίτερα μέσα από τη βιωματική ματιά ενός συνθέτη που έζησε χωρίς φυσική όραση.

Jean Langlais: "Incantation Pour Un Jour Saint, Op. 64"
Στο εκκλησιαστικό όργανο, ο συνθέτης:

* Το εικαστικό έργο "The Blind Man", που συνοδεύει το κείμενο είναι του φλαμανδού, Gustave Van de Woestyne. Αναδεικνύει το πνευματικό "σκοτάδι" αλλά και την εσωτερική διαύγεια που μπορεί να προκύψει από την απώλεια της όρασης. Μέσα από την αξιοπρεπή απεικόνιση του τυφλού, το έργο προσφέρει μια βαθιά ανθρωπιστική ματιά, υπερβαίνοντας την απλή αναπαράσταση της φυσικής αδυναμίας. Δημιουργημένο σε μια εποχή όπου η τέχνη στρεφόταν σε ψυχολογικές και εσωτερικές αναζητήσεις, το έργο αντανακλά την ευαισθησία του καλλιτέχνη για τις δυσκολίες και την αξιοπρέπεια των αδυνάτων.

Στων Μανιταριών τα ίχνη: Από το δάσος στους θρύλους και στη μουσική...

Απεικόνιση Μανιταριών σε Μεσαιωνικό Χειρόγραφο

Κάθε χρόνο στις 15 Οκτωβρίου γιορτάζεται η "Παγκόσμια Ημέρα Μανιταριών". 

Έτσι, δίνεται μια ωραία αφορμή να αναγνωρίσουμε τη σημασία αυτών των μοναδικών οργανισμών στο οικοσύστημα, στη διατροφή, αλλά και στον πολιτισμό.

Τα μανιτάρια, πέρα από τη διατροφική και φαρμακευτική τους αξία, έχουν αποτελέσει εδώ και αιώνες πηγή έμπνευσης για μύθους, θρύλους και δοξασίες. Από τις αρχαίες τελετές μέχρι τη λαογραφία και τις ιστορίες μαγείας, τα μανιτάρια έχουν συνδεθεί με το μυστήριο, το θείο και το υπερφυσικό.

Σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, τα μανιτάρια θεωρούνταν ιερά και συχνά περιγράφονταν ως "δώρο των θεών". Στην Αρχαία Αίγυπτο θεωρούνταν δώρο από τον θεό Όσιρι. Μόνο οι ευγενείς επιτρεπόταν να τα τρώνε.
Οι Σουμέριοι, οι Μάγια και οι Αζτέκοι, απέδιδαν σε ορισμένα παραισθησιογόνα είδη μανιταριών ιδιότητες θεϊκής έμπνευσης ή επικοινωνίας με το υπερφυσικό. Ιδιαίτερα οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν τα λεγόμενα "teonanácatl = σάρκα του θεού" σε τελετουργίες για να προσεγγίσουν πνεύματα, να δουν οράματα ή να προβλέψουν το μέλλον.

Αν και δεν υπάρχουν άμεσες αποδείξεις ότι οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν χρήση παραισθησιογόνων μανιταριών, έχουν διατυπωθεί θεωρίες ότι τέτοιες ουσίες ίσως να χρησιμοποιούνταν στα Ελευσίνια Μυστήρια και σε άλλα μυστικιστικά δρώμενα, με σκοπό την επίτευξη ψυχικής κάθαρσης και πνευματικής ένωσης με το θείο.
Το "Αmanita caesarea - Mανιτάρι του Καίσαρα" πήρε το όνομά του επειδή ήταν δημοφιλές μεταξύ των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.

Beatrix Potter" "Mushrooms"

Κατά τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη, τα μανιτάρια συνδέθηκαν στενά με τη μαγεία και τη δεισιδαιμονία. Θεωρούνταν συστατικά μαγικών φίλτρων, και υπήρχε η δοξασία πως ορισμένα είδη εμφανίζονταν εκεί όπου είχαν πέσει κεραυνοί. Σε πολλές λαϊκές παραδόσεις, όταν τα μανιτάρια εμφανίζονται σε κυκλική διάταξη στο έδαφος, δημιουργώντας τους λεγόμενους "νεραϊδόκυκλους", πιστεύεται πως εκεί χόρευαν νεράιδες, ξωτικά ή άλλα πνεύματα της φύσης κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι άνθρωποι αποφεύγουν να πατήσουν μέσα σε αυτούς τους κύκλους, θεωρώντας τους πύλες σε άλλους κόσμους ή επικίνδυνα ενεργειακά σημεία. Οι περιοχές όπου φύτρωναν ξαφνικά πολλά μανιτάρια θεωρούνταν φορτισμένες με μαγική ενέργεια ή ακόμα και απειλητικές.

