Πωλ Ελυάρ: "Στο είπα για τα σύννεφα..."

Ήταν 18 του Νοέμβρη του 1952 όταν ο Πωλ Ελυάρ, ένας από τους σπουδαιότερους Ευρωπαίους ποιητές του μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων πέθανε ξαφνικά από ανακοπή καρδιάς.

Ο Ελυάρ, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Ευγένιος Αιμίλιος Πώλ Γκρεντέλ(το Ελυάρ το υιοθέτησε από τη γιαγιά του) θεωρείται πρωτεργάτης του σουρεαλισμού και άσκησε τεράστια επίδραση σε μεταγενέστερους ποιητές, ανάμεσά τους οι Ελύτης, Σαραντάρης κλπ...

Έφηβος ακόμη προσβάλλεται από φυματίωση και νοσηλεύεται σε σανατόριο. Στην ηρεμία του σανατόριου ο Ελυάρ μελέτησε μοντέρνους ποιητές, Μπωντλαίρ, Ζακόμπ, Απολλιναίρ οι οποίοι επηρέασαν την μετέπειτα ποίησή του ως προς την καθαρότητα της φόρμας. Η σκέψη του απελευθερωμένη από τα όριά της ανακαλύπτει το ποιητικό απόλυτο, λειτουργεί συγκινησιακά, καταφέρνει να μετατρέψει απλές λέξεις σε συναισθήματα και εικόνες.

Η γλώσσα του κυλά γάργαρη, αβίαστη, είναι απλή, αποπνέει ζεστασιά και οικειότητα με τον αναγνώστη, όπως επίσης απλά είναι και τα σύμβολά του, ο ήλιος, η θάλασσα, ο ουρανός, τα ζώα, τα δέντρα, τα σύννεφα, αλλά και κινητήριος μοχλός των πάντων, έρωτας...

Ήταν το 1928, που πάλι άρρωστος, ο Ελυάρ ξαναμπαίνει στο σανατόριο. Είναι παντρεμένος με τη Γκαλά, όμως μεταξύ τους έχει δημιουργηθεί αγεφύρωτο όπως απεδείχθη χάσμα, καθώς η γυναίκα του ερωτοτροπεί με τον Σαλβαντόρ Νταλί. Είναι το διάστημα που θα εμπνευστεί τα ποιήματα της συλλογής που θα εκδοθεί τον επόμενο χρόνο με τίτλο: "Ο έρωτας η ποίηση".

Ανάμεσα στα ποιήματα της συλλογής βρίσκουμε και το παρακάτω:

"Στο είπα για τα σύννεφα

Στο είπα για το δέντρο της θάλασσας

Για κάθε κύμα για τα πουλιά στα φύλλα

Για τα βότσαλα του θορύβου

Για τα οικεία χέρια

Για το μάτι που γίνεται πρόσωπο ή τοπίο

Κι ο ύπνος του δίνει τον ουρανό με το χρώμα του

Για όλη τη νύχτα που ήπιαμε

Για τα κιγκλιδώματα των δρόμων

Για το ανοιχτό παράθυρο για ένα ακάλυπτο μέτωπο

Στο είπα για τις σκέψεις σου για τα λόγια σου

Κάθε χάδι κάθε εμπιστοσύνη ξαναζούν"

(Πωλ Ελυάρ: "Στο είπα για τα σύννεφα" / "Ο έρωτας η ποίηση", μτφ. Αν. Μελιδώνης )

Στη Μουσική:

1. Εχοντας αρχίσει να συνθέτει σε εφηβική ηλικια, ο Georges Auric δραστηριοποιήθηκε αρχικά ως μέλος της παρισινής "Ομάδας των 6"* με συνθέσεις που συνδυάζουν δημοφιλείς μελωδίες με εκλεπτυσμένη αρμονία. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη σύνθεση μουσικής για θεατρικά έργα, μπαλέτα, τον κινηματογράφο, αλλά και μελοποιήσεις ποιημάτων αγαπημένων του ποιητών.
Το 1940 ο Georges Auric μελοποιεί έξι ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για υψίφωνο και πιάνο, που δημοσιεύονται ως κύκλος τραγουδιών το 1948. Πρώτο στον κύκλο ακούγεται το "Στο είπα για τα σύννεφα - Je te l'ai dit pour les nuages" . Ο Auric έχει μια λεπτή αίσθηση της ποίησης του Ελυάρ με την προσέγγισή του να χαρακτηρίζεται "ανεπιτήδευτης γοητείας".



*Les Six: Οι 6 Γάλλοι συνθέτες(Georges Auric, Arthur Honegger, Darius Milhaud, Francis Poulenc, Germaine Tailleferre και Louis Durey), με μέντορες τους Ζαν Κοκτώ και Ερίκ Σατί και νεοκλασικού ύφους δημιουργίες αντέδρασαν στον συναισθηματισμό της ρομαντικής μουσικής του 19ου αιώνα, στον ιμπρεσιονισμό των Ντεμπισί - Ραβέλ και το βαρύγδουπο Βαγκνερικό στυλ.

Georges Auric: "Six Poèmes de Paul Éluard, no. 1: Je te l'ai dit pour les nuages":

2. Το 1958 ο Μίκης Θεοδωράκης κατά τη διάρκεια παραμονής του στο Παρίσι γνωρίζει την σπουδαία γαλλίδα μέτζο σοπράνο, Jean Bathori από τις αγαπημένες φωνές του Ντεμπισί, που με τις ερμηνείες της συνέβαλλε στην ανάπτυξη και διάδοση της σύγχρονης γαλλικής μουσικής, ιδιαίτερα για τα μέλη των Les Six, δίνοντας πολλές πρώτες εκτελέσεις των έργων τους. O Θεοδωράκης ενθουσιασμένος με την γνωριμία, αποφασίζει να αφιερώσει στη Bathori ένα κύκλο τραγουδιών. Έτσι, εμπνέεται από την ποίηση του Πωλ Ελυάρ και μελοποιεί τέσσερα από τα ποιήματά του στον κύκλο: "Les Quatre Eluard" αμετάφραστα στην πρωτότυπη, γαλλική γλώσσα.

