Ο Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ και το ατίθασο κορίτσι της "αιώρας"...

"The Happy Accidents of the Swing", Jean Honore Fragonard

"Tίποτ' άλλο δεν ποθεί η αγκαλιά του κήπου

απ' τον αστράγαλό σου

του κορμιού σημείο κι αυτό, αφανέρωτο!

Ατίθαση κόρη,

σε λέω φωνή της άνοιξης και ηδονή του έρωτα

σε λέω ομορφιά πλασμένη από απριλιάτικη αύρα...

Μιας τέλειας ώρας μυστικό, που αιωρείται ανέμελα...

Μέσα σε υπόνοιες...ν' αρμενίσει ψηλά τη ζωή.

Αmoroso, con affondato appassionato et scherzo,

αφήνεις "λίγα" να φανούν,

εσύ πονηρό κι απείθαρχο κορίτσι της αιώρας!"

(Ε.Ν)

Ο γάλλος Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ, δεν θεωρείτο και τόσο "σοβαρός" ζωγράφος στην εποχή του. Είχε τη φήμη του ακόλαστου γιατί εργαζόταν για την ερωμένη του Λουδοβικου και για παρόμοιες παράνομες σχέσεις των πλουσίων βαρόνων.Ετσι, οι περισσότεροι περιφρονούσαν την τέχνη του.

Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ, αυτοπροσωπογραφία

Λέγεται πως ένας βαρόνος-πελάτης του είχε προσκαλέσει κάποιον άλλον ζωγράφο προκειμένου να απεικονίσει την πανέμορφη ερωμένη του να "αιωρείται" στον κήπο. Τού ζήτησε να την τοποθετήσει στην κούνια και κάποιον να την σπρώχνει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να τού ανατεθεί όμως το έργο, ήταν να αποτυπώσει και τον βαρόνο να κάθεται σε τέτοια θέση, ώστε να είναι ο μόνος που θα βλέπει τον αστράγαλό της γιατί η δεσποσύνη είχε φλογίσει την καρδιά του με τα καλλίγραμμα πόδια της.

Ο "σοβαρός" ζωγράφος σκανδαλισμένος, δεν δέχτηκε τη "μιαρή" πρόταση, αλλά σύστησε τον πλέον κατάλληλο, τον Φραγκονάρ, που απεικόνισε τη σκηνή στο αριστούργημά του "Αιώρα", που εκτίθεται στην Wallace Collection στο Λονδινο.

Η κυρία απεικονίζεται ανάμεσα σε πλούσιας βλάστησης πανύψηλα δένδρα του κήπου, κομψά ενδεδυμένη καθισμένη σε αιώρα την οποία κουνά ο υπηρέτης. Ο κήπος διακοσμημένος με περίτεχνα αγάλματα ερωτιδέων, το ένα μάλιστα στ' αριστερά με το δάχτυλό του μπροστά στα χείλη του, κάνοντας συνθηματικά -θαρρείς- νόημα να σιωπήσουν...Με τη φόρα της αιώρησης το φουστάνι της κυρίας έχει ανασηκωθεί και το καλόγουστο πασουμάκι της ξεφεύγει προς τον ουρανό.
Ο ερωτευμενος με τη γυναίκα μαρκήσιος αποσβολωμένος παραμένει άφωνος, σχεδόν μαρμαρωμένος ανάμεσα στις φυλλωσιές...

Ο Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ σε αυτό το έργο του απεικονίζει τη χαλαρότητα των ηθών της αστικής τάξης της εποχής του. Πρόκειται για εικαστικό ηδονιστικού ύφους που εύγλωττα μαρτυρά τον τρόπο διασκέδασης της εποχής και τα ερωτικά μυστικά ανάμεσα στα ζευγάρια. Ο ζωγράφος αιχμαλωτίζει την αίσθηση του φωτός και της ατμόσφαιρας, αποτυπώνει με περίτεχνο τρόπο τον αισθησιασμό της ζωής, κλείνοντας το μάτι στον παρατηρητικό-διεισδυτικό φιλότεχνο να αφουγκραστεί τον ακόλαστο τρόπο "συνεύρεσης ψυχών και σωμάτων" που υπονοείται... 

Ο Φραγκονάρ γεννήθηκε σαν σήμερα, 5 Απριλίου 1732 και υπήρξε μαθητής του Φρανσουά Μπουσέ . Θαυμάστηκε για την πιστότητα την οποία απέδιδε τις χρωματικές αποχρώσεις στη φύση, τις λεπτομερείς εκφράσεις των ανθρώπων και τα γεμάτα ζωντάνια υφάσματα των ρούχων.

"The Swing", Jean Honore Fragonard
(Εθνική Πινακοθήκη Ουάσιγκτον)

Στα τέλη της δεκαετίας του 1770 αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον του Φραγκονάρ για τα τοπία και τους κήπους. Έτσι, φιλοτέχνησε έναν ακόμη καμβά με τίτλο "Αιώρα", καθώς απεικονίζει έναν καταφυτο κήπο, όπου χαλαρώνουν κομψά ντυμένοι ενήλικες και παιδιά, ενώ στο κέντρο του μια γυναίκα αιωρείται σε κούνια κρεμασμένη από τα πανύψηλα δέντρα. Στην χρωματική παλέτα κυριαρχούν το πράσινο σε όλους τους τόνους και το απαλό κίτρινο του άχυρου. Το τοπίο γεμίζει ο γαλαζοπράσινος ουρανός με τα γκριζόλευκα σύννεφα. Στ' αριστερά δυο μαρμάρινα στηθαία σηματοδοτούν την είσοδο του πάρκου. Πάνω τους στέκονται περίτεχνα καμωμένα λέοντες ως συντριβάνια. Γυναίκες, άνδρες και παιδιά περιφέρονται. Κάποιοι απ' αυτούς παρακολουθούν μυστικά και άλλοι δείχνουν τη γυναίκα που αιωρείται.  