"Νεαρή γυναίκα ετοιμάζει κανθαρέλες

(είδος άγριων μανιταριών) για φαγητό"
Peter Ilsted

Επιπλέον, λόγω της συχνά επικίνδυνης τοξικότητας ορισμένων ειδών, τα μανιτάρια απέκτησαν φήμη φονική και αποτέλεσαν το επίκεντρο διαφόρων σκοτεινών ιστοριών. Ένα χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα είναι ο θάνατος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου, ο οποίος λέγεται ότι δηλητηριάστηκε με μανιτάρια από τη σύζυγό του, Αγριππίνα, προκειμένου να εξασφαλίσει την άνοδο του γιου της, Νέρωνα, στον θρόνο.



Στη ΜΟΥΣΙΚΗ:

• Ο Τζοακίνο Ροσίνι, ένας από τους πιο αγαπητούς και λαμπρούς συνθέτες της ιταλικής όπερας, δεν έκρυβε ποτέ την αδυναμία του στο καλό φαγητό. Είχε ιδιαίτερη αγάπη για τις εκλεκτές γεύσεις και κυρίως για τις τρούφες, ένα σπάνιο είδος μανιταριού, που γι'αυτό το λόγο ο συνθέτης αποκαλούσε με θαυμασμό "Μότσαρτ των μανιταριών".
  Η γαστρονομία για τον Ροσίνι δεν ήταν πάθος μόνο της κοιλιάς, αλλά και της ψυχής. "Ψάχνω για μουσικά μοτίβα, αλλά δεν μου έρχονται στο νου, παρά τρούφες", έλεγε αστειευόμενος, συνδέοντας τη γεύση με τη μουσική.

• Λάτρης των μανιταριών ήταν και ο πρωτοπόρος Αμερικανός συνθέτης, Τζον Κέιτζ, γνωστός για την ακραία του πειραματικότητα και την αγάπη του για τη φύση. O Κέιτζ περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του συλλέγοντας άγρια βρώσιμα μανιτάρια και, μάλιστα, προμήθευε με αυτά γνωστά εστιατόρια της Νέας Υόρκης ως εναλλακτική πηγή εισοδήματος.
  Στη δεκαετία του 1950, αναβίωσε τη Μυκητολογική Εταιρεία της Νέας Υόρκης, η οποία είχε ατονήσει. Το πάθος του για τα μανιτάρια ήταν τόσο έντονο, που το μετέφερε και στη γραφή του. Μαζί με τον διακεκριμένο μυκητολόγο Alexander H. Smith, εξέδωσε ένα βιβλίο-λεύκωμα αφιερωμένο στα μανιτάρια, το οποίο περιλαμβάνει επιστημονικές πληροφορίες, ποιήματα, προσωπικά σχόλια και φιλοσοφικές στοχαστικές σημειώσεις.
  Ο Κέιτζ δεν αντιμετώπιζε τα μανιτάρια μόνο ως τροφή ή αντικείμενο μελέτης, αλλά και ως πηγή καλλιτεχνικής και πνευματικής έμπνευσης. Γνωστή είναι η απάντηση που έδωσε όταν ρωτήθηκε γιαποιο σκοπό γράφει μουσική: "Δεν ασχολούμαι με σκοπούς. Ασχολούμαι με ήχους. Και τους δημιουργώ εξίσου καλά κι όταν ψάχνω για μανιτάρια..."

"Gathering Mushrooms", Ivan Shishkin

• Τα μανιτάρια αποτέλεσαν μια ιδιαίτερη εξωμουσική πηγή έμπνευσης για τον Εσθονό συνθέτη, Lepo Sumera, έναν από τους πιο ταλαντούχους και πολυσχιδείς δημιουργούς της σύγχρονης κλασικής εσθονικής μουσικής σκηνής. Το έργο του περιλαμβάνει συμφωνίες, κοντσέρτα, μπαλέτα, μουσική για κινηματογράφο και -ίσως το πιο ιδιότυπο έργο του- τη διάσημη "Mushroom Cantata".

Το λιμπρέτο της καντάτας αποτελείται εξ ολοκλήρου από τις λατινικές επιστημονικές ονομασίες μανιταριών. Το έργο είναι αφιερωμένο, όπως σημειώνει ο ίδιος ο συνθέτης, "σε όσους αγαπούν τα μανιτάρια".

Ο Sumera εξηγεί: "Ήταν το 1977, όταν συνειδητοποίησα με έκπληξη πως, όταν ακούει κανείς ένα φωνητικό έργο, σπάνια καταλαβαίνει το κείμενο αν δεν κοιτάξει το πρόγραμμα. Παρ’ όλα αυτά, κάθε γλώσσα μπορεί να αποδώσει ήχους με υποβλητική χροιά, που δίνουν στις λέξεις μια βαθύτερη σημασία. Γιατί, λοιπόν, όχι στα λατινικά; σκέφτηκα. Και αν στα λατινικά, τότε γιατί όχι με τα ονόματα μανιταριών;"

Η καντάτα χρησιμοποιεί αποκλειστικά λατινικές ονομασίες μανιταριών που φυτρώνουν στην Εσθονία, μια επιλογή που όπως λέει ο συνθέτης, είχε και "πατριωτικά" κίνητρα.

Το έργο ξεδιπλώνεται σε τέσσερις κινήσεις, καθεμία αφιερωμένη σε μια διαφορετική πτυχή του μυκητολογικού κόσμου: 

"Μανιτάρια" σε χειρόγραφο της Αναγέννησης
(ica.themorgan)

I. Carmen veris (Τραγούδι της Άνοιξης), για τις ανοιξιάτικες ποικιλίες,

II. Timor (Φόβος), για τα δηλητηριώδη είδη,

III. Carmen autumnus (Τραγούδι του Φθινοπώρου), για τα φθινοπωρινά μανιτάρια,

IV. Luxuria (Πολυτέλεια), για τις πιο γευστικές και πολυτελείς, σπάνιες ποικιλίες.

Η "Mushroom Cantata" του Lepo Sumera είναι ένα ξεχωριστό παράδειγμα σύγχρονης χορωδιακής μουσικής, που συνδυάζει χιούμορ και μυστήριο. Το έργο έχει γραφτεί για μικτή χορωδία, φλάουτο, πιάνο και κρουστά, ενώ εντυπωσιάζει το λιμπρέτο με τον εντελώς πρωτότυπο τρόπο να αποτελείται αποκλειστικά από λατινικές ονομασίες μανιταριών. Ο Sumera "παίζει" με τη γλώσσα και τους ήχους, δημιουργώντας ένα μουσικό περιβάλλον που άλλοτε ακούγεται αστείο, άλλοτε ποιητικό και άλλοτε αφηρημένο και ατμοσφαιρικό. Μέσα από αυτή την απρόσμενη θεματολογία, το έργο κρύβει μια ιδιαίτερη ευρηματικότητα και ευαισθησία, πολύ πέρα από αυτό που θα περίμενε κανείς από μια "Καντάτα για Μανιτάρια".

Aπολαύστε!

I. Carmen veris: 

Ξεκινά με ανάλαφρες, σχεδόν παιχνιδιάρικες υφές, που παραπέμπουν στην άνθιση της άνοιξης. Η χορωδία αναπτύσσει πολυφωνικές γραμμές, με συχνές εναλλαγές ρυθμού και τονισμών, δημιουργώντας μια αίσθηση φυσικής κίνησης και ροής.

ΙΙ. Timor:

Πιο σκοτεινό και τεταμένο ηχητικό τοπίο, αντανακλά τον φόβο για τα δηλητηριώδη μανιτάρια. Οι αρμονίες γίνονται πιο πυκνές και τα ηχοχρώματα πιο επιθετικά. Τα κρουστά παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δραματική ατμόσφαιρα, ενώ η χορωδία χρησιμοποιεί τονισμό και εκφραστικότητα που παραπέμπουν σε κραυγή.

III. Carmen autumnus:

Μέρος με πιο στοχαστική διάθεση και χρωματικές εναλλαγές που αποδίδουν τη μελαγχολία και τον πλούτο του φθινοπώρου. Το πιάνο και το φλάουτο προσφέρουν διακριτικές συνοδείες, ενώ η χορωδία κινείται με ευγένεια και εσωτερικότητα.

IV. Luxuria:

Η τελευταία κίνηση αποπνέει χαρά, απόλαυση και μία σχεδόν μπαρόκ αίσθηση ευδαιμονίας. Χρησιμοποιούνται ρυθμικά μοτίβα και επαναλήψεις που ενισχύουν την αίσθηση της πληρότητας, με την αρμονία να γίνεται πλουσιότερη και πιο τονική σε σχέση με τις προηγούμενες κινήσεις.

"Dybbuk": Το μουσικό ταξίδι του Μπερνστάιν στις εβραϊκές ρίζες του...

Ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της αμερικανικής μουσικής του 20ού αιώνα. Συνθέτης, μαέστρος, πιανίστας και παιδαγωγός, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη συμφωνική μουσική, την όπερα, το μουσικό θέατρο και την εκπαίδευση. Οι εβραϊκές του ρίζες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και του καλλιτεχνικού του οράματος.

Γεννημένος στη Μασαχουσέτη από Εβραίους μετανάστες γονείς από την Ουκρανία, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον βαθιά επηρεασμένο από την εβραϊκή πίστη και παράδοση. Ο πατέρας του, Σάμιουελ Μπέρνσταϊν, ήταν ενεργό μέλος της εβραϊκής κοινότητας και αυτό διαμόρφωσε τον Λένι ως άνθρωπο, αλλά και ως καλλιτέχνη.

Η μουσική του Μπέρνσταϊν συχνά αντλούσε έμπνευση από την εβραϊκή πνευματικότητα και τη μυστικιστική παράδοση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σύνθεση του 1974, ενός ιδιαίτερου μπαλέτου βασισμένου σε εβραϊκό θρύλο για την περιπλανώμενη ψυχή, με τίτλο "Dybbuk".

Ο Μπέρνσταϊν είχε διαβάσει το θεατρικό έργο του Λευκορώσου συγγραφέα και λαογράφου Shlomo Ansky με τον ίδιο τίτλο, που πραγματεύεται το ομώνυμο δαιμόνιο, το dybbuk, μια ταραγμένη ψυχή που εισέρχεται στο σώμα ενός ζωντανού ανθρώπου αναζητώντας εκδίκηση. Στην υπόθεση του μπαλέτου, μια νεαρή νύφη κυριεύεται από το πνεύμα του αγαπημένου της, ο οποίος πεθαίνει από θλίψη όταν ο πατέρας της αθετεί τη συμφωνημένη γαμήλια ένωση. Το πνεύμα του γίνεται dybbuk και επιστρέφει, κυριεύοντας το σώμα της γυναίκας.

Ο Μπέρνσταϊν, επηρεασμένος από τη Καμπαλιστική παράδοση, ενσωμάτωσε στο έργο αυτό στοιχεία αριθμολογίας, καθώς στην Καμπάλα οι αριθμοί θεωρούνται φορείς θεϊκής, κρυφής γνώσης. Πίστευε ότι οι αριθμοί δόθηκαν στους Ιουδαίους από τον ίδιο τον Θεό και αντιστοιχούν σε παγκόσμιες αρχές -από τους συνδυασμούς τους εξαρτάται η ζωή και το μέλλον. Αυτή η εσωτερική μαθηματική και θεοσοφική προσέγγιση μεταφέρθηκε στη μουσική δομή του "Dybbuk", δίνοντας ένα έργο σύγχρονης συνθετικής γραφής, βαθιάς μυστικιστικής και αποκρυφιστικής χροιάς.

Η παρτιτούρα του "Dybbuk" μαρτυρά την ευρηματικότητα και τη φαντασία του Μπέρνσταϊν. Η αρμονία και η ενορχήστρωση συνδυάζονται σε έναν μοναδικό, υπνωτιστικό ήχο, γεμάτο πάθος αλλά και "υπολογισμούς". Στο έργο ενσωματώνονται λαϊκά μοτίβα, λειτουργικές φόρμες και ψαλμωδίες της εβραϊκής μουσικής παράδοσης, αποτίοντας φόρο τιμής στις ρίζες του.

Αν και κοσμικός στο φρόνημα και με έντονη κοινωνική και πολιτική δράση, ο Μπέρνσταϊν δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την πνευματική του καταγωγή. Ήταν πάντα περήφανος για την εβραϊκή του ταυτότητα και συχνά την ανήγαγε σε κινητήριο δύναμη της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος μουσικός, αλλά και ένας αυθεντικός φορέας του εβραϊκού πνεύματος, της αναζήτησης, του μυστικισμού, της έκστασης και της ανάγκης για βαθύτερη κατανόηση του κόσμου.

Leonard Bernstein: "Dybbuk":

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του σπουδαίου μουσικανθρώπου.Πέρασε στην αιωνιότητα στις 14 Οκτωβρίου του 1990. Είναι θαμμένος στην κορυφή του Battle Hill, το ψηλότερο σημείο στο Μπρούκλιν... Ο πρωτοποριακός συνθέτης, μαέστρος και πιανίστας, ο καλλιτέχνης που άλλαξε το πρόσωπο του μουσικού θεάτρου, που ηγήθηκε της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης σε περισσότερες από 1.200 παραστάσεις, πέθανε στο διαμέρισμά του από ανακοπή καρδιάς, ενώ 5 μέρες νωρίτερα, στις 9 του ίδιου μήνα είχε ανακοινώσει την αποχώρησή του από το πόντιουμ...Ήταν 72 χρονών...

Την ημέρα της κηδείας στους δρόμους του Μανχάταν όλοι περπατούσαν σκυθρωποί και στενοχωρημένοι για την απώλειά του. Οι εργάτες οικοδομών δε, καθώς περνούσε μπρος τους η επικήδεια πομπή, έβγαζαν το καπέλο τους, έσκυβαν το κεφάλι, υποκλίνονταν στο σπουδαίο τέκνο της Αμερικής, τον αποχαιρετούσαν με δάκρυα στα μάτια, φωνάζοντας: "Αντίο, Λένι!"