Μ. Θεοδωράκης: "Les Quatre Eluard, 1. Je te l'ai dit pour les nuages"

Ελύτης: "ακόμα μια φορά" μεθάς από την ποιητική του νιότη....

Γεννημένος στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο, ο ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης υπήρξε ένα σπουδαίος πνευματικός δημιουργός. Σμίλεψε με μοναδική μαεστρία την ελληνική γλώσσα πλάθοντας ένα ποιητικό ύφος, που συνδύαζε την ελληνική παράδοση με τον μοντερνισμό. Μέσα από τα δημιουργήματα του υμνείται η ζωή, το φως, η χαρά, η ελευθερία, η ανθρώπινη ψυχή και πνεύμα.

"Ακόμα μια φορά μέσα στις κερασιές τα δυσεύρετα χείλη σου.
Ακόμα μια φορά μέσα στις φυτικές αιώρες τ' αρχαία σου όνειρα. 
Μια φορά μέσα στ' αρχαία σου όνειρα τα τραγούδια που ανάβουν και χάνονται.
Μέσα σ' αυτά που ανάβουν και χάνονται τα ζεστά μυστικά του κόσμου.
Τα μυστικά του κόσμου"

(Οδυσσέας Ελύτης, "Η συναυλία των γυακίνθων -Χ-")

Οι απίστευτης δύναμης ποιητικές εικόνες του Ελύτη διαπλάθουν με πρωτοτυπία και δημιουργική φαντασία την εσωτερική αναζήτηση του ανθρώπου, ένα μονοπάτι που η μουσική κατέχει σημαίνοντα ρόλο. Αφήνει την ψυχή του σε άγγιχτους κόσμους, τους οποίους μεταμορφώνει σε λέξεις και ήχους της δικής του προσωπικής ψυχής...

"Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι, μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι λίγο αυτό...", 

σημειώνει ο ποιητής μας.

Ο Γιώργος Κουρουπός μελοποιεί ποιήματα του Ελύτη με "ήχο κλασικής χροιάς", καθώς ο Ελύτης, ως γνωστόν, αγαπούσε και άκουγε πολύ έργα της προκλασικής και κλασικής περιόδου της μουσικής.
Ο συνθέτης τα συνέθεσε οραματιζόμενος τον Ελύτη να γράφει και να απαγγέλει τα ποιήματα  ενώ το πικάπ έπαιζε Μότσαρτ, καθώς ο ίδιος ο ποιητής  πέρα από το ποίημά του - έμπνευση από το "Mozart: Romance από το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 20, ΚV 466", έχει γράψει : 
"...αισθάνομαι κάθε μέρα την ακατανίκητη ανάγκη ν' ακούω κομμάτια του Σαλτσβουργιανού συνθέτη..." ή κάπου αλλού πως "ο Μότσαρτ έχει το αυτοδύναμο ενός φυσικού πίδακα που μάς θαμπώνει...".. , ενώ κάπου αλλού εκμυστηρεύτηκε πως "κάποτε  που έπαιζε ένα παιχνίδι (σε ποιον συνθέτη ή σε ποια μουσική αντιστοιχεί κάθε ποίηση), η δικιά του βγήκε ότι αντιστοιχεί με του Mozart, επειδή έχει αυτή την ελαφράδα και τη χάρη..."

***

(Μουσείο Γουλανδρή )

"Η ωραία μας άγνωστη", όπως τιτλοφορείται το έργο του Κουρουπού, περιλαμβάνει τα 5 ποιήματα του Ελύτη:

• Η Πεντάμορφη Στον Κήπο,
• Ακόμα Μια Φορά,
• Εαρινό Απόσπασμα,
• Η Ωραία Μας Άγνωστη και
• Ψαρεύοντας έρχεται η Θάλασσα, 

όλα για φωνή και πιάνο, που ερμηνεύει ο Σπύρος Σακκάς με το συνθέτη στο πιάνο. 

Ακόμα μια φορά βρίσκουμε τον αγαπημένο μας ποιητή μέσα σ' αυτά που ανάβουν και χάνονται τα ζεστά μυστικά του κόσμου.... Αλήθεια, ο Ελύτης υπήρξε ένας αέναος αναζητητής των μυστικών του κόσμου...Μυστικών της ποίησης, της ζωγραφικής, της θάλασσας, του ήλιου, του έρωτα, των ιδανικών, αλλά και της μουσικής παρότι  -λόγω σεμνότητας- υποστήριζε το αντίθετο...
Ακόμα μια φορά λοιπόν ανακαλύπτει το ζεστό μυστικό και το κοινωνεί μέσω της τέχνης του σε όλους μας...
Ο Κουρουπός με νότες το ντύνει, σε ύφος Μοτσάρτιο...και μεις όλοι στεκόμαστε ευλαβικοί προσκυνητές του μεγαλόπνοου Ελύτειου έργου, της ιερής ποίησής του, που πολεμά και νικά τον χρόνο και τη φθορά...

Αισθησιακή ευφροσύνη χαρίζουν οι λέξεις, έτσι όπως πλέκονται από τον ποιητή κι ο αναγνώστης μεθά από το νέκταρ της ποιητικής του νιότης, ακόμα μια φορά...

Ελύτης - Κουρουπός: "Ακόμα μια φορά":

Ο Χοκουσάι και μια ιστορία με φαντάσματα στο πεντάγραμμο...

Hokusai: "Oiwa's Ghost"

31 Οκτωβρίου 1760, γεννιέται στο Έντο, το σημερινό Τόκιο, ο κορυφαίος  Ιάπωνας καλλιτέχνης, χαράκτης και σκιτσογράφος, Κατσουσίκα Χοκουσάι, βασικός εκπρόσωπος του ουκίγιο-ε, ιδιαίτερων έργων ξυλογραφίας και ζωγραφικής, μια από τις πιο εμβληματικές εκφράσεις του ιαπωνικού πολιτισμού, που η ονομασία μεταφράζεται ως "εικόνες από τον εφήμερο κόσμο".