Πρέπει να θυμήσουμε πως τέτοιου είδους απεικονίσεις θεωρήθηκαν από τους αναλυτές πως αντιπροσωπεύουν την απιστία ή την πρώτη σεξουαλική φαντασίωση-εμπειρία μιας γυναίκας.

Ο πίνακας αυτός σήμερα εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.

Η πολυβραβευμένη Jessica Krash γεννημένη στην πολιτεία της Ουάσιγκτον θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες της εποχής μας αμερικανίδες συνθέτριες και πιανίστες.

"Μου αρέσει όταν η μουσική είναι μια εξερεύνηση ιδεών, αξιών και κοσμοθεωρίας. Μου αρέσει να σκέφτομαι τη μουσική σαν να κατευθύνει τον τρόπο που κινούνται οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Μου αρέσει να σκέφτομαι τα μουσικά κομμάτια ως μικρόκοσμους ή εφευρεμένες πραγματικότητες, κάθε κομμάτι ένας κόσμος με τους ορίζοντες και τους τρόπους του."

Ήταν το 2012 όταν η Εθνική Πινακοθήκη και το National Museum of Women in the Arts της Ουάσιγκτον παρήγγειλαν στην συνθετιδα να γράψει ένα έργο βασισμένο σε έργα τέχνης με γυναικείες απεικονίσεις από διάφορες εποχές.

Η Krash επέλεξε 14 πίνακες από το μακρινό παρελθόν ως το σήμερα(Τζιότο, Ντα Βίντσι, Μοντιλιάνι, Φρίντα Κάλο, Ματίς κ.α) για να συνθέσει το τιτλοφορούμενο "Be Seeing You-Να σε βλέπω", για κουαρτέτο με πιάνο και κλαρινέτο, ανάμεσα τους και η "Αιώρα" του Φραγκονάρ.

Στη σύνθεση της που παίρνει τον τίτλο του ροκοκό πίνακα "Fragonard, The Swing", η μουσική της Krash πλάθει μια σκηνή ροκοκό, έναν κόσμο που διέπεται από ευφορία και ενθουσιασμό, κόσμο χαριτωμένο, αισθησιακό, αλλά και επικίνδυνο, κάτι που μαρτυρά το συνεχές τρέμολο στα έγχορδα. Τα πιανιστικά μοτίβα ηχούν ενεργητικά, αγωνιώδη κι ανταποκρίνονται στη δράση. Η ηχοχρωματική σύμπραξη έχει το ρόλο αναζήτησης, εξερεύνησης ιδεών και κοσμοθεωρίας, όπως ακριβώς επιθυμεί και η αμερικανίδα δημιουργός.

Jessica Krash: "Be Seeing You, Jean-Honore Fragonard, The Swing"

"Μουσικοί της Βρέμης", ένα διδακτικό παραμύθι των Αδερφών Γκριμ...

"Πορτραίτο των αδελφών Γκριμ", Elisabeth Jerichau-Baumann, 
Μουσείο Βερολίνου, 1855

Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου -ημέρα γέννησης του Δανού παραμυθά, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν- γιορτάζεται και η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου με σκοπό της να εμπνεύσει στα παιδιά την αγάπη για το διάβασμα και να κατευθύνει την προσοχή στο παιδικό βιβλίο.

Ημέρα και μνεία, που κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών για τα βιβλία και βοηθάει στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.

Τα παραμύθια του Άντερσεν αποτελούν ευχάριστες διηγήσεις, που χαρακτηρίζονται από πολύ πλούσια φαντασία. Ακόμη και η υπερβολή που συχνά διακρίνουμε στις αράδες τους, όπως κι αναφορές σε εξωπραγματικά συμβάντα, κρύβουν αλήθειες της ανθρώπινης ζωής, προσφέροντας σοφά διδάγματα, συμβουλεύουν, προτείνουν, νουθετούν. Μην ξεχνάμε και τις προτροπές του Αϊνστάιν προς τους γονείς να διαβάζουν στα παιδιά τους παραμύθια για να γίνουν περισσότερο ευφυή.

Σπουδαίοι παραμυθάδες και από τους δημοφιλέστερους συλλέκτες παραδοσιακών παραμυθιών υπήρξαν κι οι αδελφοί Γκριμ, Γιάκομπ και Βίλχελμ, γεννημένοι στο Χάναου της Γερμανίας.

Σπούδασαν νομικά, εργάστηκαν σαν βιβλιοθηκάριοι και ως καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπως επίσης εργάστηκαν πάνω στην ιστορική εξέλιξη των γερμανικών γλωσσών, συμμετέχοντας στη σύνταξη του λεξικού της  Γερμανικής Γλώσσας, "Deutsches Wörterbuch". 

"Αδερφοί Γκριμ"

Άρχισαν να συλλέγουν παραμύθια το 1807, τα οποία ο Βίλχελμ προσάρμοσε για παιδιά, δίνοντάς τους την κατάλληλη λογοτεχνική μορφή.

Λίγα χρόνια αργότερα , το 1812 εκδόθηκε και η πρώτη τους συλλογή κι ακολούθησαν κι άλλες, επτά συνολικά, που περιλαμβάνουν πολλά αγαπημένα παραμύθια με τα οποία μεγαλώσαν οι παππούδες οι γονείς, εμείς, τα παιδιά και τα εγγόνια μας και θα συνεχίσουν να διαβάζονται από τις γενιές που θα'ρθουν...

