Henry Hadley: Η εσωτερική μελωδία του "Χειμώνα" στη 2η Συμφωνία του...

 

Thomas Doughty: "Χειμωνιάτικο τοπίο"

Η Δεύτερη Συμφωνία του Henry Hadley σε φα ελάσσονα, με τον υπότιτλο "Οι τέσσερις Εποχές" ολοκληρωμένη το 1901, αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα της πρώιμης αμερικανικής συμφωνικής δημιουργίας. Ενταγμένο αισθητικά στον ρομαντισμό και βαθιά εμποτισμένο από ευρωπαϊκές επιρροές, το έργο αυτό δεν επιδιώκει να καταγράψει μουσικά τη φύση με περιγραφική ή ηχομιμητική διάθεση, αλλά να μεταφράσει τις εποχές σε εσωτερικές καταστάσεις, σε ψυχολογικά και ποιητικά τοπία.

Henry Hadley

Η συμφωνία αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη, καθένα αφιερωμένο σε μία εποχή, ακολουθώντας μια δραματουργική καμπύλη που ξεκινά από τον σκοτεινό, βαρύ Χειμώνα, όπου η πυκνή ενορχήστρωση και η ένταση δημιουργούν την αίσθηση πάλης και υπόγειας αγωνίας, και περνά στην Άνοιξη με λυρική διαφάνεια και ανάσα αναγέννησης. Το Καλοκαίρι εμφανίζεται εξωστρεφές και θερμό, με πλούσιες μελωδίες και ρομαντική πληρότητα, στην οποία ωστόσο υποβόσκει μια λεπτή μελαγχολία, ενώ το Φθινόπωρο, στοχαστικό και ώριμο, οδηγεί τη συμφωνία σε ένα φινάλε που συνδυάζει μεγαλοπρέπεια και εσωτερική συμφιλίωση. Η γραφή του Χάντλεϋ δίνει έμφαση στη μελωδία και στο συμφωνικό βάθος, με πλούσια ορχηστρική παλέτα που φανερώνει συγγένειες με τον Μπραμς, τον Τσαϊκόφσκι και τον Ρίχαρντ Στράους, αποφεύγοντας τον πειραματισμό και τα έντονα λαϊκά ή εθνικά στοιχεία. Μοιάζει περισσότερο με μια συνειδητή δήλωση ότι η αμερικανική μουσική μπορεί να σταθεί ισότιμα στο ευρωπαϊκό συμφωνικό πεδίο.

Ο τίτλος The Four Seasons αναπόφευκτα προκαλεί συγκρίσεις με άλλα ομώνυμα έργα της μουσικής ιστορίας, ωστόσο ο αμερικανός συνθέτης κινείται σε εντελώς διαφορετικό αισθητικό ορίζοντα:

• Σε αντίθεση με τον Βιβάλντι, όπου η φύση λειτουργεί ως θεατρικό σκηνικό γεμάτο απτά ηχητικά σύμβολα, εδώ οι εποχές δεν ακούγονται αλλά βιώνονται ως διαθέσεις. 
• Μακριά επίσης από τον αφηγηματικό και ηθικοπλαστικό χαρακτήρα των Εποχών του Χάιντν, η συμφωνία του Hadley δεν διδάσκει ούτε σχολιάζει τον ανθρώπινο κύκλο ζωής, αλλά παραμένει καθαρά συμφωνική και εσωτερική. 
• Με τον Τσαϊκόφσκι και τις "Εποχές" του μοιράζεται τον ρομαντικό πυρήνα και τη συναισθηματική ευαισθησία, αν και εκεί όπου ο Ρώσος συνθέτης εξομολογείται μέσα από μικρές, προσωπικές στιγμές, ο Hadley σκέφτεται αρχιτεκτονικά, σε μεγάλη φόρμα. 
• Απέχει επίσης από τη θεατρική και εικονογραφική διάθεση του Γκλαζούνοφ και ακόμη περισσότερο
• από τη σύγχρονη, αστική και αποδομητική προσέγγιση του Πιατσόλα, όπου η φύση παραχωρεί τη θέση της στην πόλη.

Έτσι, η Δεύτερη Συμφωνία του Χένρι Χάντλεϋ καταλαμβάνει έναν ιδιότυπο ενδιάμεσο χώρο μέσα στην παράδοση των "Τεσσάρων Εποχών". Δεν επιδιώκει τη δημοφιλία ούτε τον εντυπωσιασμό, αλλά προτείνει μια ρομαντική συμφωνική ενδοσκόπηση πάνω στον χρόνο και τη διαρκή εναλλαγή του. Πρόκειται για ένα έργο που μιλά χαμηλόφωνα, με συνοχή και βάθος και παραμένει ιστορικά και αισθητικά σημαντικό ως μαρτυρία της ωρίμανσης της αμερικανικής συμφωνικής σκέψης στις αρχές του 20ού αιώνα...

Thomas Doughty: "Χειμώνας στη Μασαχουσέτη"

Ο Χένρι Χάντλεϋ γεννήθηκε σαν σήμερα, 20 Δεκεμβρίου 1871, στη Μασαχουσέτη, μέσα σε ένα κατεξοχήν μουσικό περιβάλλον. Ο πατέρας του, από τον οποίο έλαβε τα πρώτα του μαθήματα βιολιού και πιάνου, ήταν καθηγητής μουσικής, η μητέρα του είχε ενεργή σχέση με την εκκλησιαστική μουσική, ενώ ο αδελφός του ακολούθησε μια επιτυχημένη σταδιοδρομία ως επαγγελματίας τσελίστας. Στο σπίτι των Χάντλεϊ, τα δύο αδέλφια έπαιζαν συστηματικά κουαρτέτα εγχόρδων, καλλιεργώντας ένα υψηλού επιπέδου μουσικό κλίμα που υπήρξε καθοριστικό για τη μετέπειτα πορεία του συνθέτη. Πράγματι, η εξέλιξή του υπήρξε εντυπωσιακή, ως συνθέτης, μαέστρος και δάσκαλος. Αναδείχθηκε σε μία από τις κεντρικές μορφές της αμερικανικής συμφωνικής μουσικής και για πολλούς, στον σημαντικότερο Αμερικανό συμφωνιστή της γενιάς του.

Σήμερα, ημέρα της επετείου των γενεθλίων του και επίσημης εισόδου στο χειμώνα, ακούμε το πρώτο μέρος, "Χειμώνας" από τη Δεύτερη Συμφωνία του, The Four Seasons.
Το μέρος αυτό θέτει τον δραματικό άξονα ολόκληρου του έργου. Η βαριά ενορχήστρωση, οι έντονες δυναμικές αντιθέσεις και η συμπαγής συμφωνική γραφή δημιουργούν μια αίσθηση εσωτερικής πάλης και σιωπηλής έντασης. Η πλούσια ορχηστρική παλέτα μαρτυρά επιρροές από Μπραμς, Τσαϊκόφσκι και Ρίχαρντ Στράους, αποκαλύπτοντας τον ρομαντικό πυρήνα της μουσικής και την ικανότητα του Χάντλεϊ να συνδυάζει δραματικότητα με λυρική εκφραστικότητα. Κάθε όργανο συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση ενός μουσικού τοπίου, όπου ο χειμώνας βιώνεται ως εσωτερική κατάσταση, με αισθήματα συγκρούσεων και βαθιάς περισυλλογής.

Henry Hadley: "Symphony No. 2, Op. 30 "The Four Seasons": I. Winter":

"Koleda": Το τραγούδι του φωτός από τις σλαβικές παραδόσεις στη λόγια μουσική...

"Koleda", Konstantin Trutovsky

Οι ημέρες των Χριστουγέννων αποτελούν μια ιδιαίτερη εορταστική περίοδο, γεμάτη τελετουργίες που σηματοδοτούν το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως και από το παλιό στο νέο. Σε αυτό το μεταίχμιο του χρόνου εντάσσεται η "Κολέντα", έθιμο των σλαβικών φύλων, που δεν είναι απλώς χριστουγεννιάτικη συνήθεια, αλλά ο παλαιός χρόνος που συνεχίζει να αναπνέει μέσα στον σύγχρονο κόσμο. Η ονομασία της περιγράφει μια ιερής διάρκειας εποχή, από τη γέννηση του φωτός στα Χριστούγεννα έως τη φανέρωσή του στα Θεοφάνεια, ανάμεσα στο χειμερινό ηλιοστάσιο και την αναγέννηση του ήλιου, τότε που το σκοτάδι υποχωρεί και η ζωή ξαναγεννιέται.

Στις σλαβικές κοινότητες, ομάδες παιδιών και εφήβων περιδιάβαιναν τα χωριά και τις πόλεις, περνώντας τα κατώφλια των σπιτιών με τραγούδια και ευχές. Σκόρπιζαν σιτηρά -σύμβολα αφθονίας και τύχης- ενώ η ανταπόδοση -γλυκά, καρποί, κέρματα- δεν ήταν φιλοδώρημα αλλά μέρος μιας άγραφης συμφωνίας με τον χρόνο. 

Το όνομα φέρει μακρά διαδρομή, από τις ρωμαϊκές Καλένδες, γιορτές νέας αρχής γεμάτες ευχές και δώρα, ταξίδεψε στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, μεταμορφώθηκε σε kolenda, koleda, koliada και ρίζωσε σε τοπικά έθιμα που ήδη τιμούσαν τον κύκλο του ήλιου. Από την ίδια ρίζα γεννήθηκε και η ελληνική λέξη "κάλαντα".

"Koleda", Μ. Γκερμάσεφ

Όταν ο Χριστιανισμός ενσωμάτωσε αυτά τα παλιά στρώματα πίστης, η αναγέννηση του Ήλιου έγινε Γέννηση του Χριστού, το φως ταυτίστηκε με τη θεία παρουσία, και οι ευχές για σοδειά μετατράπηκαν σε ευλογίες για το σπίτι και την οικογένεια. Παρά τις αλλαγές, η μνήμη της αρχαίας τελετουργίας παραμένει ζωντανή στον ρυθμό των τραγουδιών και στην περιήγηση από πόρτα σε πόρτα.

Η Κολέντα στέκει σαν γέφυρα ανάμεσα σε κόσμους...στις ρωμαϊκές Καλένδες και τα ελληνικά κάλαντα, στη λατρεία του ήλιου και στη χριστιανική γιορτή, στον αγροτικό χρόνο και τη σύγχρονη παράδοση. Είναι υπενθύμιση ότι οι άνθρωποι, όσο κι αν αλλάζουν θεούς και λέξεις, συνεχίζουν να τραγουδούν τον ίδιο βαθύ πόθο...να ξανάρθει το φως, να καρπίσει η ζωή, να ξεκινήσει ο χρόνος από την αρχή.

Από το πνεύμα της Κολέντα, του τελετουργικού με τα νυχτερινά τραγούδια ευλογίας που ψάλλονται τις μέρες των Χριστουγέννων, γεννήθηκε η ομώνυμη σύνθεση του Βούλγαρου Dimitar Nenov, "KOLEDA", γραμμένη το 1937.
Το έργο, που ακολουθεί τη δομή του ορατορίου για σολίστες, χορωδία και ορχήστρα, δεν αναπαριστά απλώς το έθιμο, αλλά το μετασχηματίζει σε βαθιά μνήμη και αρχέγονη εμπειρία, εκεί όπου ο άνθρωπος, μέσα στο σκοτάδι του χειμώνα, επικαλείται την επιστροφή του φωτός. Στο ορατοριακό αυτό πλαίσιο, ορχήστρα, σολίστες και χορωδία λειτουργούν ως ενιαία κοινότητα που τελεί μια ιερή πράξη, ο ήχος αποκτά μυσταγωγικό χαρακτήρα και ο χρόνος μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στο παλιό και το νέο.
Με μια γλώσσα μοντέρνα αλλά βαθιά ριζωμένη στη βουλγαρική παράδοση, ο Νένοφ μετασχηματίζει τα λαϊκά μοτίβα, χρησιμοποιώντας τροπικές μελωδίες, ασύμμετρους ρυθμούς και πυκνές αρμονίες, διαμορφώνοντας ένα σκοτεινό και εσωστρεφές ηχητικό τοπίο, μέσα στο οποίο το φως αναδύεται αργά, ως υπόσχεση.

"Koleda", Ivan Goryushkin

Στην σύνθεση του Νένοφ, το χριστουγεννιάτικο στοιχείο συνυπάρχει με τις προχριστιανικές του ρίζες, τη λατρεία του ήλιου, την αγωνία και την ελπίδα του χειμερινού ηλιοστασίου, την ανάγκη του ανθρώπου να ξορκίσει το σκοτάδι με το τραγούδι. Έτσι, το έργο γίνεται γέφυρα ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο, στο λαϊκό τελετουργικό και τη λόγια μουσική του 20ού αιώνα.

Η "Koleda" του Dimitar Nenov είναι τελετουργική μουσική μνήμης. Δεν αναπαριστά το έθιμο, το ενσαρκώνει και καλεί τον ακροατή σε μια συλλογική εμπειρία, όπου το τραγούδι γίνεται ευχή και η ευχή ήχος, μια σιωπηλή, επίμονη επίκληση για την επιστροφή του φωτός.

Dimitar Nenov:  "Koleda" 

Paul Klee: "Φούγκα σε κόκκινο"...

 

Paul Klee: "Fuga in Red", 1921

Μια μέρα στο Dessau, κάποιος μαθητής του είδε τον Πάουλ Κλέε να στέκει ακίνητος στο πεζοδρόμιο, αφηρημένος, ενώ μια μπάντα περνούσε στον δρόμο. Δεν ζωγράφιζε, δεν σημείωνε, απλώς χτυπούσε ελαφρά το πόδι του στο έδαφος, σαν να μετρούσε κάτι αόρατο. Όταν τον ρώτησαν τι κάνει, απάντησε με απόλυτη σοβαρότητα πως μελετούσε τον συντονισμό, τη ρυθμική σχέση ανάμεσα στη μουσική που ακουγόταν και στο σκυρόδεμα κάτω από τα πόδια του. Ήταν μια στιγμή αποκαλυπτική. Για τον Κλέε, ο κόσμος δεν ήταν ποτέ σιωπηλός, ήταν πάντα ένα πεδίο ρυθμών.

Γεννημένος στις 18 Δεκεμβρίου 1879 στη Βέρνη, γιος μουσικών, ο Κλέε μεγάλωσε μέσα στον ήχο. Υπήρξε βιολιστής, σπούδασε φωνητική, πιάνο και ήδη από τα έντεκα του χρόνια συμμετείχε στο τμήμα βιολιού του Μουσικού Συλλόγου της Βέρνης. Όλα έδειχναν πως τον περίμενε μια μουσική σταδιοδρομία. Έγραφε ακόμη και ποιήματα, σαν να αναζητούσε μια μορφή έκφρασης που θα ένωνε τις τέχνες.Στην εφηβεία του πήρε την απόφαση να στραφεί στις εικαστικές τέχνες, πιστεύοντας ότι η σύγχρονη μουσική είχε εισέλθει σε μια περίοδο παρακμής, ανίκανη να φτάσει το απόλυτο μεγαλείο των συνθετών προηγούμενων εποχών. Κι ενώ θα περίμενε κανείς ότι ένας καλλιτέχνης πρωτοπόρος και σύγχρονος, όπως ο Κλέε, θα αναζητούσε έμπνευση και συσχετισμούς στους μουσικούς της εποχής του, όπως οι εκπρόσωποι της δωδεκάφθογγης τεχνικής, εκείνος τους απέρριψε. Ναι, απέρριψε τη μουσική των Σαίνμπεργκ, Μπεργκ και Βέμπερν, ακόμη και τη συμφωνική μεγαλοπρέπεια των Βάγκνερ, Μπρούκνερ και Μάλερ. Δεν ήταν από άγνοια, αλλά επειδή θεωρούσε ότι είχε χαθεί η καθολική γλώσσα που μπορεί να αγγίξει εξίσου τον ειδικό και τον απλό ακροατή.

 Για τον Κλέε, ο Μπαχ και ο Μότσαρτ κατείχαν το κλειδί των μυστικών της δημιουργίας, τάξη χωρίς ακαμψία, νόμος χωρίς καταπίεση, ελευθερία εντός μορφής.

Αυτό που δεν μπορούσε πια να βρει στη μουσική, το αναζήτησε και το δημιούργησε στη ζωγραφική. Το έργο του Κλέε λειτουργεί όπως η μουσική, ως ένας παράλληλος και αυτόνομος κόσμος που, με μυστηριώδη τρόπο, ακουμπά τον πραγματικό. Δεν απεικονίζει, συντονίζεται. Ο Kλέε δεν μιλά στις αισθήσεις με εικόνες, αλλά με ρυθμούς, παύσεις, επαναλήψεις, μια γλώσσα που ξεπερνά τη γραμμική αφήγηση και αγγίζει άμεσα τον ψυχισμό του θεατή. Γι’ αυτό και συχνά χαρακτηρίζεται ως η "μουσική δωματίου των σύγχρονων εικαστικών", εσωτερική, λεπτοδουλεμένη, απαιτητική αλλά ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινη.
Μέσα απ' αυτή τη σύνθεση, οραματίστηκε μια τέχνη του μέλλοντος όπου τα μουσικά επιτεύγματα των αγαπημένων του, Μπαχ και Μότσαρτ, θα μπορούσαν να μεταφραστούν σε οπτικούς όρους, μεταφέροντας τη ρυθμική, πολυφωνική και αντιστικτική τους ουσία σε ένα νέο μέσο έκφρασης.

Η στροφή του στη φόρμα της φούγκας συνδέεται άμεσα με τον συνθέτη που, κατά τον Kλέε, ενσάρκωνε το απόλυτο μέτρο ανάμεσα στην πνευματικότητα και την καθολική τάξητον αγαπημένο του, Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.
Στην ακουαρέλα "Φούγκα σε κόκκινο", έργο του 1921 επιχειρεί μια καθαρά εικαστική μετάφραση της Μπαχικής σκέψης. Οι αιωρούμενες, επικαλυπτόμενες μορφές λειτουργούν ως οπτικές "φωνές", που συνυπάρχουν σε αντίστιξη και ακολουθούν έναν κοινό νόμο, όπως οι φωνές μιας φούγκας, χωρίς καμία να υπερισχύει.
Η μουσική διάσταση ενισχύεται από τη χρωματική εξέλιξη, από βαθιές, σκοτεινές αποχρώσεις του κόκκινου σε φωτεινότερα και διαφανή πεδία, αποδίδοντας οπτικά την έννοια του χρόνου.
Παρά την αυστηρή δομή, ο πίνακας αναδύει μια κοσμική αρμονία, όπου η πολυφωνία οδηγεί σε πνευματική ενότητα. Ο Kλέε δεν εικονογραφεί τη μουσική του Μπαχ. Τη σκέφτεται ζωγραφικά, δημιουργώντας μια οπτική παρτιτούρα που ενσαρκώνει την πίστη του στην αρμονία, την αυτονομία και την καθολικότητα της τέχνης, μια ζωγραφική φούγκα που αντηχεί την τάξη του κόσμου, όπως την οραματίστηκε ο Γ.Σ.Μπαχ μέσα από τον ήχο...

Παρατηρώντας το εικαστικό του Κλεε, το μυαλό μας οδηγείται αμέσως στο μνημειώδες έργο, στον "κολοσσό" του Μπαχ, επιστέγασμα όλης του της δημιουργίας του: "Η Τέχνη της Φούγκας".
Πρόκειται για μια συλλογή από φούγκες και κανόνες που συνέθεσε ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ τη δεκαετία του 1740, με στόχο να αναδείξει μια πληθώρα αντιστικτικών τεχνικών πάνω στο ίδιο μουσικό θέμα. Τα επιμέρους έργα οργανώνονται σε διαφορετικές ομάδες, και η πολυπλοκότητά τους αυξάνεται βαθμιαία, παρουσιάζοντας το θέμα σε απλές, διπλές και τριπλές φούγκες. Η τελευταία φούγκα έμεινε ημιτελής, αλλά εικάζεται ότι θα είχε τη μορφή τετραπλής φούγκας.
Όπως ο Klee στην "Φούγκα σε κόκκινο", έτσι και ο Μπαχ μετατρέπει την αυστηρή δομή σε πνευματική και αισθητική εμπειρία, δημιουργώντας μια αίσθηση απόλυτης τάξης και αρμονίας που αγγίζει τον ακροατή...

J.S.Bach: "The Art of the Fugue, BWV 1080", Glenn Gould

Παλαιότερα κείμενα για τον Κλέε μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Τρεις Παίδες εν Καμίνω: Από τη Βίβλο στη μουσική του Μπρίτεν...

"Τρεις Παίδες εν Καμίνω", Toros de Roslin

Σήμερα, 17 Δεκεμβρίου τιμώνται οι Προστάτες του Πυροσβεστικού Σώματος, Αγιοι Τρείς Παίδες εν Καμίνω. 

Πρόκειται για τρία Εβραιόπουλα βασιλικής καταγωγής, τον Ανανία, Αζαρία και Μισαήλ, που ζούσαν στα Ιεροσόλυμα. 

Όταν η πόλη τους κατακτήθηκε από τον βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β΄ της Βαβυλώνας τα τρία παιδιά οδηγήθηκαν αιχμάλωτα μαζί με τον φίλο τους Δανιήλ, που αργότερα έγινε προφήτης. Στη Βαβυλώνα ξεχώρισαν για τη σοφία και την αρετή τους, και ο βασιλιάς τους ανέθεσε θέσεις υψηλής ευθύνης στην αυλή του.
Όταν όμως αρνήθηκαν να προσκυνήσουν τη χρυσή εικόνα του βασιλιά, ο Ναβουχοδονόσορ εξοργίστηκε και διέταξε να τους ρίξουν σε έναν καμίνι που φλεγόταν ασταμάτητα. Τότε εμφανίστηκε άγγελος του Κυρίου, καλύπτοντάς τους με τα φτερά του και μετατρέποντας τη φωτιά σε δροσιά, σώζοντάς τους από βέβαιο θάνατο.
Εντυπωσιασμένος από το θαύμα, ο βασιλιάς αναγνώρισε τη δύναμη του Θεού των Ιουδαίων και τους άφησε ελεύθερους. Από εκείνη τη στιγμή οι τρεις παίδες έζησαν ειρηνικά, ενώ η ιστορία τους έγινε σύμβολο πίστης και αφοσίωσης.

Η Πυροσβεστική Οικογένεια τιμά τους "Τρεις Παίδες εν Καμίνω" ως τους ακοίμητους προστάτες της, οι οποίοι μεσιτεύουν στον Ύψιστο για την ασφάλειά μας στη δύσκολη μάχη με τις φλόγες...

Στη διπλανή εικόνα βλέπουμε απεικόνιση της βιβλικής ιστορίας από τον Φραντς Γιόζεφ Χέρμαν στο Ναό του Αγίου Παγκρατίου στο Βίγκενσμπαχ της Γερμανίας. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει το Ναβουχοδονόσορα αριστερά, να παρακολουθεί τους τρεις νέους μέσα στο φλεγόμενο καμίνι και τον Άγγελο στα δεξιά, ενώ το γιγάντιο άγαλμα του βασιλιά υψώνεται στο κέντρο...

Βασισμένο στη βιβλική ιστορία των "Τριών Παίδων εν Καμίνω" όπως αυτή αναφέρεται στο Βιβλίο του Δανιήλ είναι το μουσικό δράμα του Μπέντζαμιν Μπρίτεν, "The Burning Fiery Furnace - H Πύρινη Κάμινος, op. 77" σε λιμπρέτο του Γουίλιαμ Πλόμερ. 

Το έργο αποτελεί τη δεύτερη από τις τρεις Παραβολές για Εκκλησιαστικές Παραστάσεις του συνθέτη. Το έργο συνδυάζει τη θρησκευτική αφήγηση με δραματική μουσική έκφραση, προβάλλοντας θέματα πίστης, θάρρους και θεϊκής προστασίας μέσα από τη χορωδιακή γραφή και την εκφραστική ορχηστρική συνοδεία. 

Η πρεμιέρα του δόθηκε το 1966 στην εκκλησία του Αγίου Βαρθολομαίου στο Όρφορντ του Σάφολκ από την Αγγλική Όπερα και προκάλεσε ενθουσιασμό για την πνευματική και καλλιτεχνική δύναμη της μουσικής του Μπρίτεν.

Η σύνθεση ξεχωρίζει για τη λιτή αλλά εκφραστική ορχηστρική γλώσσα της, τη σαφή δραματική ανάπτυξη και την ικανότητά της να μεταφέρει το ηθικό και πνευματικό μήνυμα της ιστορίας με έντονη συγκίνηση. Η χορωδιακή γραφή αξιοποιεί αντιθέσεις μεταξύ ανδρικών, γυναικείων και παιδικών φωνών, δημιουργώντας δυναμικές κορυφώσεις, ενώ η ορχηστρική υποστήριξη, με πνευστά, έγχορδα και κρουστά, προσθέτει λεπτές χρωματικές αποχρώσεις και εντείνει την αίσθηση του κινδύνου και της θεϊκής προστασίας. Το έργο κινείται ανάμεσα σε λιτές, μελωδικές φράσεις και πολυφωνικά, δραματικά σημεία, επιτρέποντας στον ακροατή να βιώσει το θάρρος των Τριών Παίδων, την ένταση της φωτιάς και την παρηγορητική παρουσία του Αγγέλου, προσφέροντας μια έντονα συγκινησιακή και πνευματική εμπειρία.

Τοιχογραφία από Ρωμαϊκή Κατακόμβη

Η λογοτεχνική έμπνευση του Μπρίτεν αντλείται από την παράδοση των μεσαιωνικών μυστηριωδών έργων, όπου οι βιβλικές ιστορίες δραματοποιούνταν ως συμβολικές αναπαραστάσεις πτυχών της χριστιανικής πίστης. Επιπλέον, ο συνθέτης ενσωματώνει επιρροές από το ιαπωνικό Θέατρο Nο, τα ηχοχρώματα της μουσικής της Άπω Ανατολής, τον ελεύθερο ρυθμό και τις μελωδικές γραμμές του χριστιανικού απλού τραγουδιού, καθώς και στοιχεία από τις προχριστιανικές αποκαλυπτικές εβραϊκές γραφές. Αντί να χρησιμοποιεί λαϊτμοτίφ με βαγκνερικό τρόπο, ο Μπρίτεν αποτυπώνει τη διάθεση και τους χαρακτήρες της αφήγησης μέσω αντιθέσεων ηχηροτήτων και υφών, δημιουργώντας μια τεταμένη ακολουθία ήχων που θυμίζει την "κρουστή" ατμόσφαιρα της ορχήστρας γκαμελάν. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση ασυνήθιστων οργάνων στην ορχήστρα του, όπως άλτο τρομπόνι, βαβυλωνιακό τύμπανο και ένα λύρα-μεταλλόφωνο.

Britten: "The Burning Fiery Furnace, op.77":

Ο Μπετόβεν, η ντο ελάσσονα και ο Τόμας Μαν...

Ο Μπετόβεν την εποχή σύνθεσης της Σονάτας 32 σε ντο ελ.

Κατά την Κλασική εποχή, η ντο ελάσσονα ήταν μια σπάνια επιλογή, προορισμένη κυρίως για έργα με έντονο, ταραχώδη χαρακτήρα. Ο Μότσαρτ, για παράδειγμα, χρησιμοποίησε αυτήν την τονικότητα σε ελάχιστα έργα του, τα οποία όμως ξεχωρίζουν για τη δραματική ένταση και τη συγκινησιακή τους πυκνότητα. Για τον Μπετόβεν ωστόσο, η ντο ελάσσονα δεν αποτελεί απλώς μια σπάνια αναλαμπή, αντιθέτως, γίνεται ένα σταθερό πεδίο πειραματισμού και εκφραστικής εμβάθυνσης. Σε σονάτες, τρίο και άλλα είδη, όπου η μουσική συνήθως διακρίνεται για την κομψότητα και την ευχάριστη απλότητά της, εκείνος εισάγει το "δύσκολο", απορρίπτοντας την επιφανειακή ευχαρίστηση υπέρ της βαθιάς, δραματικής έντασης. Η ντο ελάσσονα μετατρέπεται για τον Μπετόβεν σε κλίμακα του πάθους, της πάλης και της ανάγκης για εκφραστική αλήθεια.

Η κλίμακα αυτή έχει χαρακτηριστεί ως "θυελλώδης, ηρωική τονικότητα", ένας τόπος όπου η μουσική φτάνει σε ασυνήθιστη ένταση και συγκλονιστική δραματικότητα. Οι μουσικολόγοι επισημαίνουν ότι μέσα απ' αυτήν την κλίμακα ο Μπετόβεν δεν εμφανίζεται αφηρημένος ή λογοτεχνικός ήρωας, αλλά ως ο ίδιος ο συνθέτης στην πιο εξωστρεφή μορφή του, αδιαπραγμάτευτος και αναγκασμένος να αντιμετωπίσει τη μουσική ως μάχη και υπέρβαση. Τα έργα σε ντο ελάσσονα ξεχωρίζουν για την ομορφιά και τη σημασία τους, αντανακλώντας την εκτίμηση της ρομαντικής εποχής προς τη συναισθηματική δύναμη της μουσικής του Μπετόβεν.

Στα πολυμερή έργα του Μπετόβεν σε ντο ελάσσονα, το αργό τμήμα συχνά αντιπαραβάλλεται με στιγμές έντονης φωτεινότητας, συνήθως μέσω της σχετικής Μι♭ μείζονας ή της ομώνυμης Ντο μείζονας, προσφέροντας αίσθηση ελπίδας και προοπτικής υπέρβασης. Η συνεχής μετάβαση από τη σκοτεινή ντο μινόρε στη λαμπερή Ντο μαντζόρε δημιουργεί δραματικές κορυφώσεις και θριαμβευτικά φινάλε, θέτοντας πρότυπα που επηρέασαν βαθύτατα μεταγενέστερους συνθέτες, όπως ο Μπραμς, ο Γκριγκ και ο Ραχμάνινοφ.

Για τον Μπετόβεν, η ντο ελάσσονα δεν είναι απλώς μια τονική επιλογή. Αποτελεί φιλοσοφική στάση, μια διαρκή σύγκρουση μεταξύ φωτός και σκότους, πάθους και θριάμβου, περιορισμού και ελευθερίας. 

Πρότυπο του Beethoven's C mood αποτελεί η Πέμπτη Συμφωνία. Σήμερα, όμως, θα επικεντρωθούμε σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του συνθέτη σε αυτήν την τονικότητα, τη Σονάτα για Πιάνο αρ. 32, Op. 111.

Η σονάτα γράφτηκε μεταξύ 1821 και 1822 και αφιερώθηκε στον φίλο και προστάτη του, Αρχιδούκα Ροδόλφο. Πρόκειται για έργο με στοιχεία φούγκας και έντονο φιλοσοφικό, δομικά πρωτοποριακό χαρακτήρα.

Η σονάτα αναπτύσσεται σε δύο αντιθετικές κινήσεις:

Το πρώτο μέρος, "Maestoso και Allegro con brio ed appassionato", είναι θυελλώδες και παθιασμένο, εκφράζοντας τη δραματική ένταση της ντο ελάσσονας, με μια αίσθηση πάλης και υπέρβασης.

Το δεύτερο μέρος, "Arietta: Adagio molto semplice e cantabile" συγκροτείται από πέντε παραλλαγές σε Ντο μείζονα, με τεχνικά και ρυθμικά καινοτόμα στοιχεία. Όπως η τρίτη παραλλαγή -ξεχωριστή για τον χορευτικό χαρακτήρα της- που έχει παραλληλιστεί με σύγχρονα boogie-woogie και ραγκτάιμ μοτίβα, προαναγγέλλοντας μουσικά ρεύματα των επόμενων δεκαετιών.

Η σονάτα άσκησε σημαντική επίδραση σε μεταγενέστερους συνθέτες, όπως ο Σοπέν, ο Προκόφιεφ και ο Σιμανόφσκι.

Το έργο θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά του τιτάνα με έντονη δραματική και υπαρξιακή διάσταση. Το πρώτο μέρος απαιτεί σωματική και τεχνική υπεράσπιση από τον πιανίστα, ενώ το δεύτερο φέρει μυστικιστική, στοχαστική ποιότητα, προσφέροντας εμπειρία εσωτερικής υπέρβασης.
Ο ίδιος ο Μπετόβεν φέρεται να απέκλεισε την ανάγκη για τρίτη κίνηση, δημιουργώντας ένα απόλυτο δίπολο Allegro-Adagio, όπου η αντίθεση γίνεται το ίδιο το μήνυμα της μορφής.

Μάλιστα, πάνω σε αυτή τη διάσταση βασίστηκε ο Τόμας Μαν. Στο κεφάλαιο 8 του μυθιστορήματός του "Δόκτωρ Φάουστους", παρουσιάζει τη Σονάτα αρ. 32 ως σύμβολο ολοκλήρωσης και αποχαιρετισμού της παραδοσιακής μορφής της σονάτας:


"Ο Wendell Kretschmar, οργανίστας της πόλης και καθηγητής μουσικής, δίνει μια διάλεξη για τη σονάτα, παίζοντας το κομμάτι σε ένα παλιό πιάνο ενώ τα λόγια του αντηχούν πάνω από τη μουσική.
Κάθισε στο περιστρεφόμενο σκαμπό του και, με λίγα λόγια, ολοκλήρωσε τη διάλεξή του για το γιατί ο Μπετόβεν δεν έγραψε τρίτη κίνηση στο έργο 111.
"Δεν χρειαζόμασταν τίποτα περισσότερο", είπε. "Μια τρίτη κίνηση; Μια νέα προσέγγιση; Μια επιστροφή μετά από αυτήν την αποχώρηση;... αδύνατο!"
Η σονάτα, στο δεύτερο τεράστιο μέρος της, έφτανε ήδη σε ένα τέλος χωρίς επιστροφή. Και όταν μιλούσε για "τη σονάτα", δεν εννοούσε μόνο αυτή σε ντο ελάσσονα, αλλά τη σονάτα ως μορφή, ως παραδοσιακή τέχνη. Εδώ, η σονάτα είχε ολοκληρωθεί, είχε εκπληρώσει το πεπρωμένο της, είχε επιλύσει τον εαυτό της, και τώρα αποχωρούσε..."

Η μουσική του Μπετόβεν, όπως την αντιλαμβάνεται ο Μαν, αντιπροσωπεύει τη γενναιότητα του πνεύματος, μια πράξη θάρρους και δημιουργικότητας που μετατρέπει την ανθρώπινη εμπειρία σε υψηλή τέχνη. Ο συνθέτης εμφανίζεται ως συνθέτης-ήρωας, που μέσα από τον ήχο αντιμετωπίζει τις αντιφάσεις, τις δυσκολίες και τα πάθη της ύπαρξης, καθιστώντας τη μουσική του καλλιτεχνική, αλλά και υπαρξιακά σημαντική...

Beethoven: "Piano Sonata no.32 in C minor Op.111"
Στο πιάνο ο András Schiff

Αγάπη, σε Σένα παραδίδομαι...

craiyon.com

14 Δεκέμβρη και Ημέρα της Αγάπης…

Σκέφτομαι πως μετά την υγεία, τίποτα δεν είναι τόσο απαραίτητο στη ζωή μας όσο η αγάπη. Είναι εκείνη που χρωματίζει τον καμβά της ψυχής μας, που δίνει νόημα και βάθος στην ύπαρξή μας. Κι όμως, η αγάπη δεν είναι μόνο συναίσθημα, είναι ενέργεια. Είναι δύναμη που ρέει, που μεταμορφώνει, που ζωογονεί. Μπορούμε άραγε να ζήσουμε χωρίς αυτήν;
Η απουσία της δεν μας κάνει φτωχότερους εσωτερικά, πιο σκληρούς, πιο μίζερους; Αντίθετα, η παρουσία της φέρνει ομορφιά, χαρά και έναν πλούτο που δεν μετριέται με υλικά μέτρα.

Με αφορμή τη σημερινή μέρα, και παρέα με αυτές τις σκέψεις, θέλω να μοιραστώ έναν παλιό θρύλο:

Λένε πως κάποτε, στην αρχή του κόσμου, τα ανθρώπινα συναισθήματα συναντήθηκαν για να αποφασίσουν ποιο είναι το πιο σημαντικό.
Η Χαρά, η Λύπη, ο Φόβος, η Σοφία, η Περηφάνια, όλα διεκδικούσαν την πρωτιά.
Η Αγάπη στεκόταν σιωπηλή.
Ξαφνικά, μια μεγάλη καταστροφή απείλησε να τα εξαφανίσει όλα και κάθε συναίσθημα έσπευσε να σωθεί μόνο του. Μόνο η Αγάπη έμεινε πίσω για να βοηθήσει τους άλλους.
Όταν τελικά σώθηκε και η ίδια, ήταν πληγωμένη και κουρασμένη, αλλά εξέπεμπε άπλετο φως. Τότε κατάλαβαν όλοι πως χωρίς την Αγάπη κανένα συναίσθημα δεν μπορεί να υπάρξει αληθινά.
Ίσως γι’ αυτό η αγάπη δεν φωνάζει, ενεργεί. Δεν ζητά, προσφέρει. Και όσο υπάρχει Αγάπη, ο κόσμος -όσο δύσκολος κι αν είναι- παραμένει ανθρώπινος...



Θα σας καλημερίσω με μια σύνθεση που συμπυκνώνει ιδανικά τον θρύλο της Αγάπης ως σιωπηλή δύναμη, θυσία και εσωτερική ενέργεια, με μελωδία και στίχο που αποδίδει την αγάπη ως υπέρβαση και αυτοθυσία. Πρόκειται για την άρια "Liebe, die du mich zum Bilde - Αγάπη, συ που με έπλασες" του Γιόχαν Κριστόφ Μπαχ, θείου του σπουδαίου κάντορα. 

Στους στίχους η Αγάπη κατονομάζεται ρητά. Είναι η δύναμη που δημιουργεί, που υπομένει, που θυσιάζεται χωρίς ανταλλάγματα, με τη μουσική να λειτουργεί ως ηχητική ενσάρκωση της Αγάπης, μιας αγάπης που υπερβαίνει το συναίσθημα και γίνεται πράξη, προσφορά και σιωπηλή παρουσία...Στη μουσική της άριας, η αγάπη μεταφράζεται σε πνευματικότητα, τάξη και βαθύ ανθρωπισμό. Δεν είναι συναίσθημα στιγμής, αλλά στάση ζωής.

Αγάπη, συ που με έπλασες

κατ’ εικόνα της θεότητός Σου

Αγάπη, συ που με πραότητα

με ανέστησες μετά την πτώση μου.

Αγάπη, σε Σένα παραδίδομαι,

δικός Σου να μένω στους αιώνες.

[...]

Αγάπη, συ που είσαι δύναμη και ζωή,

φως και αλήθεια, πνεύμα και λόγος

Αγάπη, συ που προσφέρεσαι ολοκληρωτικά

για τη σωτηρία μου και καταφύγιο της ψυχής μου.

Αγάπη, σε Σένα παραδίδομαι,

δικός Σου να μένω εις τους αιώνες.

Η επαναλαμβανόμενη φράση "Αγάπη, σε Σένα παραδίδομαι" υπογραμμίζει την απόλυτη αφοσίωση και την εμπιστοσύνη στον χαρακτήρα της Αγάπης ως αιώνιας και μεταμορφωτικής δύναμης, που συνδέει τον άνθρωπο με το θείο και με τους γύρω του. Μουσικολογικά, η αίσθηση αυτή ενισχύεται από την προσευχητική μελωδία της άριας, όπου η φωνή του βαρύτονου κινείται με λυρικές γραμμές, αιωρούμενη πάνω από το όργανο. Η επαναληπτική δομή της μελωδίας, σε συνδυασμό με τις διακριτικές αρμονικές ανατροπές, δημιουργεί έναν χώρο στοχασμού, ενισχύοντας την ένταση της αφοσίωσης και της πνευματικής συγκίνησης. Το συνοδευτικό όργανο λειτουργεί ως συνεχές ψαλμικό υπόβαθρο, υπενθυμίζοντας διαρκώς την σταθερή παρουσία και τη στοργική, προστατευτική φύση της Αγάπης. Η μουσική και ο λόγος συνεργάζονται έτσι ώστε η Αγάπη να βιώνεται εννοιολογικά αλλά και ηχητικά, ως δύναμη που ενώνει, προστατεύει και μεταμορφώνει.

J.C.Bach: "Liebe, die du mich zum Bilde":

Ο Μπρούκνερ και το μουσικό του δώρο στον κοσμήτορα, Ιοδόκο...

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Άντον Μπρούκνερ υπήρξε ένας βαθιά ευσεβής και εσωστρεφής άνθρωπος, του οποίου η καθημερινότητα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θρησκευτική πίστη. Διατηρούσε ημερολόγιο στο οποίο κατέγραφε τις καθημερινές του αφιερώσεις, ενώ συνήθιζε να προσεύχεται πριν από κάθε δημόσια εμφάνιση ή εκτέλεση έργου του. Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες, φαίνεται πως είχε βιώσει έντονες μυστικιστικές εμπειρίες και θρησκευτικά οράματα, τα οποία ενίσχυαν την πνευματική του ευαισθησία.
Δεν είναι τυχαίο ότι έχει ειπωθεί πως «δεν υπάρχει συνθέτης του 19ου αιώνα με τόσο βαθιά ριζωμένη σχέση με μια βιωμένη και αυθεντική ευσέβεια, για τον οποίο η προσευχή, η εξομολόγηση, το μυστήριο και η αίσθηση του ιερού να αποτελούν τόσο ζωτικά στοιχεία της ύπαρξής του».
Η ακλόνητη πίστη του στο πνευματικό ταξίδι της ψυχής προς τη μετά θάνατον ζωή μετατράπηκε σε μια εσωτερική διεργασία που διαμόρφωσε καθοριστικά τη συνθετική του σκέψη. Μέσα από τη μουσική του, ο Μπρούκνερ διοχέτευε βαθιά πνευματικά και υπαρξιακά μηνύματα, ανυψώνοντας τον ήχο σε ένα πεδίο καθαρής κατάνυξης, όπου η συμφωνία μεταμορφώνεται σε απερίσπαστη, μεγαλοπρεπή προσευχή.

Χαρακτηριστική είναι και η μαρτυρία του μεγάλου μαέστρου Βίλχελμ Φουρτβαίνγκλερ, ο οποίος συνόψισε με εντυπωσιακή ακρίβεια τον πυρήνα της καλλιτεχνικής φυσιογνωμίας του Μπρούκνερ, δηλώνοντας:

«Ο Μπρούκνερ δεν εργάστηκε για το παρόν. Στην τέχνη του σκεφτόταν μόνο την αιωνιότητα, και γι’ αυτήν ακριβώς δημιούργησε».
Η φράση αυτή αποτυπώνει εύγλωττα τον τρόπο με τον οποίο ο συνθέτης δεν αντιλαμβανόταν τη μουσική ως προϊόν της στιγμής ή ως μέσο κοσμικής αναγνώρισης, αλλά ως πράξη πίστης και προσφοράς προς το αιώνιο.

Ο Μπρούκνερ συγκαταλέγεται ανάμεσα σε κείνες τις σπάνιες μουσικές ιδιοφυΐες που η μοίρα προόρισε να εκφράσουν το υπερβατικό και να καταστήσουν προσιτό στον άνθρωπο το στοιχείο του θείου. Η βαθιά και ακλόνητη πίστη του, άλλωστε, του χάρισε δικαίως το προσωνύμιο «ο συνθέτης του Θεού».

Μπορεί ο Άντον Μπρούκνερ να είναι περισσότερο γνωστός για τα συμφωνικά του έργα, όμως αξιοσημείωτο είναι και το χορωδιακό του έργο. Ανάμεσα στις συνθέσεις του για χορωδία υπάρχουν 60 έργα θρησκευτικής μουσικής, ρέκβιεμ, καντάτες, ψαλμοί, το περίφημο Te Deum κλπ.

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε μια καντάτα του Μπρούκνερ, την οποία συνέθεσε το 1855 και προόριζε να εκτελεστεί στις 13 Δεκεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιοδόκου.

Άγιος Ιοδόκος(16ος αι.)

Φέρει τον τίτλο «Festgesang, WAB 15 – Εορταστικό τραγούδι», και είναι περισσότερο γνωστή ως Καντάτα Jodok (Ιοδόκου), καθώς γράφτηκε για την ονομαστική γιορτή του Jodok Stülz, του κοσμήτορα του Αβαείου του St. Florian. 

Η σύνθεση αυτή αποτελεί τον αποχαιρετισμό του Μπρούκνερ προς τον μέντορά του, φίλο και πνευματικό καθοδηγητή που σεβόταν και θαύμαζε, αφού σε λίγες εβδομάδες θα εγκατέλειπε την πόλη για να μεταβεί στο Λιντς, όπου είχε διοριστεί οργανίστας στον καθεδρικό ναό.

Η σύνθεση ανήκει στα πρώιμα έργα του Μπρούκνερ και το αγνώστου συγγραφέα λιμπρέτο υμνεί φυσικά τον Άγιο Ιοδόκο. Ο Ιοδόκος ήταν γιος του βασιλιά της Βρετάνης και έζησε γύρω στο 600 μ.Χ. Απαρνήθηκε τα πλούτη και την περιουσία του για να ταξιδέψει στη Ρώμη, όπου χειροτονήθηκε ιερέας και αφιερώθηκε στη διδασκαλία του Χριστού. Λίγο αργότερα αποφάσισε να ακολουθήσει τη μοναχική ζωή και ασκήτεψε, ζώντας ερημίτης μακριά από τα εγκόσμια. Μέχρι τον θάνατό του συμβούλευε και δίδασκε την αγάπη του Θεού σε όσους ζητούσαν τη βοήθειά του.
Ο Ιοδόκος ήταν φορτωμένος με άπειρες θεϊκές ευλογίες, σοφός, συμπονετικός, γενναιόδωρος και με ισχυρές πνευματικές και ηθικές αξίες. Γι’ αυτό και του δόθηκε το όνομα «Ιοδόκος», που σημαίνει «δώρο του Θεού».

Η καντάτα του Μπρούκνερ συνετέθη για μικτή χορωδία και τρεις σολίστες (τενόρο, μπάσο και υψίφωνο), συνοδευόμενους από πιάνο.

Από τις αδίκως παραμελημένες συνθέσεις του, η συγκεκριμένη καντάτα αποτελείται από έξι μέρη. Με τα δύο ρετσιτατίβι, τις άριες και τα χορωδιακά της τμήματα χαρακτηρίζεται «αρχαϊκή», καθώς παραπέμπει σε μπαρόκ πρότυπα, όπου το μπάσο κοντίνουο συνόδευε τον σολίστα. Τα χορωδιακά μέρη φέρουν αντιστικτικές φόρμες με μιμητικές φράσεις, θυμίζοντας τη γραφή του Χάυντν.

Τα μέρη παίρνουν τον τίτλο τους από το θρησκευτικό κείμενο:

• Ρετσιτατίβο: "Ο Άγιος Ιοδόκος καταγόταν από οικογένεια ευγενών"
• Άρια Βαθύφωνου: "Αποσυρμένος στην ερημιά έζησες την Άγια σου ζωή εκεί"
• Χορωδία: "Είσαι ο Πατέρας του ποιμνίου σου κι η σωτηρία του είναι όλη σου η χαρά"
• Άρια σοπράνο: "Θρέφεις τις παιδικές καρδιές και τις κατευθύνεις στο Θεό"
• Άρια τενόρου: "Προικισμένος είσαι με γνώση ακαδημαϊκή"
• Χορωδία: "Είναι ο Θεός στο δρόμο σου, Αυτός θα σε παρηγορεί, αν φοβηθείς!"

Anton Bruckner: "Festgesang, WAB 15":