Λίγο πριν πεθάνει, ο Χοκουσάι έγραψε ένα χαϊκού: 

"Αν και φάντασμα, 

θα διασχίσω ελαφρά 

τα καλοκαιρινά χωράφια"

Xοκουσάι, αυτοπροσωπογραφία

Οι ερευνητές της τέχνης του δηλώνουν πως αυτό το χαϊκού μαρτυρά τις πεποιθήσεις του Χοκουσάι για το θάνατο. Πρόκειται για μια εύστοχη ποιητική απεικόνιση του θανάτου με το νεκρό σε μορφή αέρινου φαντάσματος να πετυχαίνει τη μετάβαση από το γήινο στο υπερβατικό, από το πεπερασμένο στο αιώνιο...

Το ότι ο καλλιτέχνης  πρέπει να πίστευε στα φαντάσματα μαρτυρούν και ορισμένες εικαστικές δημιουργίες του με θέμα την εικόνα  αυτών των άυλων πλασμάτων. Ο καλλιτέχνης ήταν περίπου 70 ετών όταν άρχισε να ενδιαφέρεται για δεισιδαιμονίες και να εκφράζει υπαρξιακές αναζητήσεις. Ετσι, ξεκίνησε μια σειρά με απεικονίσεις φαντασμάτων εμπνευσμένων από ιαπωνικούς θρύλους... 

Οι "Εκατό Ιστορίες Φαντασμάτων" είναι μια σειρά ουκίγιο-ε  που φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 1830. Η σειρά περιλαμβάνει πέντε εκτυπώσεις, αν και όπως υποδηλώνει ο τίτλος, ο Χοκουσάι ευελπιστούσε σε μια πολυπληθή απεικόνιση. Η θεματική της σειράς δίνει την ευκαιρία στον Χοκουσάι να συνδυάσει υπερρεαλισμό, φαντασία του μακάβριου με δόση χιούμορ, ρεύματα που είχαν εμφανιστεί εκείνη την εποχή.  

Ενα από τα έργα είναι εμπνευσμένο από ένα γυναικείο φάντασμα, που ο Χοκουσάι συνάντησε σ' ένα θεατρικό έργο καμπούκι*. 

Η ιστορία ξεκινά με μια νεαρή γυναίκα που ερωτεύεται τον σαμουράι Λεμόν, παντρεμένο με την Όιβα. Οι φίλες της προκειμένου να τη βοηθήσουν να τον αποκτήσει σκέφτονται τρόπους ώστε να απαλλαγεί από τη σύζυγό του. Έτσι, την προμηθεύουν με δηλητηριασμένη κρέμα προσώπου. Οταν η σύζυγος του Λεμόν την απλώνει στο δέρμα της, δεν πεθαίνει, όμως παραμορφώνεται και η άλλοτε βελούδινη όψη της γίνεται απαίσια, αποκρουστική. Ο Λεμόν την εγκαταλείπει αηδιασμένος και κείνη θλίβεται βαθιά αλλά και οργίζεται. Θυμωμένη και έξαλλη, σκοντάφτει και πέφτει πάνω σε ένα γυμνό σπαθί. Αφήνοντας την τελευταία της πνοή καταριέται τον άντρα της, που την πρόδωσε.  Στη συνέχεια γίνεται φάντασμα, παίρνει διάφορες μορφές για να τον στοιχειώσει, με πιο συχνή εκείνη του χάρτινου φαναριού ...

Ηθοποιός καμπούκι υποδύεται τον σύζυγο
που έρχεται αντιμέτωπος με το φάντασμα της Όιβα

Έτσι ακριβώς την έχει αποδώσει στο έργο του ο Χοκουσάι. 'Ενα παραμορφωμένο πρόσωπο σε σχήμα ιαπωνικού φαναριού από χαρτί, στο οποίο κυριαρχεί το χρώμα της ώχρας με μαύρες πινελιές για μαλλιά, ένα θολό σκούρο κόκκινο για τα μάτια, που δίνει ένταση στο αλλοιωμένο βλέμμα, δημιουργώντας συναισθήματα απέχθειας, φρίκης και αποτροπιασμού. Κόκκινες είναι και οι φλογίσιες γλώσσες που υψώνονται μυστηριακά γύρω από το χάρτινο φάντασμα-φανάρι που κρέμεται από το πάνω μέρος του αφήνοντάς το ανοικτό παραλληλίζοντας με την απουσία εγκεφάλου, άρα και λογικής.
Σύμφωνα με το θρύλο, μόνο όταν η οικογένεια χτίζει ένα ναό, καταπραΰνεται ο θυμός του φαντάσματος της Όιβα και εξαφανίζεται.

Η ιστορία της Όιβα, ερμηνεύτηκε ως μια ιστορία για τις συζυγικές σχέσεις. Καταδεικνύει τις συνέπειες της προδοσίας, της δειλίας, του εγωισμού και της εκδίκησης. Οι συνέπειες της ανήθικης συμπεριφοράς και μεταχείρισης προς τη γυναίκα από το σύζυγό της οδηγεί στην παραφροσύνη και τελικά το θάνατο με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική δυστυχία.

Ο Βρετανός συνθέτης, Ρίτσαρντ Μπλάκφορντ στο Κουαρτέτο Εγχόρδων του με τίτλο: "Hokusai Miniatures" επιλέγει επτά από τα έργα του Ιάπωνα καλλιτέχνη για να εμπνευστεί μουσικά, με απεικονίσεις θαλασσινών τοπίων, σκηνών από την πόλη και την επαρχία της Ιαπωνίας ή το εμβληματικό όρος Φούτζι. Ανάμεσά τους και το "Oiwa's Ghost", όνομα με το οποίο αποκαλεί το μέρος του Κουαρτέτου. 
Το αρχικό μοτίβο που ηχεί αγωνιώδες και απειλητικό, ανατίθεται στο βιολοντσέλο που εμφανίζεται σε εκτεταμένη μορφή μέχρι να παραδώσει το ζοφερό θέμα στη βιόλα, που εισέρχεται συνοδεύοντας με απότομες δοξαριές και πιτσικάτο. Η σύμπραξη των τεσσάρων οργάνων με απόκοσμες, τραχιές εξάρσεις και ένταση δημιουργεί την απαιτούμενη τρομακτική ατμόσφαιρα-αναπαράσταση της φρικιαστικής εικόνας του Χοκουσάι, με εμφανή την προσπάθεια του συνθέτη να εξερευνήσει το ύφος του Ιάπωνα δημιουργού, όπου το γκροτέσκο εναλλάσσεται με την παρωδία και το μακάβριο να οδηγείται στη λυτρωτική νηφαλιότητα των τελευταίων μέτρων. 