Ανάμεσα στα αμέτρητα και διδακτικά παραμύθια των συλλογών τους ξεχωρίζει και κείνο που αναφέρεται στους "Μουσικούς της Βρέμης".

Μια φορά κι έναν καιρό -μας ιστορεί- ήταν τέσσερα ζώα: ένας γαϊδάρος, ένας σκύλος, μια γάτα κι ένας κόκορας, που δούλευαν πολλά χρόνια υπομονετικά, χωρίς παράπονα και διαμαρτυρίες για το ίδιο αφεντικό. Τα χρόνια όμως είχαν περάσει και τα αφεντικά γερασμένα πια, παραμελούσαν και κακομεταχειρίζονταν τα συμπαθητικά ζώα. Μια μέρα αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το σπίτι και να πάνε στη Βρέμη να γίνουν μουσικοί. Όμως στο δρόμο συνάντησαν ληστές, που με εξυπνάδα και λίγη... πονηριά κατάφεραν να τούς διώξουν από το κρησφύγετό τους που έγινε το καινούργιο τους σπίτι. Η εικόνα με τα ζώα να σχηματίζουν μια πυραμίδα με τα σώματά τους προκαλώντας τρόμο και φρίκη στους ληστές είναι το απόλυτο μοτίβο δραματικής κορύφωσης της ιστορίας:

"...Οι τέσσερις φίλοι σκέφτηκαν να βρουν έναν τρόπο για να διώξουν τους κλέφτες από το σπίτι. Επιτέλους κατέληξαν σ’ ένα σπουδαίο σχέδιο που θα απαιτούσε να συνεργαστούν όλοι μαζί. Ο γάιδαρος θα στεκόταν μπροστά στο παράθυρο με τα μπροστινά πόδια του ακουμπισμένα πάνω στο πεζούλι, ο σκύλος θα πηδούσε στην πλάτη του, η γάτα θα σκαρφάλωνε πάνω στο σκύλο και ο τελευταίος απ’ όλους ο κόκορας θα πηδούσε και θα γαντζωνόταν στο κεφάλι της γάτας. Μετά θα έκαναν τρομερό θόρυβο να φοβίσουν τους ληστές.
Έτσι κι έγινε. Μόλις δόθηκε το σύνθημα, άρχισαν όλοι μαζί τη μουσική, καθένας το κομμάτι του. Ο γάιδαρος γκάριζε, ο σκύλος γάβγιζε, η γάτα νιαούριζε και ο κόκορας έκραζε. Μετά όρμησαν από το παράθυρο μέσα στο δωμάτιο και ήταν τόση η ορμή τους και ο θόρυβος της μουσικής τους που σείστηκε το σπίτι. Οι κλέφτες πετάχτηκαν όρθιοι νομίζοντας ότι έρχεται φάντασμα και από το φόβο τους έτρεξαν και χάθηκαν μέσα στο δάσος...[...]
Από τότε οι κλέφτες δεν τόλμησαν να πλησιάσουν ξανά στο σπίτι. Αντίθετα, οι τέσσερις μουσικοί ήταν τόσο πολύ ευχαριστημένοι στο όμορφο σπιτάκι τους που ποτέ ξανά δεν τους πέρασε η ιδέα να το αφήσουν και να πάνε στη Βρέμη.
Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα..."
(Το απόσπασμα του παραμυθιού είναι από: paidika-paramythia)

Οι μουσικοί ζούσαν ικανοποιημένοι στο σπίτι των ληστών. Έτρωγαν και έπιναν χαρούμενοι και χαμογελαστοί πάντα και καθημερινά έδιναν μια μουσική συναυλία και διασκέδαζαν με την καρδιά τους. Το στιγμιότυπο της συναυλίας απεικονίζεται στην παραπάνω καρτ ποστάλ.

Το 200 χρόνων παραμύθι, που είναι διδακτικότατο, καθώς προσεγγίζει με μαεστρία τις έννοιες της φτώχειας, της βίας, της μετανάστευσης και υπογραμμίζει τα οφέλη της συνεργατικότητας και αλληλεγγύης, δεν έχασε ποτέ τη σημασία του και αποτέλεσε μια ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες κάθε μορφής.



1. Μουσικά, έχουμε ιδιαίτερες εμπνεύσεις, όπως εκείνη του αυστραλού συνθέτη, Malcolm Williamson, που βασισμένος στο παραμύθι των γερμανών αδερφών έγραψε μια φωνητική σύνθεση για 6 ανδρικές φωνές που συνεργάζονται a capella και περιγράφουν τις περιπέτειες των τεσσάρων ζώων. Oι έξι ερμηνευτές, δύο κόντρα τενόροι, ένας τενόρος, δύο βαρύτονοι και ένας βαθύφωνος, υποδύονται, εκτός των ζώων, τα σκληρά αφεντικά αλλά και τους ληστές κι εχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς τον τρόπο που χρησιμοποιείται η φωνή στις αλλαγές των ρόλων.
Το ακούμε από τους King's Singers.

Malcolm Williamson: The Musicians of Bremen:

2. Mια σύνθεση για ορχήστρα δωματίου δίνει το 1998 ο γερμανός και γεννημένος στην πόλη της Βρέμης, συνθέτης και μαέστρος, Erke Duit. Ο ταλαντούχος δημιουργός κινείται στο πνεύμα του λαϊκού παραμυθιού κάνοντας χρήση ιδιαιτερων οργανων προκειμένου να αναπαραστήσει τους ήχους των ζώων, τις ευτράπελες καταστάσεις και περιβάλλοντα.
Ακούμε τη χαριτωμένη, πολύχρωμη, αφηγηματικού ύφους, ουβερτούρα:

Erke Duit: "Die Bremer Stadtmusikanten, Ouvertüre":

Arnold Böcklin: "Δεν θα πεθάνω εντελώς..."

