Μελωδικός ύμνος στα Βουνά: Από τον Καύκασο στην έμπνευση...

Ιβάν Αϊβαζόφσκι: "Caucasus Mountains"

Η 11η Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί ως "Διεθνής Ημέρα Βουνού", μια ημέρα αφιερωμένη στην ανάδειξη του ζωτικού ρόλου που παίζουν τα βουνά στη ζωή των ανθρώπων ως πηγές νερού, πολιτισμού, μνήμης και πνευματικότητας, αλλά και ως τόποι που διαμορφώνουν ταυτότητες και τρόπους ζωής. Τα βουνά αποτελούν για πολλούς λαούς κάτι περισσότερο από γεωγραφικούς σχηματισμούς. Γίνονται σύμβολα σταθερότητας, αντοχής και συλλογικής ιστορίας.

Ιβάν Αϊβαζόφσκι: "Caucasus Mountains"

Τα βουνά της Γεωργίας αποτελούν εδώ και αιώνες τον πυρήνα της ταυτότητας της χώρας. Ο Καύκασος δεν είναι μόνο φυσικό όριο, αλλά και ζωντανό σύμβολο ιστορίας, αντοχής και μνήμης. Στις πλαγιές του γεννήθηκαν οι αρχαίοι γεωργιανοί μύθοι, από τις αφηγήσεις για τους ηρωικούς κύκλους των ορεινών φυλών έως τις παραδόσεις που συνδέουν κάθε κορυφή με μια ιστορική μορφή ή ένα θαυματουργό γεγονός. Τα βουνά λειτουργούν ως προστατευτικά τείχη, ως τόποι καταφυγής, αλλά και ως χώροι όπου η ανθρώπινη ζωή αποκτά τελετουργικό χαρακτήρα. Η μουσική, η ποίηση και η προφορική παράδοση της Γεωργίας αντλούν διαρκώς απ' αυτά. Οι πολυφωνικές μελωδίες μιμούνται τις φωνές που αντηχούν στις χαράδρες, οι ρυθμοί θυμίζουν τις διαδρομές των ορεινών περασμάτων και οι ιστορικές μπαλάντες συχνά παρουσιάζουν τους ήρωες να δοκιμάζονται στη σιωπή και στη μεγαλοπρέπεια των κορυφών. Σ' αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο, το βουνό δεν είναι ένα απλό φυσικό τοπίο, είναι φορέας μύθου, συμβόλου, αντοχής και εθνικής μνήμης.

Ο συνθέτης, Otar Taktakishvili

Μέσα σε αυτήν την παράδοση μεγάλωσε και ο Otar Taktakishvili, ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της σοβιετικής Γεωργίας. Το πολιτιστικό περιβάλλον της εποχής του ήταν εμποτισμένο από τη βαθιά σχέση των Γεωργιανών με το βουνό και τη φύση ως αισθητικό στοιχείο αλλά και ως θεμέλιο της συλλογικής τους ταυτότητας. Για έναν καλλιτέχνη που εκπαιδεύτηκε και δημιουργούσε εντός αυτού του κόσμου, η φύση και ιδίως το ορεινό τοπίο δεν ήταν εξωτερική έμπνευση αλλά εγγενές πολιτισμικό υλικό.
Οι σύγχρονοί του αναφέρουν συχνά ότι ο Taktakishvili αγαπούσε βαθιά τα τοπία της πατρίδας του και τα άφηνε να διαπλάσουν τον ήχο του με έναν τρόπο που δεν είναι απλώς περιγραφικός, αλλά πηγάζει από τη δομή, τις μελωδικές γραμμές και τις ηχοχρωματικές επιλογές του. Έτσι, η μουσική του φέρει τη σιωπηλή αλλά πανίσχυρη παρουσία των γεωργιανών βουνών. Λειτουργεί ως θεμελιώδης αρχή που καθορίζει τον χαρακτήρα, το ύφος και το βάθος της δημιουργίας του. Η φύση, για τον Taktakishvili, δεν αποτελεί αντικείμενο μίμησης, αλλά τρόπο σκέψης.

Από τα επιβλητικά Γεωργιανά βουνά είναι εμπνευσμένο το 2ο Κονσέρτο του για πιάνο, που φέρει τον υπότιτλο: "Mountain Tunes".
Συνετέθη το 1973 κι αποτελεί ένα από τα πιο ιδιότυπα έργα του συνθέτη, καθώς η έμπνευση πηγάζει από την αυστηρή παρουσία του Καυκάσιου ορεινού τοπίου. 

Ιβάν Αϊβαζόφσκι: "Caucasus Mountains"

Με λιτή, αυστηρή ως προς το ηχόχρωμα αισθητική, ήδη από την εισαγωγή, το έργο δηλώνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του με ένα ασυνήθιστο και ατμοσφαιρικό σόλο μπάσου κλαρινέτου, που προετοιμάζει το έδαφος για μια μουσική γλώσσα υπόγειας έντασης και μυστηρίου.
Τα βασικά μουσικά θέματα του κοντσέρτου είναι εξαιρετικά πρωτότυπα, ενσωματώνοντας διακριτικά το εθνικό χρώμα της Γεωργίας χωρίς να καταφεύγουν σε γραφικές ή επιφανειακές αναφορές. Αντίθετα, ο Taktakishvili μετατρέπει τα παραδοσιακά μελωδικά χαρακτηριστικά σε υλικό που αναπτύσσεται με πλήρως συμφωνικό τρόπο. Οι λαϊκές ορεινές μελωδίες αποκτούν μια τραχιά υφή, ενώ η σταδιακά αυξανόμενη έντασή τους δημιουργεί την αίσθηση μιας χιονοστιβάδας που κατεβαίνει το βουνό συγκρατημένα αλλά αδυσώπητα.
Σε αντίθεση με το πρώτο κοντσέρτο, που χαρακτηριζόταν από πλούσια ηχοχρωματική ποικιλία, το "Mountain Tunes" κινείται σε μια πιο μονοχρωματική παλέτα, όπου κυριαρχούν οι αντιθέσεις λευκού και γκρι, θυμίζοντας την ομίχλη, το χιόνι και τους πέτρινους όγκους των Καυκασιανών βουνών. Η ανάπτυξη βασίζεται κυρίως στη δυναμική ένταση και λιγότερο στην αρμονική ποικιλία, με κορυφώσεις που χτίζονται αργά, σταθερά και επιβλητικά.
Και οι δύο κινήσεις έχουν παρόμοια δομή, δημιουργώντας μια ενότητα που αναδεικνύει την αγριότητα, τη μεγαλοσύνη, την αγέρωχη παρουσία και την επιβλητική ομορφιά του ορεινού τοπίου. Στο έργο αυτό, ο Taktakishvili δεν στοχεύει σε ρομαντική εξιδανίκευση της φύσης, αλλά στην πιστή αποτύπωση της πραγματικής της δύναμης, της αυστηρής, εντυπωσιακής και άγριας ομορφιάς των Γεωργιανών βουνών.


[Το κείμενο πλαισιώνεται με εικαστικά έργα του σοβιετικού ζωγράφου Ιβάν Αϊβαζόφσκι, τα οποία φιλοτέχνησε μετά το ταξίδι του στα βουνά του Καυκάσου.].

Otar Taktakishvili: "Piano Concerto Νo. 2 , "Mountain Tunes":

Παλαιότερο κείμενο με αφορμή την Ημέρα Βουνού μπορείτε να διαβάσετε εδώ .

Άλμα Μάλερ: "Γκούσταβ Κλιμτ, η πρώτη μου μεγάλη αγάπη..."

Oικογενειακή φωτογραφία με την Άλμα ως παιδί στ' αριστερά
δίπλα στον Καρλο Μολ και δεξιά οι γονείς της
(πηγή: mahlerfoundation.org)

Η Άλμα Σίντλερ-Μάλερ υπήρξε φινετσάτη, καλλιτεχνική φύση. Ο πατέρας της, Emil Jakob Schindler, ήταν φημισμένος τοπιογράφος και συχνά του κρατούσε συντροφιά στο στούντιό του. Τον θαύμαζε απεριόριστα, σχεδόν τον είχε ειδωλοποιήσει, ενώ εκείνος προώθησε το ενδιαφέρον της για τη λογοτεχνία και το ταλέντο της για τη μουσική...