Richard Blackford: "7 Hokusai Miniatures / 5: Oiwa's Ghost"

*Καμπούκι: είδος παραδοσιακού ιαπωνικού θεάτρου, όπου κυριαρχεί η συνύπαρξη τραγουδιού και χορού. Θα μπορούσε να μεταφραστεί ως "περίεργο θέατρο ή θέατρο της πρωτοπορίας".Αναδείχθηκε στην Ιαπωνία του 17ου και του 18ου αι.

Camille Claudel: το μεγάλο κύμα και η τρικυμία της ψυχής της ...

 

Camille Claudel: "The Wave - Το Κύμα"

CAMILLE

"Μ’ έριξε μ’ ένα του βλέμμα

'Ενα απ’ τα θύματα κι εγώ

Ήταν όλα ένα ψέμα, με πήγε ως τον ουρανό

Τι ηδονή, τι παραμύθι, να είμαι η ξεχωριστή

Η γυναίκα της ζωής του, η μοναδική

Μια γυναίκα δίχως σκέψη

στο συναίσθημα αν μπλέξει

κάνει ό,τι δε χωράει η λογική

Για του έρωτα το δώρο

το βαρύ πληρώνει φόρο

που αιώνες διαρκεί…"

(Ευσταθία: "Γένους θρυλικού - Αφιερωμένο στην Camille Claudel, απόσπασμα)

Σαν σήμερα, 19 Οκτωβρίου1943 ταξιδεύει για το ουράνιο φως η ταλαντούχα Γαλλίδα γλύπτρια, Καμίλ Κλοντέλ.

Γεννημένη στη νότια Γαλλία, έδειξε την κλίση της στη γλυπτική από πολύ νεαρή ηλικία, κάτι που αναγνωρίστηκε από τον φίλο της οικογένειας, γλύπτη Alfred Boucher, με προτροπή του οποίου η Καμίλ μεταβαίνει στο Παρίσι για σπουδές. Μαθητεύει στο εργαστήριο του Ωγκίστ Ροντέν, γίνεται μοντέλο και μούσα του και μεταξύ τους αναπτύσσεται μια παθιασμένη -πλην ταραχώδης- ερωτική σχέση.

Τα έργα της Καμίλ Κλοντελ εντυπωσιάζουν και διεγείρουν έντονα συναισθήματα με την καινοτόμα και πρωτοποριακή τέχνη τους, που αναδύει την "ψυχή" της γλυπτικής, απελευθερώνοντάς τη από τα καθιερωμένα θεματικά και φορμαλιστικά πλαίσιά της. Σμιλεύει τα γλυπτά της απαλά, δίνοντας μορφές που αναδύονται θεϊκά μέσα από το τραχύ ακατέργαστο υλικό...Σμιλεύει "μπρούντζο που χορεύει, μάρμαρο που κλαίει, πέτρα που αγαπάει...", όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ουρουγουανός, Εδουάρδο Γκαλεάνο στο βιβλίο του.

Η σχέση της Κλοντέλ με τον Ροντέν τερματίζεται το 1898, ενώ είναι εμφανείς οι ψυχολογικές της διαταραχές . Καταστρέφει πολλά από τα έργα της και στρέφεται ενάντια στον πρώην αγαπημένο της κατηγορώντας τον για κλοπή δικών της ιδεών, που χρησιμοποίησε σε δημιουργίες του.
Αρχίζει να απομονώνεται και η ψυχική της υγεία παραμένει άστατη.
Η ταλαντούχα γλύπτρια πέρασε τριάντα χρόνια εγκλεισμού στο Ψυχιατρείο, μέχρι το θάνατό της στις 19 Οκτωβρίου του 1943...


Απ' ότι φαίνεται, δεν υπήρξε μονάχα Μούσα του Ροντέν...

C. Claudel: "La Valse"

Παζλ για δυνατούς λύτες η ζωή της, συμπεριλαμβανομένης και της "σχέσης" της με τον γάλλο συνθέτη, Κλωντ Ντεμπισί.
Είναι πιθανό οι δυο τους να είχαν γνωριστεί μέσω του Μαλλαρμέ, κοινού φίλου του συνθέτη και του αδερφού της Καμίλ.

Σίγουρα μαζί είχαν επισκεφτεί το καλοκαίρι του 1899 τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού προκειμένου να παρακολουθήσουν παραστάσεις της ορχήστρας γκαμελάν της Ιάβας.

Είναι πολύ δύσκολο να δοθεί τεκμηριωμένη απάντηση για τυχόν ερωτική σχέση μεταξύ τους, πάντως ο Godet υποστήριζε πως η Καμίλ άκουγε εκστασιασμένη τον Κλωντ να παίζει πιάνο για κείνη, ενώ ο συνθέτης με τη σειρά του είχε συχνά εκφράσει το θαυμασμό του για τα έργα της.
Γνωρίζουμε δε, πως ένα αντίγραφο του γλυπτού της: "La Valse" είχε ο Ντεμπισί πάνω στο πιάνο του, θέση που κράτησε μέχρι το θάνατο του μουσουργού.

Hokusai: "The Great Wave off Kanagawa"

Συνθέτης και γλύπτρια θαύμαζαν την ιαπωνική τέχνη της ξυλογραφίας ουκίγιο-ε και τις δημιουργίες του Χοκουσάι.

Ο Ντεμπισί έτρεφε μεγάλη εκτίμηση προς τον Χοκουσάι, το έργο του οποίου γνώρισε στα φοιτητικά του χρόνια.
Σε παλαιοπωλείο της Ρώμης είχε ανακαλύψει ένα αντίγραφο του "Μεγάλου κύματος της Καναγκάουα", που μέχρι το τέλος της ζωής του κοσμούσε τον τοίχο στο σαλόνι του.
Ίδια εκτίμηση έτρεφε και η Κλαμίλ για τον ιάπωνα καλλιτέχνη.