 

Ο Arnold Böcklin στο ατελιέ του
(αυτοπροσωπογραφία)

Από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του 19ου αι. υπήρξε ο Arnold Böcklin. 
Ανήκει στους καλλιτέχνες που άσκησε την μεγαλύτερη επιρροή στις γερμανόφωνες χώρες.
Γεννήθηκε στη Βασιλεία το 1827 και σπούδασε στην ακαδημία του Ντίσελντορφ, όπου έγινε φίλος του Άνσελμ Φόιερμπαχ. Γρήγορα ξεχώρισε για το άφθαστο ταλέντο του. Ταξίδεψε στην Αμβέρσα και τις Βρυξέλλες, όπου αντέγραψε τα έργα καλλιτεχνών της Φλαμανδικής Σχολής και στο Λούβρο ώστε να μελετήσει τοπιογραφία. 

Το 1850 επισκέφτηκε τη Ρώμη, που τα πολλά αξιοθέατά της κέντρισαν τη φαντασία του οδηγώντας τον σε εικαστικές δημιουργίες με μυθολογικές παραστάσεις. Νύμφες, σάτυροι, τρίτωνες και ναϊάδες πρωταγωνιστούν στους καμβάδες του.

O τάφος του Bocklin, "Non omnis moriar"

Χρίζεται ο σπουδαιότερος συμβολιστής ζωγράφος της εποχής του. Αργότερα το ύφος του έγινε σκοτεινότερο και εμφανίζεται φορτισμένο με μυστικιστικά συναισθήματα. Πολλοί από τους πίνακές του είναι ευφάνταστες ερμηνείες της κλασικής εποχής, συχνά εξερευνώντας αλληγορικά τον θάνατο και τη θνητότητα στο πλαίσιο ενός παράξενου, φανταστικού κόσμου.
Τα πένθιμα θέματά του γοήτευσαν τους σουρρεαλιστές, ανάμεσά τους οι Σαλβαντόρ Νταλί και Μαξ Ερνστ, όπως αξιοσημείωτη είναι και η επιρροή που άσκησε στον Τζόρτζιο ντε Κίρικο, ο οποίος δήλωνε πως "καθένα από τα έργα του Μπέκλιν είναι ένα δυνατό σοκ".

Το 1892 ο Böcklin εγκαταστάθηκε σε προάστιο της Φλωρεντίας, όπου έζησε ως το θάνατό του στις 16 Ιανουαρίου 1901. Είναι θαμμένος στο Cimitero degli Allori της μικρής πόλης.
Ο γιος του  σχεδίασε τον τάφο του, που φέρει την επιγραφή από ωδή του Οράτιου: "Non omnis moriar - Δεν θα πεθάνω εντελώς", υπονοώντας την υστεροφημία του.

Böcklin:  "Die Meerestille"

Οι πίνακες του Böcklin ενέπνευσαν αρκετούς συνθέτες της ύστερης ρομαντικής εποχής, με πιο γνωστή περίπτωση εκείνη του Ραχμάνινοφ, με το "Νησί των Νεκρών"  να κινεί ευφάνταστα τη μουσική σκέψη του συνθέτη στη γραφή της ομώνυμης παρτιτούρας του εκπληκτικού συμφωνικού ποιήματός του.

Σήμερα όμως θα σταθούμε σε μια σύνθεση του σπουδαίου συμπατριώτη του ζωγράφου, Ελβετού Hans Huber, του οποίου το ορχηστρικό ύφος προσομοιάζει σε κείνο του Μπραμς.

Böcklin: "Prometheus"

Μαθητής του Carl Reinecke στη Λειψία, έζησε στη Βασιλεία και επί των ημερών του τιμήθηκε ως ο εθνικός συνθέτης της Ελβετίας, καθώς θεωρήθηκε ο "ηγέτης της Ελβετικής Σχολής σύνθεσης".

Το φινάλε της 2ης Συμφωνίας του op. 115, που ο Χούμπερ συνέθεσε το 1900 φέρει τον τίτλο "Böcklin Symphony" κι αποτελεί την απόδοση με ήχους, πινάκων του τιμώμενου ζωγράφου. 

Ήταν το 1897 που στη Βασιλεία όπου ο Huber υπηρετούσε ως Διευθυντής της Μουσικής Σχολής της, πραγματοποιήθηκε μια έκθεση ζωγραφικής του Arnold Böcklin. 

Böcklin: "Flötende Nymphe"

Εκεί, ο συνθέτης που εκείνη την εποχή έγραφε τη 2η Συμφωνία του, συγκλονισμένος στη θέα ορισμένων από τα εικαστικά του συμβολιστή καλλιτέχνη εμπνέεται το τέταρτο και τελευταίο μέρος της. 

Πρόκειται για τα εικαστικά έργα:

1.  Die Meerestille - Ήρεμη Θάλασσα

2. Prometheus - Προμηθέας

3. Flötende Nymphe - Νύμφη που παίζει φλάουτο

4. Die Nacht - Η Νύχτα

Böcklin: "Die Nacht"

5. Spiel der Wellen - Παιχνίδι με τα κύματα

6. Gefilde der Seligen - Ηλύσια Πεδία

7.  Liebesfrühling - Άνοιξη της Αγάπης

8. Bacchanale - Βακχανάλια

Το έργο μετά από αναθεωρήσεις έκανε πρεμιέρα με μεγάλη επιτυχία το 1900 στη Ζυρίχη στο πρώτο Φεστιβάλ Ελβετών Συνθετών υπό τη διεύθυνση του Φρίντριχ Χέγκαρ. 

Η "Böcklin Symphony" γρήγορα αγαπήθηκε σε όλο τον γερμανόφωνο κόσμο και μεταγράφηκε για πιάνο σόλο ή πιάνο με τέσσερα χέρια.

Ηλύσια Πεδία

Παιχνίδι με τα κύματα

Άνοιξη της Αγάπης

Βακχανάλια

Το φινάλε χαρακτηρίζεται  δραματικό, μυστηριώδες, αλλά και λυρικό συγχρόνως στην έκφρασή του με ευφάνταστη χρωματική γραφή και μοτιβικό υλικό που μετασχηματίζεται για την σύσταση των πλούσιων θεμάτων. Ενίοτε είναι εμφανής η ενεργητική διάθεση, σχεδόν αγχωτική, που διαταρράσει τη νηφαλιότητα και ηρεμία κάποιων μερών, αποκαλύπτοντας την υψηλή εκφραστική ποιότητα του μουσικού δημιουργού, ο οποίος καταφέρνει με ηχητικές πινελιές να μεταφέρει τους καμβάδες του Böcklin στην παρτιτούρα του.

Hans Huber: "Symphony No. 2, op. 115
Μοv. IV : Finale. Metamorphoses, inspired by paintings of Böcklin":

Ζόλταν Κοντάι: " Χριστουγεννιάτικος Χορός των Ποιμένων"...

"Λατρεία των Ποιμένων", Ελ Γκρέκο

Με δοξαστικές μελωδίες, ευφρόσυνα ακούσματα, ιστορίες και παραδόσεις λαών ξεκινά η γιορταστική εβδομάδα σ' ένα ταξίδι αναζήτησης του Θείου Βρέφους μέσα στην έρημο της καρδιάς μας...

Στην περιοχή της Βηθλεέμ που γεννήθηκε ο Χριστός βρίσκονταν βοσκοί, που τη νύχτα φύλαγαν στο ύπαιθρο το κοπάδι τους. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, Άγγελος Κυρίου και με τη θεϊκή λαμπρότητα τούς σκέπασε ολόγυρα!
"Μην τρομάζετε!", τούς είπε! "Σας φέρνω χαρμόσυνο άγγελμα, που θα γεμίσει με χαρά μεγάλη όλον τον κόσμο! Σήμερα στην πόλη του Δαβίδ γεννήθηκε ο Σωτήρας!"

"Λατρεία των Ποιμένων", Domenico Ghirlandaio, 1485

Σύμφωνα με την ουγγρική λαϊκή παράδοση, δεν ήταν μόνο οι τρεις Μάγοι, αλλά και οι βοσκοί που έφεραν δώρα στον νεογέννητο Χριστό.
Ξυπνώντας ο ένας τον άλλον, σ' ένα "δοξαστικό κάλεσμα" γεμάτοι χαρά και ενθουσιασμό έρχονται φορτωμένοι να προσκυνήσουν στη φάτνη το Μεσσία.
Οπλισμένοι προσδοκίες για ενα μέλλον αγάπης, ο ένας έφερε αρνί, ο άλλος τυρί κι ο τρίτος ένα φλάουτο για να ηχήσει στα πέρατα της γης πως γεννιέται ο Χριστός.
Έρχεται στη γη από τον Ουρανό, κι εμείς καλούμαστε να τον δοξολογήσουμε. Ν'ανεβούμε ψηλά, για να τον υποδεχτούμε. Όλη η κτίση ας του τραγουδήσει!

Ο Κοντάι την εποχή σύνθεσης του έργου

Ο "Pásztorok karácsonyi tánca - Χριστουγεννιάτικος Χορός των Ποιμένων" του Ζόλταν Κοντάι είναι χορωδιακή σύνθεση για γυναικείο φωνητικό σύνολο και ένα πνευστό(του οποίου η χρήση είναι  ευδιάκριτη και έντονη), που γράφτηκε το διάστημα 1927-1935.

Το κείμενο βασίζεται σε ουγγρικά χριστουγεννιάτικα κάλαντα με θέμα την προσκύνηση των ποιμένων στο Θείο Βρέφος.

Να θυμίσουμε πως ο Oύγγρος συνθέτης ως παιδί και έφηβος έπαιζε βιολί και τσέλο στην ορχήστρα του σχολείου και τραγουδούσε στη χορωδία του καθεδρικού ναού. Εκεί γνώρισε τα χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής μουσικής, εντρύφησε στα λειτουργικά κείμενα και μελέτησε σε βάθος τις παρτιτούρες της ιερής μουσικής. Συνδυαστικά δε με την προσωπική του έρευνα της λαϊκής μουσικής της πατρίδας του προέκυψαν συνθέσεις όπως αυτή που απολαμβάνουμε σήμερα.  

Στην τέχνη της Αναγέννησης με βάση τις κλασικές ιστορίες του Ορφέα, οι βοσκοί μερικές φορές απεικονίζονται με μουσικά όργανα. Εναλλακτικά, έχει υποστηριχθεί ότι αυτό το μοτίβο προέρχεται από ένα έθιμο σε λαούς της κεντρικής Ευρώπης να εκτελούνται αυλοί ή φλάουτα στην εμφάνιση των εικόνων που παριστούν το Θείο Βρέφος στη Φάτνη και τους ποιμένες γονατιστούς να Τον υμνολογούν και να Τον δοξάζουν.

Zoltán Kodály: "Christmas Dance Of The Shepherds"

Ο Κοντάι με απέριττη μουσική ευλάβεια εγκωμιάζει το θαυμαστό, συγκινητικό και θεοφιλέστατο Μυστήριο της Γέννησης του Χριστού.

Το χειμερινό ηλιοστάσιο και η Συμφωνία "Στόουνχεντζ" ...

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ


21η Δεκεμβρίου...

Η αποψινή μεγαλύτερης διάρκειας νύχτα, σηματοδοτεί επίσημα την έναρξη του χειμώνα.

Από αύριο, οι μέρες αρχίζουν και πάλι να μεγαλώνουν, αφού ο Ήλιος οδηγώντας το τέθριππο πύρινο άρμα του επιχειρεί να ανέβει ψηλά.

Ο εντοπισμός των ηλιοστασίων αποτελεί μία γνώση που μπορεί να ανιχνευτεί σε πολύ αρχαίες εποχές, καθώς ο Ήλιος λατρεύτηκε σαν θεός και όλοι οι λαοί καθιέρωσαν προς τιμήν του διάφορες γιορτές, από τους Σκανδιναβούς και Άραβες έως τους Κέλτες και τους Ινδιάνους.  Σε πολλά μέρη του κόσμου, μεγάλες γιορτές λάμβαναν χώρα κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου, το οποίο θεωρείτο η γιορτή της γέννησης του Ήλιου, που σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους.

Από τους πιο γνωστούς εορτασμούς σε ηλιοστάσια συνέβαινε στα προϊστορικά ερείπια του Στόουνχεντζ της Αγγλίας, το οποίο πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του Ήλιου στον ουρανό. Μέχρι σήμερα είναι πολλοί εκείνοι που σαν σύγχρονοι Δρυίδες συρρέουν στο προϊστορικό λατρευτικό μνημείο για να τιμήσουν τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους... Χώρος γεμάτος ενέργεια, τελετουργικό που ξεχειλίζει από το μυστήριο και τη σοφία του σύμπαντος.

***

Ήταν το 1971 που ο αμερικανός συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός, Paul William Whear ολοκλήρωσε την 1η Συμφωνία του για την εκατονταετηρίδα του Πανεπιστημίου Purdue της Ιντιάνα. Καθώς το πανεπιστημιακό ίδρυμα ήταν από τα δημοφιλέστερα στον τομέα της τεχνολογικής έρευνας σκέφτηκε να εμπνευστεί από τα ερείπια του Στόουνχεντζ και τη συσχέτιση του μνημείου με τη χρήση του ως παρατηρητήριο για τη θέση του ήλιου.

Αν και δεν αποτελεί προγραμματική σύνθεση αναγκαστικά, ο δημιουργός με τα μοτίβα και τις αρμονίες του προκαλεί το μυστήριο και την αίσθηση του δέους που περικλείει την τοποθεσία του Στόουνχεντζ. Υπάρχουν μέρη άλλοτε ατμοσφαιρικά κι άλλοτε μεγαλοπρεπή, πάντα όμως με ύφος τελετουργικό και μια λεπτή επισημότητα...

Αναπτύσσεται σε τρία μέρη (Ηλιοστάσιο - Επίκληση - Θυσία) από τα οποία ας επικεντρωθούμε λόγω Ημέρας στο πρώτο.

Ηχεί ακτινοβόλο που κανείς στην οπτική του αντανάκλαση θα έκανε λόγο για λαμπυρίζουσες φλόγες . Δομημένο σε μια πρωτότυπη αρμονική φιλοσοφία πλάθοντας τελετουργικές πομπές και μονόλιθους με θυμιάματα σε μελωδική και ρυθμική ατμόσφαιρα μυστηρίου. Τα ηχοχρώματα μπλέκονται σαν σκιές και ομίχλες διατηρώντας το θολό, αινιγματικό πέπλο που περικλείει τα αρχαία ερείπια του Στόουνχεντζ και το τελετουργικό τους...

Σαγηνευτικά ακούσματα, αρχαία κτίσματα, μύθοι και οι ιστορίες που πλάθονται για να σηματοδοτήσουν την αναγέννηση του Ήλιου και την έναρξη του χειμώνα!

Εύχομαι σε όλους όμορφη, φωτεινή μέρα, με τον ήλιο πάντα στην καρδιά μας!

Paul Whear: Symphony No. 1 "Stonehenge"

"Amica": η "μοναδική" γαλλόφωνη όπερα του Pietro Marsagni...

Στα 26 του χρόνια ο Πιέτρο Μασκάνι ήταν ήδη διάσημος, καθώς είχε απογειωθεί ως συνθέτης με το βεριστικό αριστούργημα "Καβαλερία Ρουστικάνα". Η τύχη των κατοπινών έργων του ήταν καταδικασμένη μετά την επιτυχία της "Αγροτικής Ιπποσύνης" του, που επισκίασε την μεταγενέστερη παραγωγή του. Αυτο ήταν πάντα το παράπονό του . Γι' αυτο συνήθιζε να λέει: "Στέφθηκα πριν γίνω βασιλιάς!"

Ο Mασκάνι εξερεύνησε πολλά διαφορετικά μουσικά στυλ μετά την Καvalleria, ιστορικά δράματα, ιταλικές κωμωδίες, γοτθικές ιστορίες...Αλλά συχνά επέστρεφε στον παθιασμένο και αιματηρό κόσμο του βερισμού...
Μία από τις πιο επιτυχημένες προσπάθειες να επαναλάβει τον μεθυστικό ενθουσιασμό της πρώιμης επιτυχίας του ήταν η όπερα: "Amica". 

Ενα λυρικό δράμα που συνέθεσε το 1905 μέσα στο πολύ σύντομο χρονικό διάστημα του ενός μηνός και είναι η "μοναδική" γαλλόφωνη όπερά του. 

Έκανε πρεμιέρα στην Όπερα του Μόντε Κάρλο υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, με το κοινό να παραληρεί και του κριτικούς να γράφουν διθυραμβικές κριτικές, καθώς αποτελεί έναν απερίγραπτης ομορφιάς συνδυασμό παθιασμένου ρεαλισμού και εκλεπτυσμένης συνθετικής γραφής. Χαρακτηρίζεται ως "λυρικό δράμα σε δύο πράξεις, με ιντερμέτζο", αν και στην αρχική γαλλική εκδοχή περιγράφηκε ως "Δραματικό ποίημα", καθώς -όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο στους Γάλλους συνθέτες- απέφευγαν στα έργα τους τη λέξη όπερα.

Οι μουσικοαναλυτές υποστηρίζουν πως αν δεν είχε προηγηθεί η Καβαλερία, η όπερα "Amica" θα κατείχε υψηλότερη θέση στο οπερατικό ρεπερτόριο, καθώς είναι έργο ωριμότερο, πιο εκλεπτυσμένων υφών, ανώτερο για πολλούς από την ακατέργαστη καινοτομία της Cavalleria Rusticana.

Πρόκειται για λυρικό δράμα άκρως απαιτητικό, φωνητικά, ερμηνευτικά και σκηνοθετικά. 

Η πλοκή του μάς μεταφέρει στα βουνά της Σαβοΐας του 1900. Βασική ηρωίδα που δίνει και τον τίτλο στην όπερα είναι η επαρχιωτοπούλα, Αμίκα. Με το όμορφο κορίτσι είναι ερωτευμένοι δυο νέοι, ο Τζόρτζιο και ο Ρινάλντο. Όμως εκείνης η καρδιά χτυπά για τον έναν από τους δυο. Στην υπόθεση εμπλέκεται κι ένας θείος που ανυπομονεί να την παντρέψει...Τελικά, η μοίρα και οι συγκυρίες αναγκάζουν την κοπέλα να κλεφτεί με τον αγαπημένο της και ο αδερφός του να τούς καταδιώκει μη γνωρίζοντας την ταυτότητά του. Ο έρωτας των δυο ανδρών για την ίδια γυναίκα κορυφώνεται σε τραγωδία...Η Amica συνειδητοποιώντας τη φρικτή κατάσταση που ο έρωτάς της έφερε τα δύο αδέρφια αποφασίζει να δώσει λύση και ρίχνεται στο μανιασμένο καταρράκτη...Πριν το γεμάτο ένταση και δραματικότητα φινάλε με Βαγκνερικά στοιχεία, τη στιγμή της αποκάλυψης πως ο αντεραστής είναι ο αδερφός, ακούγεται το περίφημο "Intermezzo της θλίψης".

H Geraldine Farrar στο ρόλο της Amica

Η πλοκή της μοναδικής γαλλόφωνης όπερας του Mascagni που ακολουθεί πιστά την αισθητική του κινήματος του βερισμού προβάλλοντας θέματα της καθημερινής κοινωνικής ζωής, με έμφαση στον ρεαλισμό και τα βίαια πάθη των απλών ανθρώπων ανοίγει με μια εντυπωσιακή βουκολική έναρξη με την ευφάνταστη σκέψη του συνθέτη να ηχήσουν κουδούνια αγελάδων ώστε ο ακροατής να μεταφερθεί στα βουνά της Σαβοΐας για να παρακολουθήσει τη ζωή των χωρικών. 

Ο ρόλος της Αμίκα ειναι υψηλής δυσκολίας ερμηνευτικά και υποκριτικά και απαιτεί φωνητική και δραματική δύναμη.
Στην πρώτη παράσταση της όπερας στο Μόντε Κάρλο ο ρόλος τραγουδήθηκε από τη σπουδαία Αμερικανίδα σοπράνο Geraldine Farrar, που παρόλο το νεαρό της ηλικίας της -ήταν μόλις είκοσι τριών ετών- κατάφερε να αποδώσει πιστά το ρόλο και να ανταποκριθεί επάξια στις απαιτήσεις της παρτιτούρας.

Για την ιταλική πρεμιέρα, το λιμπρέτο μεταφράστηκε στα ιταλικά και είναι αυτή η εκδοχή που συνήθως προτιμάται ως σήμερα.

Pietro Mascagni: "Amica, Preludio", ιταλικό λιμπρέτο

Pietro Mascagni: "Amica, Ιntermezzo":

Pietro Mascagni: "Amica, finale", γαλλικό λιμπρέτο

Πωλ Ελυάρ: "Στο είπα για τα σύννεφα..."

Ήταν 18 του Νοέμβρη του 1952 όταν ο Πωλ Ελυάρ, ένας από τους σπουδαιότερους Ευρωπαίους ποιητές του μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων πέθανε ξαφνικά από ανακοπή καρδιάς.

Ο Ελυάρ, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Ευγένιος Αιμίλιος Πώλ Γκρεντέλ(το Ελυάρ το υιοθέτησε από τη γιαγιά του) θεωρείται πρωτεργάτης του σουρεαλισμού και άσκησε τεράστια επίδραση σε μεταγενέστερους ποιητές, ανάμεσά τους οι Ελύτης, Σαραντάρης κλπ...

Έφηβος ακόμη προσβάλλεται από φυματίωση και νοσηλεύεται σε σανατόριο. Στην ηρεμία του σανατόριου ο Ελυάρ μελέτησε μοντέρνους ποιητές, Μπωντλαίρ, Ζακόμπ, Απολλιναίρ οι οποίοι επηρέασαν την μετέπειτα ποίησή του ως προς την καθαρότητα της φόρμας. Η σκέψη του απελευθερωμένη από τα όριά της ανακαλύπτει το ποιητικό απόλυτο, λειτουργεί συγκινησιακά, καταφέρνει να μετατρέψει απλές λέξεις σε συναισθήματα και εικόνες.

Η γλώσσα του κυλά γάργαρη, αβίαστη, είναι απλή, αποπνέει ζεστασιά και οικειότητα με τον αναγνώστη, όπως επίσης απλά είναι και τα σύμβολά του, ο ήλιος, η θάλασσα, ο ουρανός, τα ζώα, τα δέντρα, τα σύννεφα, αλλά και κινητήριος μοχλός των πάντων, έρωτας...

Ήταν το 1928, που πάλι άρρωστος, ο Ελυάρ ξαναμπαίνει στο σανατόριο. Είναι παντρεμένος με τη Γκαλά, όμως μεταξύ τους έχει δημιουργηθεί αγεφύρωτο όπως απεδείχθη χάσμα, καθώς η γυναίκα του ερωτοτροπεί με τον Σαλβαντόρ Νταλί. Είναι το διάστημα που θα εμπνευστεί τα ποιήματα της συλλογής που θα εκδοθεί τον επόμενο χρόνο με τίτλο: "Ο έρωτας η ποίηση".

Ανάμεσα στα ποιήματα της συλλογής βρίσκουμε και το παρακάτω:

"Στο είπα για τα σύννεφα

Στο είπα για το δέντρο της θάλασσας

Για κάθε κύμα για τα πουλιά στα φύλλα

Για τα βότσαλα του θορύβου

Για τα οικεία χέρια

Για το μάτι που γίνεται πρόσωπο ή τοπίο

Κι ο ύπνος του δίνει τον ουρανό με το χρώμα του

Για όλη τη νύχτα που ήπιαμε

Για τα κιγκλιδώματα των δρόμων

Για το ανοιχτό παράθυρο για ένα ακάλυπτο μέτωπο

Στο είπα για τις σκέψεις σου για τα λόγια σου

Κάθε χάδι κάθε εμπιστοσύνη ξαναζούν"

(Πωλ Ελυάρ: "Στο είπα για τα σύννεφα" / "Ο έρωτας η ποίηση", μτφ. Αν. Μελιδώνης )

Στη Μουσική:

1. Εχοντας αρχίσει να συνθέτει σε εφηβική ηλικια, ο Georges Auric δραστηριοποιήθηκε αρχικά ως μέλος της παρισινής "Ομάδας των 6"* με συνθέσεις που συνδυάζουν δημοφιλείς μελωδίες με εκλεπτυσμένη αρμονία. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη σύνθεση μουσικής για θεατρικά έργα, μπαλέτα, τον κινηματογράφο, αλλά και μελοποιήσεις ποιημάτων αγαπημένων του ποιητών.
Το 1940 ο Georges Auric μελοποιεί έξι ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για υψίφωνο και πιάνο, που δημοσιεύονται ως κύκλος τραγουδιών το 1948. Πρώτο στον κύκλο ακούγεται το "Στο είπα για τα σύννεφα - Je te l'ai dit pour les nuages" . Ο Auric έχει μια λεπτή αίσθηση της ποίησης του Ελυάρ με την προσέγγισή του να χαρακτηρίζεται "ανεπιτήδευτης γοητείας".



*Les Six: Οι 6 Γάλλοι συνθέτες(Georges Auric, Arthur Honegger, Darius Milhaud, Francis Poulenc, Germaine Tailleferre και Louis Durey), με μέντορες τους Ζαν Κοκτώ και Ερίκ Σατί και νεοκλασικού ύφους δημιουργίες αντέδρασαν στον συναισθηματισμό της ρομαντικής μουσικής του 19ου αιώνα, στον ιμπρεσιονισμό των Ντεμπισί - Ραβέλ και το βαρύγδουπο Βαγκνερικό στυλ.

Georges Auric: "Six Poèmes de Paul Éluard, no. 1: Je te l'ai dit pour les nuages":

2. Το 1958 ο Μίκης Θεοδωράκης κατά τη διάρκεια παραμονής του στο Παρίσι γνωρίζει την σπουδαία γαλλίδα μέτζο σοπράνο, Jean Bathori από τις αγαπημένες φωνές του Ντεμπισί, που με τις ερμηνείες της συνέβαλλε στην ανάπτυξη και διάδοση της σύγχρονης γαλλικής μουσικής, ιδιαίτερα για τα μέλη των Les Six, δίνοντας πολλές πρώτες εκτελέσεις των έργων τους. O Θεοδωράκης ενθουσιασμένος με την γνωριμία, αποφασίζει να αφιερώσει στη Bathori ένα κύκλο τραγουδιών. Έτσι, εμπνέεται από την ποίηση του Πωλ Ελυάρ και μελοποιεί τέσσερα από τα ποιήματά του στον κύκλο: "Les Quatre Eluard" αμετάφραστα στην πρωτότυπη, γαλλική γλώσσα.

Μ. Θεοδωράκης: "Les Quatre Eluard, 1. Je te l'ai dit pour les nuages"