Ο Σίντλερ ως ζωγράφος έλαβε εντολή από τον διάδοχο του θρόνου της Αυστρίας, Ροδόλφο να απεικονίσει το παράκτιο τοπίο στη Δαλματία ως την Ελλάδα, ένα ταξίδι πολλών μηνών στο οποίο τον συνόδευσε η οικογένειά του.
Ετσι, η μικρή Άλμα βρέθηκε να απολαμβάνει τις ομορφιές της Κέρκυρας. Ενώ η οικογένεια διέμενε στο ελληνικό νησί, η Άλμα εξασκείτο στη μουσική παίζοντας στο πιάνο που ο πατέρας είχε φροντίσει να φέρει στο σπίτι. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα της Άλμα, στην Κέρκυρα το εννιάχρονο κορίτσι έκανε τις πρώτες της απόπειρες στη σύνθεση.

Μαθητής και βοηθός του πατέρα της Άλμα ήταν ο Καρλ Μολ, με τον οποίο η μητέρα της σύναψε σχέση και παντρεύτηκε μετά το θάνατο του συζύγου της. Η Άλμα τότε ήταν 13 ετών.

To 1897 o Kαρλ Μολ εξελέγη αντιπρόεδρος του Κινήματος της Απόσχισης στη Βιέννη, με πρόεδρο τον Γκούσταβ Κλιμτ και συχνά μαζί με άλλα μέλη του κινήματος συγκεντρώνονταν σε "βραδινά τέχνης" στο σπίτι του Μολ. Η Άλμα ήταν τότε μια δεκαεφτάχρονη καλλονή κι απολάμβανε για πρώτη φορά την προσοχή διάσημων ανδρών.

Σε αυτές τις συγκεντρώσεις τράβηξε την προσοχή του Kλιμτ.Όμως και η Άλμα δεν έμεινε ασυγκίνητη. Την έλκυε η φήμη του σπουδαίου, πρωτοποριακού δημιουργού, αυτός ο υπέρλαμπρος αστέρας του καλλιτεχνικού στερεώματος, γνωστού καρδιοκατακτητή... Στο ημερολόγιό της καταγράφει:

"Ο Γκούσταβ Κλιμτ μπήκε στη ζωή μου ως η πρώτη μου μεγάλη αγάπη, αλλά ήμουν ένα αθώο παιδί, απόλυτα απορροφημένο από τη μουσική μου και μακριά από τη ζωή στον πραγματικό κόσμο. Όσο περισσότερο υπέφερα απ’ αυτή την αγάπη, τόσο περισσότερο βυθιζόμουν στη μουσική μου και έτσι η δυστυχία μου έγινε πηγή της μεγαλύτερής μου ευτυχίας."

Ο Κλιμτ δεν μπορούσε να ξεκολλήσει από την πανέμορφη δεσποσύνη. Την ακολούθησε σε ένα ταξίδι της οικογένειας στην Ιταλία . Εκεί οι δυο τους συναντήθηκαν κρυφά και η Άλμα ήταν πρόθυμη να του ορκιστεί αιώνια πίστη και αφοσίωση. Σε αυτό το ταξίδι ο Κλιμτ έδωσε το πρώτο φιλί στην Άλμα, το πρώτο ερωτικό φιλί της κοπέλας, κάτι που όταν ανακάλυψε ο Καρλ Μολ τον εξόργισε τόσο που οδήγησε σε βαθειά ρήξη ανάμεσα στους δυο ζωγράφους και συνεργάτες. Ο Μολ ανάγκασε τον Κλιμτ να απομακρυνθεί από την Άλμα και να μην έχει πια καμμία επαφή μαζί της.

Το σκίτσο είναι του Γκούσταβ Κλιμτ και περίπου
της ίδιας εποχής με κείνη που η Άλμα συνέθεσε το παραπάνω ληντ.
Απεικονίζει δύο γυναικεία γυμνά και σήμερα εκτίθενται στο
Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη.

“Μαζί σου είμαι καλά

Τα δειλά ρολόγια

Χτυπούν όπως παλιά

Έλα κι εκμυστηρρεύσου μου την αγάπη σου,

όχι όμως δυνατά, μα σιωπηλά.

 

Κάπου μια πόρτα ανοίγει

σε αγρούς με μπουμπουκιασμένα άνθη

Το σούρουπο αγγίζει τα τζάμια του παραθύρου

Ας μείνουμε σιωπηλοί,

Έτσι, κανείς δεν θα ξέρει για μας!”

(Ράινερ Μαρία Ρίλκε)

Η Άλμα μελοποίησε το ποίημα του Ρίλκε λίγο μετά την απομακρυνσή της από τον Κλιμτ...H μελωδία με λεπτές αποχρώσεις ηχεί σαν γλυκιά ανάμνηση της νιότης...

Η Aλμα Μάλερ συνέθεσε αρκετά λήντερ, ορχηστρικά κομμάτια και ένα ανολοκλήρωτο μέρος όπερας. Από τα έργα της σώζονται 17 λήντερ, ανάμεσά τους και κείνο σε ποίηση Ρίλκε που αναδύει θολές εικόνες από την πρώτη της αγάπη...
Η Άλμα προσεγγίζει το θέμα του πρώτου ερωτικού σκιρτήματος με αμόλυντο, αγνό τρόπο, αντίθετα με τις αρμονίες που χρησιμοποιεί που είναι αρκετά τολμηρές χωρίς ωστόσο να καλύπτεται η ευαισθησία της δημιουργού. Μια σύντομη σύνθεση για πιάνο και φωνή, δείγμα της ύστερης ρομαντικής περιόδου.

Ακούμε το ληντ στην εκδοχή του για φωνή και ορχήστρα. Την Royal Concertgebouw Orchestra διευθύνει ο Riccardo Chailly.

Alma Schindler -Mahler: “Bei dir ist es traut”:

Η ζωή της Άλμα Σίντλερ-Μάλερ και η σχέσης της με επιφανείς άνδρες της εποχής της είναι γνωστά. Έζησε στο έπακρο, γοητεύοντας πλήθος ανδρών.
Συχνά υπερηφανευόταν, όπως διαβάζουμε στα απομνημονεύματά της:
"...με τους άνδρες υπήρξα απρόσιτη και περήφανη. Δεν τους έλεγα παρά ελάχιστες ψυχρές λέξεις στον καθένα...Εκείνοι συνωστίζονταν γύρω μου σαν τα κουνούπια γύρω από τη λάμπα κι εγώ αισθανόμουν βασίλισσα..."

Σκέψεις που απέχουν από κείνες του 17χρονου κοριτσιού στη Βιέννη, άβγαλτου και συνεσταλμένου έτοιμου να παραδοθεί στα δίχτυα του πρώτου έρωτα με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της, Κλιμτ. Η απειρία της -τότε- στα ερωτικά θέματα ήταν εμφανής. Είχε -αδιαμφισβήτητα- κολακευτεί από την προσέγγιση του ερωτύλου ζωγράφου, όμως οι άμυνές της ήταν γερές. Εκτός από κείνο το παθιασμένο φιλί στην Ιταλία, η Άλμα δεν ενέδωσε. Αντέκρουε τις ερωτικές του πιέσεις μ' έναν στίχο από τον "Φάουστ" του Γκαίτε με φανερό τον υπαινιγμό: "Μην κάνεις χάρες χωρίς δαχτυλίδι στο δάχτυλό σου"...


[Η Άλμα Μάλερ πέθανε στις 11 Δεκεμβρίου 1964 στη Νέα Υόρκη. Λίγους μήνες πριν είχε υποστεί σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο από το οποίο δεν ανάρρωσε ποτέ πλήρως και τελικά πέθανε από επιπλοκές που σχετίζονταν με αυτό].

Ο Χοακίν Τουρίνα και η "Προσευχή του Ταυρομάχου"...

 

"H προσευχή του ταυρομάχου"

Στις 9 Δεκεμβρίου 1882, στη Σεβίλλη, μια πόλη λουσμένη στο φως, με πλατείες και σοκάκια γεμάτα αρώματα, χρώματα και ζωντάνια, όπου οι ταυρομαχίες αποτελούσαν αναπόσπαστη τοπική παράδοση, καθρεφτίζοντας το πνεύμα και την ψυχή της Ανδαλουσίας, γεννήθηκε ένας σπουδαίος συνθέτης. Σ' αυτό το περιβάλλον, που σφυρηλατούσε το θάρρος αλλά και μια βαθιά λαϊκή ευαισθησία, ο νεαρός Χοακίν Τουρίνα αποκάλυψε από πολύ νωρίς το εξαιρετικό του χάρισμα στο πιάνο και παρουσίασε τις πρώτες του συνθέσεις, ήδη εμποτισμένες από τη μουσική ατμόσφαιρα της γενέτειράς του.

Η πορεία του τον οδήγησε στη Μαδρίτη και στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου μαθητεύοντας δίπλα στον Vincent d’Indy διαμόρφωσε τη δική του μοναδική μουσική γλώσσα, ένα κράμα ισπανικής λαϊκής παράδοσης και γαλλικού ιμπρεσιονισμού, πλούσιο σε χρώματα, ευαισθησία και ποιητική έκφραση. Η συνάντησή του με τον Aλμπένιθ και η βαθιά νοσταλγία για την πατρίδα τον ώθησαν να εξερευνήσει ακόμη πιο βαθιά τις ρίζες της ανδαλουσιανής μουσικής. Επιστρέφοντας στη Μαδρίτη το 1914, ανέπτυξε μια πολυδιάστατη καριέρα ως συνθέτης, πιανίστας, μαέστρος και μουσικοκριτικός, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην προώθηση της μουσικής παιδείας και στον πλουτισμό του ισπανικού πολιτισμού.

Στο αξιοσημείωτο συνθετικό του έργο, η "Oración del Torero - Προσευχή του Ταυρομάχου", γραμμένη το 1925, κατέχει ξεχωριστή θέση.

Ο Τουρίνα εμπνέεται από την ατμόσφαιρα της αρένας, τον παλμό της γιορτής, την αγωνία της αναμέτρησης, τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στη ζωή και τη μοίρα. Παρά την ένταση των συναισθημάτων, η μουσική αποτυπώνει αυτές τις στιγμές με διακριτικότητα, μέσα από λεπτές, εναλλασσόμενες διαβαθμίσεις συναισθήματος. Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται μια ήρεμη, εσωστρεφής μελωδία, η προσευχή του ταυρομάχου, γεμάτη καρτερικότητα και ταπεινότητα, που αναδύεται απαλά, για να διακοπεί από ήχους που θυμίζουν γεγονότα στην αρένα, στιγμιαίες εκρήξεις φόβου, θριαμβικές ιαχές, ανάσες προσμονής.

"H προσευχή του ταυρομάχου", Teodoro Delgado
mutualart

Το έργο γράφτηκε αρχικά για κουαρτέτο από laúdes της Ανδαλουσίας. Σύντομα ο Tουρίνα το επεξεργάστηκε για κουαρτέτο εγχόρδων και στη συνέχεια δημιούργησε διάφορες εκδοχές, με πιο διαδεδομένη εκείνη από ορχήστρα εγχόρδων.

Ο ίδιος ο συνθέτης περιγράφει την έμπνευση πίσω από το έργο του:

"Η ατμόσφαιρα ενός απογεύματος ταυρομαχιών με συνεπήρε...το φως που έπεφτε πάνω στην πλατεία, η μουσική των pasodobles, οι κραυγές του πλήθους. Πολλές φορές είχα νιώσει την ανάγκη να μεταφράσω σε μουσική όλη αυτήν την πολυφωνία της γιορτής. Με συγκινούσε το μυστήριο του ανδαλουσιανού θρησκευτικού συναισθήματος. Εκείνη τη μέρα, στην παλιά, γοητευτική αρένα της Μαδρίτης, ενώ βρισκόμουν στην αυλή με τα άλογα, είδα καθαρά το έργο μου να παίρνει μορφή. Πίσω από μια μικρή πόρτα υπήρχε το παρεκκλήσι, όπου οι ταυρομάχοι προσεύχονταν για λίγα λεπτά πριν αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο και τον θάνατο. Εκεί αποκαλύφθηκε σε όλη του την πληρότητα το παιχνίδι αντίθεσης που ήθελα να αποδώσω μουσικά, από τον παλμό και τη φασαρία της πλατείας, ως τη σιωπηλή προσευχή αυτών που ζητούσαν προστασία για τη ζωή τους, την ψυχή τους, για την ελπίδα και το φόβο τους..."

Η σύνθεση αναπτύσσεται σε τέσσερα διακριτά μέρη, χαρίζοντας στον ακροατή μια πλούσια παλέτα εξαίσιων ηχοχρωμάτων. Ο Τουρίνα μεταβάλλει κατά τόπους το μέτρο από δυαδικό σε τριαδικό και αντίστροφα, δημιουργώντας μια αίσθηση συνεχούς ρευστότητας και εσωτερικής κίνησης. Η σύντομη εισαγωγή σε 6/8 θέτει από την αρχή το δραματικό πλαίσιο του έργου, σαν μια αμυδρή απεικόνιση όσων θα ακολουθήσουν. Απ' αυτή την ατμόσφαιρα αναδύεται το πασοντόμπλε, ένα allegro moderato σε ρυθμό 2/4, το οποίο σταδιακά υποχωρεί μέσα σ’ ένα λυρικό Andante βαθιάς συγκίνησης.

"H προσευχή του ταυρομάχου"
saatchiart

Η μουσική στη συνέχεια ταράζεται από μια ορμητική, δυναμική κορύφωση που θυμίζει την ένταση και τον κίνδυνο της αρένας, ένα αιφνίδιο ξέσπασμα, σαν να αναπαριστά τη δραματική στιγμή της αντιπαράθεσης. Ακολουθεί ένα ακόμη λυρικό επεισόδιο εξαιρετικής εκφραστικότητας όπου η σύνθεση φτάνει στην εσωτερική της κορύφωση. Το πασοντόμπλε επιστρέφει στο τέλος, αυτή τη φορά ελαφρά μεταμορφωμένο, σαν ανάμνηση που ξεθωριάζει. Έτσι το έργο κλείνει μέσα σε μια ατμόσφαιρα στοχασμού και γλυκιάς νοσταλγίας, αφήνοντας την εντύπωση μιας προσευχής που εισακούστηκε.

Οι κριτικές έως σήμερα υπογραμμίζουν τη μοναδικότητα της "Προσευχής του Ταυρομάχου", που παραμένει ένα από τα πιο τρυφερά και ποιητικά έργα του Χοακίν Τουρίνα. Πολλοί υποστηρίζουν πως στο σύντομο αυτό αριστούργημα συνυπάρχουν η ζωντάνια και ο παλμός της ανδαλουσιανής αρένας με την ανθρώπινη ευαισθησία και τη βαθιά πνευματικότητα, μια μουσική παλέτα όπου ταπεινότητα, φόβος και ελπίδα μπλέκονται σε μια συγκινητική ενότητα. Οι κριτικοί τονίζουν πως η φρενίτιδα και ο ενθουσιασμός του πλήθους, που τόσο συχνά αποθέωνε το είδωλο των ταυρομαχιών, μεταμορφώνονται εδώ σε μια γνήσια στιγμή ευσεβούς περισυλλογής: ο ταυρομάχος αποσύρεται για λίγα λεπτά στο λιτό παρεκκλήσι, συγκεντρώνει ξανά την ψυχή του και ψιθυρίζει τις πιο ειλικρινείς προσευχές του, ζητώντας προστασία για το επικίνδυνο μονοπάτι που πρόκειται να βαδίσει.

Joaquin Turina: "Oración del Torero - Προσευχή του Ταυρομάχου":

Παλαιότερο κείμενο για τον Χοακίν Τουρίνα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

.

Η Αγία Άννα στη Βρετάνη: Παράδοση, πίστη και τέχνη...

 

Σήμερα στρέφουμε το βλέμμα στην Αγία Άννα, μια μορφή που ευλογεί τις γενιές, εμπνέει την πίστη και στηρίζει τις οικογένειες. Με αφορμή τη Γιορτή της, ακολουθεί ένα μικρό αφιέρωμα στη βαθιά τιμή που της αποδίδει η Βρετάνη, γη όπου η Αγία Άννα θεωρείται μητέρα, προστάτιδα και πνευματικός οδηγός.

Sainte Anne Trinitaire, αγνώστου καλλιτέχνη

Η Αγία Άννα αποτελεί μία από τις πλέον τιμώμενες μορφές στη Βρετάνη, όπου θεωρείται προστάτιδα ολόκληρης της περιοχής και πνευματική μητέρα του βρετονικού λαού. Η ιδιαίτερη ευλάβεια με την οποία περιβάλλεται, κορυφώνεται στο Sainte-Anne-d’Auray, ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ζωντανά προσκυνήματα της Γαλλίας. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το 1624 η Αγία εμφανίστηκε σ' έναν ταπεινό αγρότη αποκαλύπτοντάς του την επιθυμία της να ξαναχτιστεί ο παλαιός ναός που ήταν αφιερωμένος στο όνομά της. Από κείνη τη στιγμή, ο τόπος αυτός έγινε κέντρο βαθιάς πνευματικότητας, θαυμάτων και λαϊκής πίστης.Θυμίζουμε πως ο οικισμός αρχικά ονομαζόταν "Keranna", δηλαδή "Χωριό της Άννας",  γεγονός που μαρτυρά τη μακραίωνη σχέση της περιοχής με την τιμή προς την Αγία.

Κάθε χρόνο, χιλιάδες πιστοί από τη Βρετάνη αλλά και ολόκληρη τη Γαλλία κατακλύζουν την περιοχή για την Pardon de Sainte Anne, μία από τις πιο παλιές και σημαντικές βρετονικές πανηγύρεις. Η ημέρα αυτή συνδυάζει λιτανείες, μουσική, παραδοσιακές φορεσιές και βαθιά κατάνυξη, ένα ζωντανό μωσαϊκό όπου η πίστη συναντά τον πολιτισμό και την τοπική ταυτότητα.

Η παρουσία της Αγίας Άννας είναι εξίσου έντονη στη βρετονική τέχνη. Η εικονογραφία της, συχνά στη μορφή της Sainte Anne Trinitaire, παρουσιάζει την Αγία Άννα μαζί με την Παναγία και το Θείο Βρέφος. Το θέμα αυτό αποτελεί κεντρικό μοτίβο στη θρησκευτική και λαϊκή τέχνη της περιοχής. Από ξυλόγλυπτα και πολύχρωμες λαϊκές εικόνες έως υφαντά, μικρά οικιακά εικονίσματα και περίφημα ξύλινα γλυπτά προσευχής (poupées de prière).

Το εικονογραφικό αυτό θέμα αναπτύχθηκε μέσα στο πλαίσιο της αυξανόμενης λατρείας της Αγίας Άννας στη Δύση. Η μορφή της "Τριάδας" εξυπηρετεί πολλούς πνευματικούς σκοπούς:
Ως γιαγιά του Ιησού, η Αγία Άννα γίνεται σύμβολο οικογενειακής ευλογίας και θεμέλιο της Αγίας Συγγένειας. Τιμάται ιδιαιτέρως από στείρες ή έγκυες γυναίκες, που την επικαλούνται για γονιμότητα, ομαλή κύηση και προστασία της οικογένειας. Η μεσιτεία της συνδέεται με θαλπωρή, ίαση και ενίσχυση στις δοκιμασίες.
Στη Βρετάνη, η λατρεία της έχει επίσης βαθιά κοινοτική διάσταση, η Αγία Άννα είναι η προστάτιδα των ανθρώπων της θάλασσας, των εργαζομένων, των οικογενειών, αλλά και του ίδιου του βρετονικού πολιτισμού.

Βασιλική Sainte-Anne-d’Auray

Η Βρετάνη, με τη βαθιά κελτική της ψυχή, αναγνώρισε στην Αγία Άννα μια Μητέρα και συνοδοιπόρο, μια μορφή που συνδέει το θείο με το καθημερινό, το παρελθόν με το παρόν. Έτσι, η απεικόνισή της με την Παναγία και το Θείο Βρέφος δεν αποτελεί απλώς μια οικογενειακή σκηνή, αλλά μια εικονογραφική έκφραση πίστης, ελπίδας και προστασίας, που διαπερνά αιώνες και συνεχίζει να εμπνέει έως σήμερα.


Στη Βρετονική Μουσική:

Από αυτή τη γη της πίστης και της παράδοσης μας έρχεται και ένας Ύμνος προς την Αγία Άννα, που αξίζει να απολαύσουμε σήμερα, ημέρα της Γιορτής της.
Πρόκειται για το "Sainte Anne, Ô bonne Mère", ένα παραδοσιακό θρησκευτικό cantique της Βρετάνης, ένα εγκώμιο βαθιάς κατάνυξης και πνευματικότητας, που υμνεί την Αγία Άννα ως καλή Μητέρα, προστάτιδα και συνοδοιπόρο. Είναι ευρύτατα διαδεδομένος σε όλη τη Βρετάνη, ψάλλεται σε λιτανείες, λειτουργίες και λαϊκές τελετές, συνοδεύοντας τη λατρεία της από γενιά σε γενιά.

Οι στίχοι του ύμνου εκφράζουν θερμή προσευχή, ζητώντας την ευλογία, την προστασία και την καθοδήγηση της Αγίας. Η απλότητά του τον καθιστά εύκολα τραγουδήσιμο από την κοινότητα, μετατρέποντάς τον σε κοινή εξομολόγηση πίστης και σε στοιχείο πολιτιστικής ταυτότητας. Στη Βρετάνη, το "Sainte Anne, Ô bonne Mère" έχει γίνει συνώνυμο της ίδιας της λατρείας της Αγίας Άννας, ένας ύμνος που εξακολουθεί να ακούγεται μέχρι σήμερα στη Γιορτή της, κρατώντας ενωμένες την παράδοση, τη μουσική και τη μνήμη του λαού.

Sainte Anne Trinitaire, αγνώστου καλλιτέχνη

"Αγία Άννα, Ω καλή Μητέρα,

προς Εσένα υψώνεται ο ύμνος μας 

άκου την προσευχή μας

και ευλόγησε τα τέκνα Σου.

Αυτός ο τόπος, όπου η παρουσία Σου

στρέφει τις καρδιές μας προς τον Θεό,

μας γεμίζει ελπίδα

δείχνοντάς μας τους ουρανούς.

Επιλεγμένη από τον Παντοκράτορα

για να μας χαρίσεις την Παναγία,

ας φωτίζει το παράδειγμά Σου

τις καρδιές που Σου απευθύνουν ικεσίες.

Πιστή στην υπόσχεσή Του,

ο Θεός Σου, ο Δημιουργός Σου,

με όλη Του τη σοφία

είδε την καρδιά Σου.

Η πίστη Σου, Ω καλή Μητέρα,

φώτιζε τη ζωή Σου

και προετοίμαζε τη γη

για την υποδοχή του Μεσσία"

Cantique à Sainte Anne - "Sainte Anne, Ô bonne Mère"

Παλαιότερα κείμενα για την Αγία Άννα υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

Ντιέγκο Ριβέρα: Οι Τοιχογραφίες του Ντιτρόιτ...Η Βιομηχανία ως Τέχνη...

Diego Rivera: "Detroit Industry Murals", Βόρειος τοίχος

"Ως καλλιτέχνης προσπαθούσα πάντα να είμαι πιστός στο όραμά μου για τη ζωή·

και συχνά ήρθα σε σύγκρουση με εκείνους που ήθελαν να ζωγραφίσω όχι αυτό που έβλεπα, αλλά αυτό που ήθελαν εκείνοι να δω."

 Ντιέγκο Ριβέρα

Ο σπουδαίος Μεξικανός τοιχογράφος Ντιέγκο Ριβέρα γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Δεκεμβρίου 1886 στο πολύχρωμο Γκουαναχουάτο και από πολύ νωρίς διαμόρφωσε μια έντονη ανάγκη να αφηγείται τον κόσμο μέσα από την τέχνη του. Οι μνημειακές τοιχογραφίες του, που κοσμούν δημόσια κτίρια, αποτελούν οπτικές αφηγήσεις της ιστορίας, της πολιτικής και των κοινωνικών αγώνων του Μεξικού. Δεν ήταν απλώς ένας καλλιτέχνης της εικόνας, αλλά ένας ποιητής του τοίχου, που χρησιμοποιούσε την τέχνη ως μέσο παιδείας και κοινωνικού σχολιασμού. 

Χαρακτηριστική είναι η δήλωσή του: "Ζωγραφίζω τόσο φυσικά όπως μιλώ, αναπνέω ή ιδρώνω…", αποκαλύπτοντας πόσο ενστικτωδώς και αβίαστα ένιωθε τη δημιουργία.

Η προσωπική του ζωή υπήρξε εξίσου παθιασμένη με το έργο του. Ο διπλός γάμος του με τη Φρίντα Κάλο, μια σχέση θυελλώδης, γεμάτη συγκρούσεις αλλά και βαθιά αλληλεπίδραση, διαμόρφωσε καθοριστικά την καλλιτεχνική πορεία και των δύο.

Ανάμεσα στα σπουδαιότερα έργα του ξεχωρίζουν οι "Detroit Industry Murals", μια μνημειώδης ενότητα 27 τοιχογραφιών που καλύπτουν ολόκληρη την αίθουσα του Rivera Court στο Detroit Institute of Arts.

Πρόκειται για μία από τις κορυφαίες στιγμές του παγκόσμιου τοιχογραφικού κινήματος. Σε αυτές τις τοιχογραφίες, ο Ριβέρα αποτυπώνει τη βιομηχανική παραγωγή του Ντιτρόιτ, τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής, την εργασία στα εργοστάσια της Ford Motor Company και τη σύνθετη σχέση ανθρώπου και μηχανής. Η βιομηχανία παρουσιάζεται σαν ένας οργανισμός που ζει, κινείται, αναπνέει και τρέφεται από την ανθρώπινη εργασία.

Η αισθητική τους ενώνει ρεαλισμό και συμβολισμό. Ο Ριβέρα επισκέφθηκε κατ’ επανάληψη το εργοστάσιο της Ford, παρατηρώντας προσεκτικά κάθε στάδιο παραγωγής, και μετέφερε αυτή τη γνώση σε τοιχογραφίες όπου σώμα και μηχανή γίνονται ένα. 

Ο Ριβέρα δεν εξυμνεί απλώς την τεχνολογική πρόοδο, την εξετάζει με κριτική ματιά, αποκαλύπτοντας την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, τη διττή φύση της τεχνολογίας -ωφέλιμη αλλά και απειλητική- και τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες της καπιταλιστικής Αμερικής. Για τον Ριβέρα, οι πραγματικοί δημιουργοί της προόδου δεν είναι οι βιομήχανοι, αλλά οι εργάτες και αυτό το μήνυμα προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Οι τοιχογραφίες χαρακτηρίστηκαν από συντηρητικούς κύκλους  "προπαγάνδα", ενώ ορισμένες σκηνές θεωρήθηκαν "βλάσφημες" λόγω της χρήσης θρησκευτικών συμβολισμών. Ακούστηκαν ακόμη και φωνές που ζητούσαν την καταστροφή τους. Ωστόσο, το Μουσείο υπερασπίστηκε το έργο και το διατήρησε. 

Σήμερα, οι Detroit Industry Murals θεωρούνται εθνικός θησαυρός των ΗΠΑ, αλλά και μία από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές καταγραφές της βιομηχανικής εποχής και της ανθρώπινης εργασίας στον 20ό αιώνα, αποδεικνύοντας την αξεπέραστη δύναμη της τέχνης του Ντιέγκο Ριβέρα.

Diego Rivera: "Detroit Industry Murals", Νότιος τοίχος

Η Μουσική Έμπνευση:

Η σύνθεση "Fire and Blood" είναι ένα κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα και ανήκει στα πιο αναγνωρισμένα έργα του Michael Daugherty, ενός Αμερικανού συνθέτη που αντλεί την έμπνευσή του από την καθημερινή ζωή, την πολιτισμική κληρονομιά και τις εικαστικές τέχνες.
Ο ίδιος ο Daugherty έχει δηλώσει ότι η αφετηρία αυτού του έργου υπήρξαν οι 27 μνημειακές Detroit Industry Murals του Ντιέγκο Ριβέρα. Ο συνθέτης περιγράφει πως μετά την επίσκεψή του στο εργοστάσιο της Ford, "άκουσε στο μυαλό του μια υπέροχη συμφωνία που περίμενε να πάρει μουσική μορφή".

Οι τοιχογραφίες απεικονίζουν με εντυπωσιακή δύναμη τα βιομηχανικά τοπία του Ντιτρόιτ, φούρνους που λιώνουν το μέταλλο, γραμμές συναρμολόγησης, εργάτες που κινούνται αρμονικά με τις μηχανές, αλλά και τη σκληρή πραγματικότητα της μεταλλουργίας. Μέσα από την πυκνή συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής, ο Ριβέρα -οπως αναφέραμε- σχολιάζει την πρόοδο, την τεχνολογία, αλλά και την κοινωνική ανισότητα, δημιουργώντας μια σύνθεση όπου η εργασία παρουσιάζεται ως ένας ζωντανός, σύνθετος οργανισμός.

Το Fire and Blood επιχειρεί να αποδώσει μουσικά αυτή την ένταση και την πολυπλοκότητα.

• Η πρώτη κίνηση με τίτλο "Volcano", αναφέρεται στους φούρνους και στις εκρήξεις του λιωμένου μετάλλου, σαν σύγχρονα ηφαίστεια παραγωγής, που απεικονίζονται στον Βόρειο τοίχο του Detroit Institute of Arts.
  
  
• Αντίστοιχα, η τελευταία κίνηση, "Assembly Line", μεταφράζει σε ήχο τη διαδικασία της συναρμολόγησης. Το βιολί λειτουργεί σαν εργάτης που κινείται με ευκινησία και επιμονή, εκφράζει τη μελαγχολική ψυχή του, αυτού που δημιουργεί, αλλά ταυτόχρονα φθείρεται μέσα στον ίδιο τον μηχανισμό που υπηρετεί, ενώ η ορχήστρα μιμείται τις μηχανές μέσα από επαναλαμβανόμενους, παλμικούς ρυθμούς, μεταλλικές υφές και αδιάκοπη κίνηση.Η έμπνευση προήλθε από το Νότιο τοίχο του Detroit Institute of Arts.

Ο Daugherty χαρακτηρίζει το έργο του ως "τοιχογραφία με ήχο". Έργο που αποδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο πώς μια εικαστική σύνθεση μπορεί να μεταφερθεί στη μουσική με ισχυρό κοινωνικό και αισθητικό αντίκτυπο. Ένα, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα σύγχρονης κλασικής μουσικής που συνδυάζει δύναμη, ατμόσφαιρα και κοινωνικό προβληματισμό...

Michael Daugherty: "Fire and Blood Mov. I Volcano":

Michael Daugherty: "Fire and Blood Mov. III "Assembly Line":

Σημείωση: Το μεσαίο μέρος του κονσέρτου είναι εμπνευσμένο από το έργο της Φρίντα Κάλο: "Henry Ford Hospital"

Στο μπλογκ υπάρχουν και άλλα κείμενα για τον Ριβέρα. Περιηγηθείτε!

Οι "Άγγελοι του Μπερνίνι": Γλυπτική και Μουσική σε διάλογο...

Bernini: "Άγγελος που κρατά την Επιγραφή "INΒI"
Harvard Art Museums

Ο Τζιαν Λορέντσο Μπερνίνι, γεννημένος στη Νάπολη στις 7 Δεκεμβρίου 1598, υπήρξε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της μπαρόκ γλυπτικής και ένας από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες της ευρωπαϊκής τέχνης. Γλύπτης, αρχιτέκτονας και ζωγράφος, συνδύασε με μοναδική δεξιοτεχνία το δράμα, την κίνηση και τη θεατρικότητα, μεταμορφώνοντας τη γλυπτική του 17ου αιώνα σε μια τέχνη έντονου συναισθήματος και ζωντανής αφήγησης. Στα έργα του, η πέτρα, το μάρμαρο και ο μπρούτζος "αναπνέουν": οι μορφές κινούνται, τα ενδύματα κυματίζουν και οι εκφράσεις αποδίδουν με οξύτητα το πνευματικό και ανθρώπινο βάθος του θέματος. Η συμβολή του στην τέχνη είναι καθοριστική, αφήνοντας πίσω του ένα έργο που εξακολουθεί να εμπνέει και να συγκινεί μέχρι σήμερα.

Bernini, Selfportrait

Κατά την περίοδο του Πάπα Κλήμη Θ’, ο Μπερνίνι δημιούργησε για την Γέφυρα Sant’Angelo της Ρώμης ένα ενιαίο καλλιτεχνικό σύνολο αφιερωμένο στα Πάθη του Χριστού, όπου οι Άγγελοι εμφανίζονται να κρατούν τα όργανα του Πάθους. Τα αγάλματα φιλοτεχνήθηκαν είτε από τον ίδιο είτε από μαθητές του, οι οποίοι ακολούθησαν τα σχέδιά του, όλα φέρουν τη χαρακτηριστική σφραγίδα της δυναμικής μπαρόκ αισθητικής του.


1. Ο Άγγελος που κρατά τη Μάστιγα αποδίδει με εντυπωσιακή ένταση τη στιγμή που προαναγγέλλει το μαστίγωμα του Χριστού. Το σώμα βρίσκεται σε κίνηση και οι πτυχώσεις του ενδύματος αποτυπώνουν τη ρευστή ενέργεια που χαρακτηρίζει το ύφος του Μπερνίνι.

2. Αντίστοιχα, ο Άγγελος που κρατά το Ακάνθινο Στεφάνι εκφράζει μια μελαγχολική ευλάβεια, σαν να στοχάζεται το βάθος του πόνου που συμβολίζει το στεφάνι. Το μπαρόκ στοιχείο αποτυπώνεται στη λεπτομέρεια των εκφράσεων και στη δραματική πτύχωση του μανδύα, που μεταδίδει έντονη εσωτερική συγκίνηση.

3. Στο ίδιο πνεύμα, ο Άγγελος που κρατά την Επιγραφή "INΒI" παρουσιάζεται με έντονη κίνηση και θεατρικότητα, καθώς υψώνει την επιγραφή που τοποθετήθηκε επάνω στον Σταυρό του Χριστού. Η στάση του σώματος και το κυματιστό ένδυμα ενισχύουν το πνευματικό δράμα της σκηνής.

Συνολικά, οι Άγγελοι της γέφυρας συνθέτουν ένα ενιαίο θεολογικό και καλλιτεχνικό αφήγημα, οδηγώντας τον προσκυνητή μέσα από τις εικόνες του Πάθους προς το Castel Sant’Angelo και δημιουργώντας μια πορεία βαθιάς συναισθηματικής και πνευματικής ανύψωσης.

Bernini: "Άγγελος που κρατά Ακάνθινο Στεφάνι"
Harvard Art Museum

Ο Μπερνίνι συνήθιζε να δημιουργεί μικρά προπαρασκευαστικά μοντέλα από τερακότα, τα οποία λειτουργούσαν ως σπουδές και δοκιμές πριν φτάσει στο τελικό, μνημειακό έργο. Αυτά τα πήλινα πρόπλασματα δεν ήταν πρόχειρα σχέδια, αλλά ουσιαστικά εργαλεία δημιουργίας. Πάνω σ' αυτά ο Μπερνίνι επεξεργαζόταν τις στάσεις των μορφών, την κίνηση, τις εκφράσεις του προσώπου, καθώς και τις πτυχές των ενδυμάτων. Με τον πηλό μπορούσε να "συζητήσει" άμεσα με τη μορφή, να αλλάξει τις αναλογίες και τον ρυθμό της κίνησης, να αναζητήσει τη σωστή ένταση του δράματος πριν δώσει τελικές οδηγίες για τα μαρμάρινα ή μπρούτζινα έργα του. Τα μοντέλα αυτά αποτελούν, επομένως, σπάνια αλλά εξαιρετικά πολύτιμη ματιά στη δημιουργική διαδικασία του μεγάλου καλλιτέχνη και στο πρώιμο στάδιο των συνθέσεών του.

Η συλλογή του Harvard Art Museum φιλοξενεί μια εντυπωσιακή σειρά τέτοιων πήλινων μοντέλων, που θεωρείται μάλιστα η μεγαλύτερη δημόσια συλλογή του είδους παγκοσμίως.
Σ' αυτά τα μικρά γλυπτά παραμένουν ορατά τα αποτυπώματα από τα δάχτυλα του Μπερνίνι, οι γραμμές από τα εργαλεία του,  οι μικρές ατέλειες που καταγράφουν την αυθόρμητη, ζωντανή στιγμή της σύλληψης της μορφής. 

Ανάμεσα στα μοντέλα της συλλογής περιλαμβάνονται και σπουδές για τους περίφημους "Αγγέλους του Ponte Sant’Angelo", οι οποίες αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο ο Μπερνίνι αναζητούσε το σωστό ύφος ευλάβειας, τη δραματική κίνηση των σωμάτων και την πνευματική ένταση που θα χαρακτήριζαν στη συνέχεια τα μαρμάρινα έργα που φιλοτέχνησε.

Bernini: "Άγγελος που κρατά τη Μάστιγα"
Harvard Art Museum

Από τα τρία αυτά προπαρασκευαστικά πήλινα μοντέλα αγγέλων, ο αμερικανός συνθέτης, Carson Cooman εμπνεύστηκε το 2002 το έργο του για δύο πιάνα "Bernini's Angels", το οποίο αφιερώθηκε στα Μουσεία Τέχνης του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.
Το μουσικό έργο αναπτύσσεται σε τρία μέρη, καθένα εμπνευσμένο από έναν διαφορετικό άγγελο, ενώ μεταξύ τους συνδέονται μέσω επαναλαμβανόμενων μουσικών μοτίβων.

• Η πρώτη κίνηση, "Άγγελος που Κρατάει το Μαστίγιο", χαρακτηρίζεται από τολμηρή δυναμική και έντονο δραματικό αντίκτυπο. Μετά τη σύντομη εισαγωγή, το δεύτερο πιάνο εισάγει το θεμελιώδες μοτίβο, πάνω στο οποίο δομείται ολόκληρη η κίνηση, ενώ η χρήση αντιθετικών ρυθμικών στοιχείων και ξαφνικών δυναμικών μεταβολών υπογραμμίζει την ένταση και την αποφασιστικότητα του αγγέλου.
  
  
• Η δεύτερη κίνηση, "Άγγελος κρατώντας το Ακάνθινο Στεφάνι", είναι αργή και αιθέρια. Τα αρχικά και τελικά τμήματα χαρακτηρίζονται από πλατιές συγχορδίες, που δημιουργούν μια αίσθηση στατικότητας και στοχασμού. Στο κέντρο της κίνησης αναπτύσσεται ένα μοτίβο πάνω από ένα οστινάτο, που δίνει την εντύπωση αιθέριας πλεύσης. Η κίνηση κορυφώνεται σε ένα τμήμα "λύτρωσης", όπου η αρμονική εξέλιξη και η ρυθμική απλότητα δημιουργούν αίσθηση ανακούφισης και πνευματικής ανύψωσης.
  
  
• Η τρίτη και τελευταία κίνηση, "Άγγελος που κρατά την Επιγραφή", είναι εκρηκτική και γεμάτη αντιθέσεις. Η σύνθεση χρησιμοποιεί εναλλαγές μεταξύ εκστατικών, φλογερών μοτίβων και πιο ήρεμων, αιθέριας υφής τμημάτων, δημιουργώντας έντονη δραματικότητα. Οι ξαφνικές μεταβολές στη δυναμική, οι σύνθετες συγχορδίες και η εναλλαγή των τονικών κέντρων αποδίδουν μουσικά τη δραματική κίνηση και την πνευματική ένταση των γλυπτών του Μπερνίνι, μεταφέροντας τον ακροατή σε ένα ζωντανό, πολυδιάστατο μουσικό αφήγημα...

Carson Cooman: "Bernini’s Angels for two pianos":

Ο Άγιος Νικόλαος και η χορωδιακή έμπνευση του Arvo Pärt...

Άγιος Νικόλαος, Ι.Μονή Αγίου Νικολάου Πατρών

Ο Άγιος Νικόλαος αποτελεί μία από τις πιο αγαπητές μορφές της Εκκλησίας, για τα θαύματα και την προστασία που προσέφερε στους ανθρώπους, αλλά και για το παράδειγμα ζωής που άφησε ως επίσκοπος Μύρων.

Άγιος Νικόλαος, 18ου αι.

Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Η βιογραφία του διασώζει έναν ποιμένα βαθιά ταπεινό, αυστηρό προς τον εαυτό του αλλά γεμάτο πραότητα και καλοσύνη προς τους άλλους. Έναν άνθρωπο που συνδύασε την ακλόνητη πίστη με την έμπρακτη φιλανθρωπία. Οι διηγήσεις μιλούν για θαύματα προς τους αδικημένους, για ανακούφιση των φτωχών, για σωτηρία ναυτικών σε κίνδυνο, για αποκατάσταση της ειρήνης σε περιόδους διχασμού. Το έργο αυτό της αγάπης και της δικαιοσύνης είναι που τον κατέστησε παγκόσμιο προστάτη και πνευματικό λιμάνι για τους πιστούς.

Σήμερα, ημέρα της Γιορτής του, στην Εκκλησία ψάλλεται το τροπάριό του, "Κανόνα πίστεως και υπόδειγμα πραότητος…" το οποίο συνοψίζει με εξαιρετική σαφήνεια τη ζωή και την πνευματική του ακτινοβολία:

"Κανόνα πίστεως, και εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον, ανέδειξε σε τη ποίμνη σου, η των πραγμάτων αλήθεια δια τούτο εκτήσω τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια. Πάτερ Ιεράρχα Νικόλαε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών"
Το τροπάριο παρουσιάζει τον Άγιο Νικόλαο ως πρότυπο πίστης, πραότητας και εγκράτειας, στοιχεία που χαρακτήριζαν κάθε του πράξη και υπενθυμίζει πως με την ταπεινότητά του απέκτησε αληθινό μεγαλείο, ενώ με την εκούσια φτώχεια έγινε πηγή πλούτου για τους άλλους. Το τροπάριο κορυφώνεται στην ικεσία προς αυτόν να μεσιτεύει για τη σωτηρία των ψυχών μας, τονίζοντας τη διαρκή του παρουσία στη ζωή των πιστών.

Άγιος Νικόλαος, 13ος αι.
Μονή Σινά

Από το βαθύ πνευματικό περιεχόμενο του τροπαρίου προς τον Άγιο Νικόλαο εμπνεύστηκε ο Arvo Pärt τη σύνθεσή του "O Holy Father Nicholas", ένα χορωδιακό έργο a cappella για μικτή χορωδία, γραμμένο το 2021.
Το έργο δημιουργήθηκε με αφορμή την ανοικοδόμηση και τα εγκαίνια της ελληνορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Ground Zero της Νέας Υόρκης, εκεί όπου ο αρχικός ναός καταστράφηκε στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η πρώτη του εκτέλεση έγινε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της πόλης.

Το κείμενο της σύνθεσης ταιριάζει απόλυτα με την πνευματική γλώσσα του Περτ.
Η μουσική του, λιτή και καθαρή, με τη χαρακτηριστική γραφή tintinnabuli, δημιουργεί μια ήρεμη, προσευχητική ατμόσφαιρα. Οι απλές μελωδίες και η διακριτική αρμονία μεταφέρουν στο σημερινό ακροατήριο το ίδιο πνεύμα ευσέβειας και κατάνυξης που υπάρχει και στο τροπάριο του Αγίου Νικολάου.

Ως αφιέρωμα στην επανίδρυση του ναού, το έργο αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό. Αποτελεί έναν ήχο μνήμης αλλά και ελπίδας, έναν ύμνο που συνδέει το παρελθόν με την αναγέννηση και τιμά την ταπεινότητα και τη σιωπηλή δύναμη της πίστης. Το αποτέλεσμα είναι μια συγκινητική, κατανυκτική μουσική σελίδα που εντάσσεται αρμονικά στο ώριμο ύφος του συνθέτη και συνεχίζει, με τρόπο σύγχρονο, την παράδοση του σεβασμού και της αγάπης προς τον Άγιο Νικόλαο.

Arvo Part: "O Holy Father Nicholas":

 Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα προς τιμήν του Αγίου Νικολάου. Περιηγηθείτε!

Μότσαρτ: "Οι τελευταίες ώρες του ...

 

"Οι τελευταίες ώρες του Μότσαρτ", Hermann von Kaulbach

Κομμάτι του μύθου που έχει δημιουργηθεί γύρω από τον Μότσαρτ αποτελούν και τα τελευταία του λόγια:
"Μείνε μαζί μου απόψε. Πρέπει να με δεις να πεθαίνω. Έχω εδώ και καιρό τη γεύση του θανάτου στη γλώσσα μου, μυρίζω τον θάνατο, και ποιος θα σταθεί δίπλα στην Κωνστάντζα μου, αν εσύ δεν μείνεις;"

Τα τελευταία λόγια του συνθέτη φαίνεται ότι απευθύνονται σε κάποιον που ήταν παρών στο πλευρό του τις τελευταίες του στιγμές, πιθανότατα σε φίλο, βοηθό ή κάποιον κοντινό του άνθρωπο που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα του και να υποστηρίξει τη σύζυγο του. (Πολλοί υποστηρίζουν πως αυτο το πρόσωπο ήταν η κουνιάδα του, Σόφι Βέμπερ).
Παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί ιστορικά τεκμηριωμένο απόσπασμα, αυτά τα λόγια αποτυπώνουν την εικόνα ενός ανθρώπου που αντιμετωπίζει τον θάνατο με πλήρη συνείδηση, συναισθηματική διαύγεια και έντονη ανησυχία για τους αγαπημένους του. Η έκκληση "Πρέπει να με δεις να πεθαίνω" δείχνει την ανάγκη του για παρουσία και μαρτυρία στις τελευταίες του στιγμές, ενώ η φράση "Έχω τη γεύση του θανάτου στη γλώσσα μου" εκφράζει την αίσθηση της παρακμής και την προαίσθηση του τέλους με έναν μεταφορικό, σχεδόν αισθησιακό τρόπο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, στις τελευταίες στιγμές του ο Μότσαρτ ζήτησε να ακούσει το Ρέκβιεμ, λέγοντας ότι είχε την προαίσθηση πως το έγραφε για τον δικό του θάνατο. Στρέφοντας το βλέμμα στον γιατρό του, ο οποίος έγνεψε καταφατικά, ο αγαπημένος του μαθητής Συσμάγιερ κάθισε στο πιάνο, ο Σακ τραγούδησε το μέρος της σοπράνο, ο Χόφερ του τενόρου, ο Γκορλ του μπάσου και ο ετοιμοθάνατος Μότσαρτ ανέλαβε το μέρος της άλτο.

Η αναφορά στην Κωνστάντζα υπογραμμίζει την τρυφερότητα και την ευθύνη που ένιωθε για τη γυναίκα του, θέτοντάς την σε πρώτο πλάνο ακόμα και όταν ο ίδιος αντιμετώπιζε το τέλος της ζωής του. Μέσα απ' αυτές τις λέξεις αναδεικνύεται ένας Μότσαρτ ανθρώπινος, ευαίσθητος, συνειδητοποιημένος και δραματικός, που δεν παραδίδεται απλώς στον θάνατο αλλά τον βιώνει με στοχαστική και βαθιά συναισθηματική προσέγγιση.

Αν και οι φράσεις αυτές πιθανότατα διαμορφώθηκαν εκ των υστέρων από μεταγενέστερες αφηγήσεις και βιογραφίες, αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια την εικόνα ενός καλλιτέχνη που αισθάνεται και στοχάζεται μέχρι την τελευταία στιγμή, συνδυάζοντας την ανθρώπινη ευαλωτότητα με την αγάπη για τους οικείους του και την εσωτερική συνειδητότητα του θανάτου.

Η ελαιογραφία του Χέρμαν φον Κάουλμπαχ αποτελεί ισχυρή ποιητικοδραματική εικαστική απεικόνιση των τελευταίων ωρών του Μότσαρτ. Ο πίνακας, ζωγραφισμένος το 1873, παρουσιάζει τον άρρωστο συνθέτη σε μια σχεδόν τελετουργική στιγμή.

Ο Βόλφγκαγκ εμφανίζεται εξασθενημένος, ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Η στάση του μεταφέρει την αίσθηση της ματαίωσης, της εξάντλησης και του τέλους της ζωής. Δίπλα του βρίσκονται η γυναίκα του και η αδελφή της που τον περιβάλλουν με φροντίδα και αγωνία. Η παρουσία τους δηλώνει την ανθρώπινη θλίψη, την αγάπη, αλλά και την αδυναμία να αποτρέψουν το μοιραίο.

Στο έδαφος, δίπλα στο κρεβάτι του Μότσαρτ ο ζωγράφος σκιαγραφεί την παρτιτούρα του ανολοκλήρωτου Ρέκβιεμ,προσδίδοντας στην εικόνα μελαγχολική, μεταφυσική διάσταση. Το Ρέκβιεμ δεν είναι απλή μουσική σύνθεση, αλλά προφητικό κύκνειο άσμα.

Στο φόντο, πίσω από την κεντρική σύνθεση, εμφανίζονται άτομα που πρόκειται να ερμηνεύσουν το έργο, ενισχύοντας την ιδέα της συνέχειας και της ζωντανής μουσικής κληρονομιάς.

Ο πίνακας δεν επιδιώκει ρεαλιστική ιστορική πιστότητα. Πρόκειται για μια ρομαντικοποιημένη, λυρική και συναισθηματική αναπαράσταση. 

Τα χρώματα, η σύνθεση και η διαχείριση του φωτός τονίζουν την τραγικότητα και την αίσθηση του τέλους. Οι σκιές επικρατούν, αλλά ένα ιερό φως περιβάλλει τον ιδιοφυή μουσουργό, σαν να υπογραμμίζει τη "μετάβαση", την ψυχή του που ετοιμάζεται να πετάξει στα ουράνια...

Η επιλογή να τοποθετηθεί η παρτιτούρα του Ρέκβιεμ στο έδαφος και η προετοιμασία των υπολοιπων να το ερμηνεύσουν προσδίδουν στο έργο συμβολική, μεταφορική διάσταση. Δεν αναπαριστά απλώς την "τελευταία στιγμή" ενός θνητού, αλλά το πέρασμα ενός καλλιτέχνη που φεύγει αφήνοντας πίσω του ανεκπλήρωτες νότες...ενός δημιουργού που, ενώ πεθαίνει, αφήνει το έργο του να υπαρχει στην αιωνιότητα...



Aκούμε το "Introitus (Εισοδικόν -Ανάπαυσιν αιώνιον δος αυτοίς Κύριε)" από το Ρέκβιεμ:

"Αιώνια ανάπαυση, δώσε τους Κύριε

και είθε αέναο φως να τους φωτίζει.

Σε ύμνησαν, Θεέ στη Σιών

και τιμές θα Σου αποδώσουν στην Ιερουσαλήμ

Εισάκουσε την προσευχή μου,

καθώς κάθε θνητός, ενώπιόν Σου θα παρουσιαστεί.

Αιώνια ανάπαυση, δώσε τους Κύριε

και είθε αέναο φως να τους φωτίζει"

Το εμβληματικό Ρέκβιεμ αποτελεί ορόσημο στη θρησκευτική μουσική. Στη σύνθεσή του, ο Mότσαρτ ενσωματώνει στοιχεία της εκκλησιαστικής παράδοσης, όπως φούγκες, cantus firmus στο Introitus και σκοτεινά-μυστηριακά ηχοχρώματα στην ενορχήστρωση, δίνοντας στο έργο μια "αρχαϊκή" χροιά, χωρίς να εγκαταλείπει το ομοφωνικό ύφος ή τη μονωδική τεχνοτροπία του λυρικού θεάτρου  της εποχής του.

Mozart: "Requiem - 1. Introitus":

"Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη" - Ύμνος στη Μάρτυρα μέσα από μουσική και ζωγραφική...

 

Peter Paul Rubens: "Η Αγία Βαρβάρα διαφεύγει από τον πατέρα της"(1620)

Οι εκκλησιαστικές παραδόσεις αποτελούν έναν πολύτιμο θησαυρό μνήμης και πίστης, μέσα από τον οποίο η Εκκλησία μεταδίδει ανά τους αιώνες τα γεγονότα, τα πρόσωπα και τα διδάγματα που σημάδεψαν την πνευματική της πορεία. Ανάμεσα σ’ αυτές τις παραδόσεις ξεχωρίζει ιδιαίτερα η μορφή της Αγίας Βαρβάρας, μιας μάρτυρος που τιμάται με ξεχωριστή ευλάβεια στον ελληνικό χώρο αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, η Αγία Βαρβάρα έζησε τον 3ο αιώνα, είτε στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας είτε στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου. Ο βίος της αναφέρει ότι ήταν μια εξαιρετικά όμορφη νεαρή γυναίκα, την οποία ο πατέρας της, ο φανατικός ειδωλολάτρης Διόσκορος, κρατούσε απομονωμένη σε πύργο για να την προστατεύσει από κάθε μνηστήρα. Παρ’ όλα αυτά, η Βαρβάρα ασπάστηκε μυστικά τον Χριστιανισμό, γεγονός που όταν αποκάλυψε στον πατέρα της εκείνος εξοργίστηκε απεριόριστα και αποφάσισε να την θανατώσει ο ίδιος. Καθώς η Βαρβάρα προσπάθησε να δραπετεύσει, ο Διόσκορος την κατεδίωξε και την αποκεφάλισε. Όμως αμέσως μετά χτυπήθηκε από κεραυνό και πέθανε. Έτσι, η Αγία Βαρβάρα καθιερώθηκε ως μία από τις σημαντικότερες μάρτυρες της χριστιανικής παράδοσης και η μνήμη της τιμάται κάθε χρόνο στις 4 Δεκεμβρίου.

Ρούμπενς, Αυτοπροσωπογραφία

Αυτή ακριβώς τη δραματική στιγμή της καταδίωξης αποτυπώνει ο Πίτερ Πολ Ρούμπενς στο έργο του που βλέπετε παραπάνω και τιτλοφορείται "Η Αγία Βαρβάρα διαφεύγει από τον πατέρα της"(περ. 1620). Ο σπουδαίος μπαρόκ ζωγράφος είχε αναλάβει τότε να δημιουργήσει μια σειρά από έργα για τη νέα Εκκλησία των Ιησουιτών στην Αμβέρσα. Τα περισσότερα καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1718, αλλά τα σχέδια παρέμειναν στην κατοχή του και διασώθηκαν.
Στον πίνακα, η Αγία Βαρβάρα παρουσιάζεται την ώρα που τρέχει απεγνωσμένα για να γλιτώσει. Το σώμα της προβάλλει προς τα μπρός, τα ενδύματά της ανεμίζουν και το πρόσωπό της αποπνέει φόβο αλλά και ακλόνητη αποφασιστικότητα -στοιχεία που συνδέουν άμεσα τη ζωγραφική αφήγηση με τον ιστορικό βίο της. Πίσω της ξεπροβάλλει η σκοτεινή, επιθετική φιγούρα του πατέρα της, Διόσκουρου, κρατώμτας σπαθί, έτοιμος να την τιμωρήσει για την πίστη της.

Η σύνθεση του Ρούμπενς, γεμάτη έντονο φως και βαθιές σκιές, ενισχύει το δραματικό στοιχείο. Το φως λούζει τη μορφή της Αγίας, αναδεικνύοντας την αγνότητα και τη δύναμή της, ενώ το σκοτάδι που περιβάλλει τον πατέρα της συμβολίζει την απειλή και την αδικία. Ο ζωγράφος κατορθώνει να αποδώσει ένταση και θεατρικότητα, κάνοντας τη σκηνή να μοιάζει ζωντανή.

Pierluigi da Palestrina

Το πεντάφωνο μοτέτο "Gaude Barbara beata - Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη του Pierluigi da Palestrina αποτελεί εγκώμιο προς τιμήν της Αγίας Βαρβάρας και προορίζεται για λειτουργική χρήση στη μνήμη της. Η σύνθεση γράφτηκε γύρω στο 1570 και ενσαρκώνει όλα τα χαρακτηριστικά της ώριμης αναγεννησιακής γραφής του Παλεστρίνα: η αντίστιξη είναι καθαρή και ισορροπημένη, οι φωνητικές γραμμές ομαλές και η συνολική υφή διαυγής και διάφανη. Οι φωνές εισέρχονται διαδοχικά με μιμητική πολυφωνία, δημιουργώντας μια ήρεμη, φωτεινή και πνευματικά ανυψωτική ατμόσφαιρα, που αντανακλά πλήρως το χαρμόσυνο και εγκωμιαστικό περιεχόμενο του κειμένου. Ιδιαίτερα η μελωδική γραμμή της σοπράνο προσδίδει στο έργο αίσθηση πνευματικής ανάτασης, ενώ οι διακριτές μουσικές ενότητες ρέουν με φυσικότητα, χωρίς διακοπές, ενισχύοντας την εσωτερική ενότητα του ύμνου. Με αυτόν τον τρόπο, το μοτέτο αποδίδει με απόλυτη ευγένεια και καθαρότητα την τιμή προς την Αγία Βαρβάρα, εκφράζοντας με υποδειγματικό τρόπο το ύφος και το πνεύμα της ρωμαϊκής σχολής της Αναγέννησης.

Οι στίχοι του ύμνου αντηχούν σαν προσευχή, κυλώντας ήρεμα και με πνευματική ροή:

Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη,

κραταιά στη θεία διδασκαλία

που τιμήθηκες με το μυστήριο των αγγέλων.

Χαίρε, Παρθένα αγαπημένη απ' τον Θεό,

που μιμήθηκες τον Τίμιο Πρόδρομο

στον αγώνα της ζωής.

Χαίρε, γιατί σε επισκέφθηκε ο Χριστός

και θεράπευσε τις πληγές σου

με το ίδιο Του το χέρι.

Χαίρε, γιατί αξιώθηκες

να λάβεις ό,τι με πίστη ζήτησες,

με τη χάρη του Υιού του Θεού.

Χαίρε, γιατί σε ύψωσε ο Κύριος

στα ουράνια

και σε σκέπασε με το λαμπρό σου μαρτύριο.

Κι εμάς, που σε δοξολογούμε,

οδήγησέ μας κοντά σου

όταν τελειώσει η πορεία μας στη γη.

Ω Βαρβάρα όμορφη και τιμημένη,

πρέσβευε στο Χριστό υπέρ ημών.

Pierluigi da Palestrina: "Gaude Barbara beata"

Η Αγία Βαρβάρα παραμένει σύμβολο πίστης, θάρρους και ακλόνητης αφοσίωσης στον Χριστό. Μέσα από τη ζωγραφική του Ρούμπενς και το μοτέτο του Παλεστρίνα, η μνήμη της ζωντανεύει προσκαλώντας κάθε καρδιά να συνδεθεί με το πνεύμα της. Ας αφήσουμε το μαρτυριό της να μας εμπνέει στη ζωή, δίνοντας θάρρος στις δοκιμασίες και δύναμη στην πίστη. 
Χρόνια Πολλά στις εορτάζουσες!Είθε η Αγία να συνοδεύει πάντα τα βήματά μας, φωτίζοντας το δρόμο μας με αγάπη και ευλογία!