Camille Claudel: "The Wave - Το Κύμα"

Επηρεασμένη από το "Μεγάλο Κύμα", όπως και ο Ντεμπισί, παρουσιάζει στο Salon του 1897, το "The Wave". Σμιλεύει στο υλικό της τρεις μικρές γυναικείες φιγούρες με λυγισμένα τα γόνατά τους και πιασμένες απ' τα χέρια, που τρομαγμένες αντικρύζουν το τεράστιο κύμα από μάρμαρο που ετοιμάζεται να σκάσει πάνω από τα κεφάλια τους. Κάποιοι υποστηρίζουν πως το σύμπλεγμα της γλύπτριας μπορεί να θεωρηθεί ως μια εικόνα του πεπρωμένου της. Όπως οι γυναίκες του γλυπτού της, έτσι και κείνη προσπαθεί να αποφύγει και να γλυτώσει τη συντριβή.

Παρόμοιο σε χρώμα και μορφή με τη διάσημη ξυλόγλυπτη εκτύπωση του Χοκουσάι, το "The Wave" είναι ένα διακοσμητικό έργο που δίνει προτεραιότητα στο φως και προαναγγέλλει τη μεταγενέστερη σειρά της Κλοντέλ -"Chimney pieces"- της, στην οποία οι συνδυασμοί των υλικών παίζουν θεμελιώδη ρόλο.

Το Συμφωνικό ποίημα του Κλωντ Ντεμπισί: "La Mer":

Το συνέθεσε στις ακτές της Μάγχης, ταλαιπωρημένος από την κοινωνική κατακραυγή λόγω της σχέσης του με την Έμμα Μπαρντάκ.

Καθένα από τα μέρη του έργου πλάθει μια ηχητική εικόνα της θάλασσας...

• Το πρώτο μέρος ονομάζεται "Από την αυγή ως το μεσημέρι στη θάλασσα" .
  Ο μουσικός λόγος κλιμακώνεται συμβολίζοντας την διαδρομή του φωτός, από την αχνή παρουσίαση της αυγής ως την εκθαμβωτική λάμψη του μεσημεριού.

• Το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται "Παιχνίδια των κυμάτων". Εδώ, κυριαρχεί μία απλή, μαγευτική μελωδία, σαν το τραγούδι των σειρήνων, πάνω σε έντονους ρυθμούς, ενώ διάχυτα ηχοχρώματα ζωντανεύουν εικόνες του νερού, του ανέμου και του φωτός.

• Στο τρίτο μέρος που έχει τον τίτλο "Διάλογος του ανέμου με τη θάλασσα" παρατηρούμε τα κρουστά να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Θορυβώδη και ζωηρά δηλώνουν την απειλή της τρικυμίας που μαίνεται. Το μοτίβο από το τραγούδι των σειρήνων ακούγεται αποσπασματικά σε μια στιγμή γαλήνης, αλλά χάνεται αμέσως μέσα σε εκρηκτικά ηχητικά ξεσπάσματα.

Το απολαμβάνουμε σε μια εξαιρετική ηχογράφηση του 1957 από την Ορχήστρα Concertgebouw υπό τον περίφημο Ολλανδό μαέστρο Eduard van Beinum:

Debussy: "La Mer"

Για την Κ. Κλοντέλ υπάρχουν πολλά κείμενα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

E.E.Cummings - Bernstein: "Αν δε μπορείς να φας πρέπει να..."

Ο ένας, εμβληματικός Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας.
Ο άλλος, σπουδαίος Αμερικανός μαέστρος, συνθέτης, πιανίστας και μουσικός δάσκαλος.


Το συναπάντημά τους, στη 14η Οκτωβρίου...

• Γεννημένος σαν σήμερα το 1894, ο  e.e cummings, η ποίηση του οποίου χαρακτηρίζεται για το "πειραματικό, άβαν-γκαρντ ύφος της, το ασυνήθιστο και συγχρόνως ανεπιτήδευτο λόγο της, με έντονο ερωτισμό και λυρικότητα. 
  
  Είναι περισσότερο γνωστός για τον αντισυμβατικό τρόπο σύνταξης των φράσεών του και παρατηρείται έντονα σε κάποια ποιήματά του πως δεν υπάρχει τίτλος ενώ δεν χρησιμοποιεί κεφαλαία.
  Έτσι, ακόμη και το όνομά του, e.e.cummings, το έγραφε με πεζά.
  
  
  
  
• Πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 14 Οκτωβρίου του 1990.
  Ένας σπουδαίος μουσικάνθρωπος, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι θαμμένος στην κορυφή του Battle Hill, το ψηλότερο σημείο στο Μπρούκλιν... Ο πρωτοποριακός συνθέτης, μαέστρος και πιανίστας, ο καλλιτέχνης που άλλαξε το πρόσωπο του μουσικού θεάτρου, που ηγήθηκε της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης σε περισσότερες από 1.200 παραστάσεις, πέθανε στο διαμέρισμά του από ανακοπή καρδιάς, ενώ 5 μέρες νωρίτερα, στις 9 του ίδιου μήνα είχε ανακοινώσει την αποχώρησή του από το πόντιουμ...Ήταν 72 χρονών...
  
  Την ημέρα της κηδείας στους δρόμους του Μανχάταν όλοι περπατούσαν σκυθρωποί και στενοχωρημένοι για την απώλειά του. Οι εργάτες οικοδομών δε, καθώς περνούσε μπρος τους η επικήδεια πομπή, έβγαζαν το καπέλο τους, έσκυβαν το κεφάλι, υποκλίνονταν στο σπουδαίο τέκνο της Αμερικής, τον αποχαιρετούσαν με δάκρυα στα μάτια, φωνάζοντας: "Αντίο, Λένι!"

Σήμερα, τιμάμε τον ποιητή και άνθρωπο των Γραμμάτων και τον βασιλιά της μπαγκέτας στο σύγχρονο πόντιουμ, με μια σύνθεση του δεύτερου βασισμένη στην ποίηση του πρώτου.

"Αν δε μπορείς να φας πρέπει να

καπνίσεις και δεν έχουμε

τίποτα να καπνίσουμε: έλα μικρό μου

ας κοιμηθούμε

αν δε μπορείς να καπνίσεις πρέπει να

τραγουδήσεις και δεν έχουμε

τίποτα να τραγουδήσουμε, έλα μικρό μου

ας κοιμηθούμε

αν δε μπορείς να τραγουδήσεις πρέπει να

πεθάνεις και δεν έχουμε

Τίποτα να πεθάνουμε, έλα μικρό μου

ας κοιμηθούμε

αν δε μπορείς να πεθάνεις πρέπει να

ονειρευτείς και δεν έχουμε

τίποτα να ονειρευτούμε, έλα μικρό μου

Ας κοιμηθούμε"

(e.e.cummings: "115 Ποιήματα - Αν δε μπορείς να φας, πρέπει να", εκδ. Οδυσσέας, μτφ Σ.Σκαρτσής)

Στο παραπάνω ποίημα του e.e.cummings με τίτλο "if you can't eat you go to" ο ποιητής με πινελιές κυνικές περιγράφει ένα ζοφερό σενάριο όπου οι άνθρωποι αναγκάζονται να ανακαλύψουν εναλλακτικούς τρόπους προκειμένου να απεγκλωβιστούν από την απελπισία τους.

Όταν πεινούν καταφεύγουν στο κάπνισμα... όταν δεν έχουν τσιγάρο, τραγουδούν... όταν δεν μπορούν να τραγουδήσουν, πεθαίνουν...κι όταν δεν μπορούν να πεθάνουν, παραιτούνται στο κενό του ονείρου.

Το ποίημα απηχεί την απόγνωση και την παντελή έλλειψη ελπίδας την εποχή της μεγάλης ύφεσης, που χαρακτηριζόταν από ανεργία και φτώχεια.

Ήταν το 1976, όταν ανατέθηκε στον Λέοναρντ Μπερνστάιν να συνθέσει ένα έργο με αφορμή τη 200τή επέτειο από την Ανεξαρτησία των ΗΠΑ. 

Ο συνθέτης συλλαμβάνει την ιδέα σχεδιασμού μιας εικόνας του καλλιτεχνικού παρελθόντος της Αμερικής μέσα από την ποίηση 13 ποιητών της χώρας. Το θέμα της ποίησής τους σχετίζεται με την καθημερινότητα, τις συναναστροφές, τη δημιουργικότητα, τον έρωτα και τα προβλήματα μέσα στην πουριτανική κοινωνία.


Ποιητικοί στοχασμοί των Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Γουώλτ Γουίτμαν, Γερτρούδης Στάιν, Φρανκ Ο' Χάρα, Λάνγκστον Χιουζ, αλλά και ε.ε.Κάμινγκς συνθέτουν έναν κύκλο δώδεκα τραγουδιών, όπου συναντώνται εκκεντρικές απόψεις και τοποθετήσεις που περιφρονούν τις κοινωνικές συμβάσεις σε μια προσέγγιση ακαταμάχητου εκλεκτικισμού, που αντανακλά ελεύθερα την πλουραλιστική φύση της χώρας.

Ο κύκλος τιτλοφορήθηκε: "Songfest".
Τα μελοποιημένα ποιήματα ερμηνεύονται από έξι σολίστ και αποδίδονται άλλοτε σόλο, ντουέτο ή σεξτέτο.
Το ποίημα του Κάμινγκς ξεδιπλώνεται σ' ένα σεξτέτο που ηχεί ανατρεπτικό και με χορευτική διάθεση. Τα υφολογικά χαρακτηριστικά του παραπέμπουν στα περίφημα μιούζικαλς του Μπερνστάιν. Ένα μουσικό κράμα που αξιοποιεί την ηχητικότητα της τζαζ, λάτιν και κλασικής.

Απολαύστε το!

L. Bernstein: Songfest, VIII: "If you can't eat you got to", sextet:

Άντον Mπρούκνερ: η εμμονή του με το θάνατο ...

Ταφική πλάκα του Μπρούκνερ, St. Florian

(Με αφορμή την επέτειο θανάτου του σπουδαίου Άντον Μπρούκνερ)

 Σε όλη του τη ζωή, ο Μπρούκνερ γοητεύτηκε από τον θάνατο.

Η μητέρα του Μπρούκνερ στο νεκροκρέββατό της

Όταν πέθανε η μητέρα του, ο συνθέτης παρήγγειλε μια φωτογραφία της στο νεκροκρεββατό της και την τοποθέτησε πάνω στο πιάνο του.
Μια μακάβριου χαρακτήρα πράξη του, μια ιδιόρρυθμη αντιμετώπιση απέναντι στο τελείωμα της ανθρώπινης ύπαρξης...
Ίσως όμως και βαθιά στοχαστική κίνηση, ένα είδος "Memento Mori", για να του υπενθυμίζει την θνησιμότητά του, ώστε να τον αποτρέπει από αμαρτίες και αλαζονικές συμπεριφορές..



Ο Μπρούκνερ είχε εμμονή και με τα νεκρά σώματα. Επισκεπτόταν συχνά νεκροταφεία και ακολουθούσε νεκρώσιμες ακολουθίες αγνώστων. Ζήτησε επίσης άδεια να εκταφεί και να δει το σώμα του νεκρού ξαδέλφου του, αίτημα που απορρίφθηκε από τις τοπικές αρχές. 

Επίσης ηταν εκείνος που αιτήθηκε να δει το πτώμα του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού, το λείψανο του οποίου είχε επιστραφεί στη Βιέννη μετά την εκτέλεσή του στο Μεξικό το 1867.

Ενα άλλο δείγμα εμμονής με το θάνατο μαρτυρά το γεγονός πώς χάιδεψε και φίλησε παθιασμένα τα κρανία των Μπετόβεν και Σούμπερτ όταν τα λείψανά τους εκτάφηκαν για να μεταφερθούν σε διαφορετικό νεκροταφείο.

H νεκρική μάσκα του Μπρούκνερ
(colinscolumn)

Δεδομένης λοιπόν της εμμονής του Μπρούκνερ με τον θάνατο, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι έδωσε πολύ συγκεκριμένες οδηγίες για το πώς να αντιμετωπιστεί το λείψανό του.
"Σκηνοθετώντας" το δικό του θάνατο ζήτησε να μουμιοποιηθεί το σώμα του, να ταφεί κάτω από το εκκλησιαστικό όργανο του St. Florian και στην κηδεία να ακουστούν από το όργανο αυτοσχεδιασμοί πάνω σε θέματα από τον "Πάρσιφαλ" του λατρεμένου του Βάγκνερ.

Η επιθυμία του υλοποιήθηκε...


Ήταν 11 Οκτωβρίου 1896, που ο Μπρούκνερ πέθανε σε ηλικία 72 ετών στη Βιέννη. Tα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε καρδιακά προβλήματα, που τον καθιστούσαν αδύναμο και κάποιες φορές ανήμπορο να αναπνεύσει.

St. Florian, η σαρκοφάγος του Anton Bruckner

Το σώμα του εκτέθηκε αρχικά για προσκύνηση στην εκκλησία του Αγίου Καρόλου στην αυστριακή πρωτεύουσα και πέντε ημέρες αργότερα έφτασε στο μοναστήρι του Αγίου Φλοριάν στη γενέτειρά του, Λιντς για την ταφή. 

Τις μέρες μεταξύ θανάτου και ταφής το σώμα του μουμιοποιήθηκε όπως ακριβώς είχε ζητήσει ο συνθέτης.

Το 1996, στις προετοιμασίες για τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας από το θάνατο του Μπρούκνερ το μουμιοποιημένο σώμα εστάλη μυστικά στην Ελβετία για  αποκατάσταση τυχόν φθορών. Οι υπεύθυνοι επιστήμονες διαπίστωσαν πως το σώμα και τα ρούχα παρέμεναν σχεδόν ανέγγιχτα κι ο συθέτης έμοιαζε "σαν να πέθανε χτες..."

"Πορτραίτο του Μπρούκνερ", Hermann von Kaulbach

Οι μουσικοαναλυτές έχουν αποφανθεί πως οι εμμονές και η σχεδόν νοσηρή προσήλωση του Μπρούκνερ στο θάνατο επέδρασαν δραστικά στις συνθέσεις του αφήνοντας τα ίχνη τους. 

• Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί η τελευταία κίνηση της "Τέταρτης Συμφωνίας" του συνθέτη, της επονομαζόμενης "Ρομαντικής", όπου διακρίνεται για το ανατριχιαστικό, αποτρόπαιο και σχεδόν φρικιαστικής σκιαγράφησης ορχηστρικό τοπίο...
  Μυστηριώδης η ατμόσφαιρα που πλάθεται από την έναρξη του φινάλε, με μοτίβα αντιμαχόμενα μεταξύ τους που αντιπροσωπεύουν τη σύγκρουση και την εσωτερική πάλη για υπαρξιακά ερωτήματα..
  Το τρίτο θέμα αναδύεται από τα κλαρινέτα ζοφερό, σκοτεινό και ερεβώδες προκαλώντας αγωνία, αβεβαιότητα και ταραχή, σχεδόν κόβεται η ανάσα...Η ανάπτυξη των θεμάτων εντείνει την δημιουργία συναισθημάτων θλίψης, πόνου και οδύνης με τους ηχοχρωματικούς συνδυασμούς να σκιαγραφούν το σπαραγμό, όπου ξεχωρίζουν ατσαλένια έγχορδα και βροντερά πνευστά ...Το αρχικό, λυρικό θέμα προβάλλει με βιόλες, βιολιά, φλάουτα και όμποε σβήνοντας ό,τι δυσάρεστο με τη μουσική υπενθύμιση της ελπίδας, του φωτός... Σιγανά τα τύμπανα συνοδεύουν το θέμα του "ήλιου" παραπέμποντας στη σκέψη πως ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή μιας νέας ζωής... Είναι η παρηγοριά σε κείνον που πονά ότι ο χρόνος δεν εξαντλείται στο εδώ και τώρα.
  
  Οταν μετά από χρόνια ζητήθηκε από τον Μπρούκνερ να περιγράψει το Φινάλε, ο συνθέτης αποφάνθηκε πως δεν θυμόταν. Άλλοτε το χαρακτήριζε ως "Θύελλα" κι άλλοτε ως "Γιορτή", ως το "δραματικό τέλος των ιπποτών του Μεσαίωνα, μετά τις σερενάτες και το κυνήγι τους..."
  Όποιο κι αν ήταν το κίνητρο, αδιαμφισβήτητα ήταν η πρώτη επιτυχία του συνθέτη, που έκανε πρεμιέρα υπό τη διεύθυνση του Χανς Ρίχτερ με τη Φιλαρμονική της Βιέννης το 1881.

Bruckner - Symphony No. 4 - Finale:

Διευθύνει ο Sergiu Celibidache

• Επίσης ίδιος ο Μπρούκνερ είχε εκμηστυρρευτεί σε φίλους του πως το θέμα του μεγάλου Adagio της "Εβδόμης Συμφωνίας" του αναπαριστούσε τους στοχασμούς του πάνω στο θάνατο του Βάγκνερ. Οι δυο θεματικές ιδέες προβάλλουν το θρήνο, που δηλώνεται στην ένδειξη ρυθμικής αγωγής(Sehr feierlich und sehr langsam-πολύ επίσημα και αργά) και τη μετάπτωση από το αργό διμερές σ'ένα ταχύτερο τριμερές μέτρο. Στο τέλος μεγαλόπνοα και επιβλητικά, ένα ζευγάρι κυμβάλων και το τρίγωνο κρούουν τη διάθεση για ελπίδα, ουράνια γαλήνη και ευδαιμονία. Τη διάθεση για αιώνια διαμονή σ'ένα καινούργιο κόσμο, σ' ένα νέο σύμπαν ...
  Όπως και να είναι, το "Adagio" δικαίως θεωρείται "ο ογκόλιθος της 7ης Συμφωνίας που αποτελεί μνημείο της πίστης του συνθέτη".
  
  
  
  

  Bruckner - Symphony No.7 - Adagio:

Διευθύνει ο Sergiu Celibidache

Ημέρα Φαρμακοποιού: ένα πορτραίτο με μουσικές ενδείξεις...

 

"Πορτραίτο του Φαρμακοποιού, Dr. Ysbrand Ysbrandsz", του Cornelis de Man

Παγκόσμια Ημέρα Φαρμακοποιού, διαβάζω σήμερα, που καθιερώθηκε να γιορτάζεται στις 25 Σεπτεμβρίου για να αναγνωρίσει τη συμβολή των φαρμακοποιών στην παγκόσμια υγεία.

Η Ημέρα Φαρμακοποιού αναδεικνύει την ουσιαστική προσφορά αυτής της επαγγελματικής ειδικότητας στην κοινωνία, που αποτελεί και το πρώτο σημείο επαφής για συμβουλές και φροντίδα υγείας.

Ενας από τους πλέον ονομαστούς στην εποχή του φαρμακοποιός υπήρξε ο Ολλανδός Δρ. Ysbrand Ysbrandsz . 
Γεννήθηκε στο Ρότερνταμ, μέλος επιφανούς οικογένειας στην χώρα και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης γι' αυτό τον επέλεγαν τακτικά για να υπηρετήσει ως επικεφαλής της Συντεχνίας Φαρμακοποιών.

Παραπάνω θαυμάζουμε ένα πορτρέτο του σπουδαίου φαρμακοποιού από τον Cornelis de Man, που φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1667.Το έργο ανατέθηκε στο ζωγράφο από τον Ysbrandsz πιθανώς επειδή κι ο Cornelis de Man προερχόταν από οικογένεια κοινού επαγγέλματος( παππούς, ξαδέρφια και θείοι του De Man ήταν επίσης φαρμακοποιοί.)

Ο ζωγράφος συνήθιζε να απεικονίζει τα επιφανή μοντέλα του σε καθιστή θέση ώστε να εμφανίζονται σκεπτικά και αφοσιωμένα στο επάγγελμά τους...

"Circumspecte = με σχολαστική προσοχή"

Ετσι και ο Ολλανδός φαρμακοποιός σκιαγραφείται μπροστά από το τζάκι, ακουμπισμένος σε ένα μεγάλο τραπέζι με στραμμένο το βλέμμα προς τ' αριστερά, έχοντας διακόψει ό,τι έγραφε, προσηλωμένος και χαμένος στις σκέψεις του, τις οποίες προσπαθεί προφανώς να ταξινομήσει για να συνεχίσει το σύγγραμμά του...
Πίσω του στον τοίχο και δίπλα στα ράφια με τα σκεύη για φάρμακα, κρέμεται το οικόσημό του στο οποίο αναγράφεται το προσωπικό στίγμα του φαρμακοποιού: "Circumspecte = με σχολαστική προσοχή", εξόχως ευρηματικό και ακριβές για έναν φαρμακοποιό.

Το εύρος των επιστημονικών ενδιαφερόντων του Ysbrandsz υπογραμμίζεται από τα αντικείμενα πάνω στο τραπέζι, που ο ζωγράφος τοποθετεί... Π.χ. η υδρόγειος σφαίρα αποτελεί εικονογραφικό στοιχείο που δεικνύει την αγάπη του για την γεωγραφία...Το πολυσέλιδο βιβλίο ανοιχτό πάνω στο αναλόγιο μαρτυρά τη φιλομάθειά του και τη διάθεσή του για απόκτηση νέας γνώσης...Το κρανίο ανάμεσα σε διάφορα χαρτιά την αδιάκοπη μελέτη του εικονιζόμενου, την σχέση του με την ανατομία, καθώς επίσης τη διάθεσή του να προειδοποιήσει το θεατή για το πεπερασμένο της ζωής -άρα να φροντίζει για την καλή υγεία του- και να τον πείσει πως πρέπει να ζει στο έπακρο κάθε στιγμή της. Μια συμβουλή που μάλλον φαίνεται ότι έλαβε στα σοβαρά κι ο ίδιος με την απεικόνιση του βιολιού εστιάζοντας στο ρόλο της μουσικής και της τέχνης στη ζωή του ανθρωπου, μέσω της οποίας απολαμβάνει, ψυχαγωγείται και ευφραίνεται. 

Επικεντρωνόμαστε στο εξώφυλλο της παρτιτούρας δίπλα στο βιολί  που αναγράφει: 

"Il quarto libro delle canzoni da suonare à doi, & à tre
di Tarquinio Merula
Οpera XVII
All'Illustrissimo Signor Conte Nicolo Ponzoni"

δηλαδή:

"Tο τέταρτο βιβλίο τραγουδιών
για να εκτελεστεί από 2 ή 3 όργανα
του Tarquinio Merula
Έργο 17
Στον επιφανή κ. Κόμη Nicolo Ponzoni"

O συνθέτης, Tarquinio Merula

Η παρτιτούρα προσδιορίζει το "Opus XVII"  του σπουδαίου συνθέτη της μπαρόκ περιόδου, Tarquinio Merula. 
Έργο με τριάντα πέντε συνθέσεις για βιολί, βιόλα ή κοντίνουο, που αφιερώθηκε στον κόμη της Κρεμόνα, Niccolo Ponzoni. 

Ο Ταρκίνιο Μερούλα( 1595-1665) γεννημένος στο Μπουσετο υπήρξε ταλαντούχος οργανίστας και βιολονίστας και δραστηριοποιήθηκε στην Κρεμόνα. 

Το μουσικό ύφος του μαρτυρά επιδράσεις της Βενετσιάνικης μουσικής Σχολής, θαυμάστηκε για τον πρωτοποριακό τρόπο σύνθεσης υιοθετώντας το στυλ του Μοντεβέρντι, με τη γραφή του για έγχορδα -κυρίως για το βιολί- να χαρακτηρίζεται εξαιρετικά ιδιωματική, οι δε καντσόνες του ως "αγνά αριστουργήματα συγκλονιστικής ομορφιάς, που αποπνέουν τρυφερότητα και σπάνια συναισθηματική ένταση."

Tarquinio Merula: Il quarto libro delle canzoni, Οp. XVII / L'Canossa: