Λουκρητία, η ενάρετη Ρωμαία αριστοκράτισσα...

"Ο θάνατος της Λουκρητίας", Bernaert de Rijckere

Σε ένα πρόσωπο της ιστορίας της Αρχαίας Ρώμης στεκόμαστε σήμερα.

"Ο βιασμός της Λουκρητίας από τον Ταρκύνιο"
Τιτσιάνο

Μια ηρωίδα, που με την αυτοκτονία της χάραξε, προς υπεράσπιση της τιμής και της πίστης στον άνδρα της, το τέλος της τυραννίας και την αρχή μιας νέας εποχής στη χώρα της, με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας.

Η Λουκρητία ήταν σύζυγος του Λούκιου Κολλατίνου. Βασιλιάς της Ρώμης τον καιρό εκείνο ήταν ο Λούκιος Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, του οποίου τα φιλόδοξα σχέδια οδήγησαν στην πολιορκία της Αρδέας.

Μια νύχτα και ενώ η πολιορκία συνεχιζόταν, κάποιοι ευγενείς, ανάμεσά τους και ο Κολλατίνος, κατά την διάρκεια μιας οινοποσίας, ξεκίνησαν μια ζωηρή συζήτηση περί του ήθους των γυναικών τους και στοιχημάτιζαν ποια να ήταν άραγε πιστή στον σύζυγό της τώρα που απουσίαζε. Ο Κολλατίνος πρότεινε τότε να επιστρέψουν με τα άλογά τους στην Ρώμη για να τις αιφνιδιάσουν και να διαπιστώσουν τον νικητή του στοιχήματος.

"Ο βιασμός της Λουκρητίας από τον Ταρκύνιο"
Τιέπολο

Κι ενώ οι υπόλοιπες γυναίκες βρέθηκαν να διασκεδάζουν και να συμποσιάζονται, μόνο η σύζυγος του Κολλατίνου, η Λουκρητία, ήταν στο σπίτι και μαζί με της υπηρέτριές της έγνεθε μαλλί και ύφαινε. Ασχολία, που σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις της Ρώμης ήταν χαρακτηριστικό σημάδι της ενάρετης και ηθικής γυναίκας.

Ο Κολλατίνος νίκησε το στοίχημα αλλά δεν υπολόγισε πως η αρετή της γυναίκας του ξύπνησε τον πόθο στον γιο του βασιλιά. Στον άξεστο και γνωστό για τη βιαιότητά του, Σέξτο Ταρκύνιο, ο οποίος αργότερα επισκέφτηκε μυστικά την Λουκρητία και κρατώντας ένα μαχαίρι την απείλησε πως αν δεν ενδώσει στις επιθυμίες του θα σκότωνε και αυτήν αλλά και ένα δούλο της και θα άφηνε τα νεκρά τους σώματα μαζί έτσι ώστε να κατηγορηθεί έπειτα για μοιχεία και έτσι να ατιμαστεί το όνομα της οικογένειάς της.

"...οι αγνές σκέψεις είναι νεκρές και ακίνητες,

ενώ ο πόθος και η βία ξυπνούν για να λεκιάσουν και να σκοτώσουν.

Και τώρα αυτός ο λάγνος άρχοντας πηδά απ' το κρεβάτι του, πετώντας

τον μανδύα του με ασέβεια απ' το χέρι.

 Τρελά πετιέται ανάμεσα σε τρόμο και σε πεθυμιά.

Ο ένας κολακεύει γλυκά, ο άλλος φοβάται το κακό.

Ο ειλικρινής φόβος, μαγεμένος από τη γοητεία του πόθου, την αποκρουστική..."

"Η αυτοκτονία της Λουκρητίας"
Αρτεμισία Τζεντιλέσκι

Η Λουκρητία αναγκάστηκε να υποστεί τον βιασμό προκειμένου να γλιτώσει την οικογένειά της από τον διασυρμό.
Αμέσως μετά όμως γνωστοποίησε στον πατέρα και το σύζυγό της, μαζί και σ' άλλους μάρτυρες τι είχε συμβεί καταλήγοντας πως τίποτε δεν μένει σε μια γυναίκα αν χαθεί η τιμή της.
Ζήτησε εκδίκηση για τον δράστη και μαχαιρώθηκε μπροστά τους, υποστηρίζοντας πως παρόλο που το πνεύμα της ήταν αθώο, το σώμα της έπρεπε να τιμωρηθεί.

Oι δικοί της ορκίστηκαν εκδίκηση. Εξέθεσαν το σώμα της Λουκρητίας στην αγορά ξεσηκώνοντας τον λαό της Ρώμης σε επανάσταση κατά της τυραννικής δυναστείας του Ταρκύνιου, που εκδιώχθηκε και κατέφυγε στην Ετρουρία.
Έτσι ο βιασμός της Λουκρητίας ξεκίνησε μια σειρά από γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

"Η αυτοκτονία της Λουκρητίας"
Ντύρερ

Η αυτοκτονία της Λουκρητίας ενέπνευσε μια πληθώρα από σπουδαίους εικαστικούς καλλιτέχνες.

Απεικονίζουν τη στιγμή που τρυπά το πλευρό της με το μαχαίρι. Η θλίψη και η οργή αναδύεται στο βλέμμα της. Η γυναίκα στέκει γυμνή ή ημίγυμνη με ένα μακρύ ύφασμα να περιβάλλει τους γοφούς και του ώμους της, ή το σχισμένο μεσοφώρι να καλύπτει μέρος του αλαβάστρινου κορμιού της, δίνοντας στους ζωγράφους την ευκαιρία για αποτύπωση κομψών, αισθησιακών λεπτομερειών...
Άλλοι, όπως ο Ντύρερ την τοποθετούν όρθια σε μια μνημειώδη αγαλματώδη στάση, με ουδεμία όμως αίσθηση παγανιστικού αισθησιασμού.
Και άλλοι, επιλέγουν να αφηγηθούν τη βίαιη και επαίσχυντη πράξη του βιασμού, όπως στην περίπτωση τη Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι, που ​επικεντρώνεται σε ενάρετες γυναίκες που κακοποιούνται από άνδρες, καθώς και κείνη υπήρξε θύμα βιασμού. Το πρόσωπο της Λουκρητίας είναι στραμμένο προ τα πάνω, προς το θείο φως απ' όπου αντλεί τη δύναμη να πραγματοποιήσει την υπέρτατη θυσία...

Ο "Βιασμός της Λουκρητίας" γίνεται θεατρικό έργο από τον André Obey, ενώ το 1594 έμμετρο ποίημα από τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.

"...Χρόνε εσύ δάσκαλε, στο καλό και στο κακό

τι να κάνω, δίδαξέ με...

Γιατ' αν εγώ πεθάνω, θα ζήσει η τιμή μου!

Αλλά αν ζήσω, θα'χει πεθάνει η καλή μου φήμη..."

• Στα κείμενα των Obey και Σαίξπηρ στηρίζεται το λιμπρέτο της ομώνυμης όπερας του Μπένζαμιν Μπρίττεν, που γράφτηκε για την διεθνούς φήμης μεσόφωνο Καθλήν Φεριέρ, το 1946. Ανήκει στο είδος της "όπερας δωματίου", με ένα μικρό καστ – φωνητικό και οργανικό – να καταδεικνύει την ιδιοφυΐα του καλλιτέχνη. Οι  άριες υποβλητικές, εκφράζουν τη συγκρουσιακή διάθεση των χαρακτήρων. Η λεπτότητα των αρμονιών στις νυχτερινές σκηνές συγκινεί, ενώ έρχεται σε αντίθεση με την εκφραστική δύναμη των συναισθηματικά φορτισμένων μερών.

Η υπόθεση ξετυλίγεται σε δύο πράξεις. Ο επαίσχυντος βιασμός λαμβάνει χώρα στην πρώτη σκηνή της 2ης Πράξης.
Ενώ η Λουκρητία κοιμάται, ο Ταρκύνιος μπαίνει αθόρυβα στην κάμαρή της. Μέσα στο μισοσκόταδο κοιτάζει εκστασιασμένος και φλογισμένος από πόθο τη γυναίκα.
Η γυναικεία χορωδία ψάλλει:

"Κοιμάται σαν το ρόδο μέσα στη νυχτιά.

Ελαφρά σαν τα νούφαρα που στη λίμνη επιπλέουν 

τα βλέφαρά της κείτονται πάνω απ' τα ονειρεμένα μάτια της..."

Η ανδρική χορωδά μεταφέρει το φλόγισμα του Ταρκίνιου, άνδρα αποφασισμένου για την επαίσχυντη πράξη του:

"Όταν ο Ταρκίνιος λαχταρά, τότε ο Ταρκίνιος θα τολμήσει.

Οι σκιές της νύχτας συνωμοτούν να τυφλωθεί η συνείδησή του ..."

Ο Ταρκίνιος βρίσκεται σε ερωτικό παραλήρημα, τυφλωμένος από πάθος μέσα στη λάβρα που του καίει τα σωθικά...

"Ομορφιά σαν αυτή δεν είναι δυνατόν να παραμείνει αγνή

εκτός αν όλοι οι άντρες ήτανε τυφλοί!

Πολύ αργά, Λουκρητία, πολύ αργά!

Είναι πιο εύκολο ν' ανακόψεις την πλημμύρα του Τίβερη

παρά να ηρεμήσεις το αίμα μου που βράζει..."

 Benjamin Britten: "The Rape of Lucretia: Act II":

                                                                                                                                             

• Της όπερας δωματίου του βρετανού συνθέτη είχε προηγηθεί η καντάτα "La Lucrezia", του Φρειδερίκου Χαίντελ. 
  Από τις πιο διάσημες καντάτες του, η "La Lucrezia" ή γνωστή και με τον δεύτερο τίτλο της: "O numi eterni - Ω αιώνιοι θεοί" γράφτηκε στη Φλωρεντία ή τη Βενετία το 1706. O γερμανός συνθέτης πριν εγκατασταθεί στο Λονδίνο ταξίδεψε στην Ιταλία, μετά από πρόσκληση των Μεδίκων. Η "Lucrezia" είναι μια σόλο καντάτα, το λιμπρέτο της οποίας γράφτηκε από τον καρδινάλιο Benedetto Pamphili. Ο Χαίντελ επικεντρώνεται στην εσωτερική αναταραχή που αντιμετωπίζει η Λουκρητία σχεδιάζοντας μια εξαιρετικής εκφραστικότητας μελωδική γραμμή.

Φήμες ήθελαν τον Χαίντελ να επέλεξε το θέμα, λόγω της σχέσης του με την πριμαντόνα Λουκρητία ντ'Αντρέ.
Οπως και να' χει, ο συνθέτης καταφέρνει να γράψει ένα εξαιρετικά δραματικό έργο, πλούσιο σε ηχοχρώματα, με λεπτομερή περιγραφή των συναισθημάτων, με ιδιαίτερη έμφαση στην οργή, το μίσος και το πάθος για εκδίκηση για τον βιαστή της ηρωίδας μας, που καλεί για βοήθεια όλους τους θεούς, Παραδείσου και Κολάσεως.

Η άρια: "Già superbo del mio affanno" ακούγεται αμέσως μετά το βιασμό:

Handel: "La Lucrezia, Cantata HWV 145 - "Già superbo del mio affano"

Στο ρόλο της Λουκρητίας η Dame Janet Baker 

findagrave

• Της ίδιας περίπου εποχής είναι και οι καντάτες του γάλλου συνθέτη της μπαρόκ, Michel Pignolet de Montéclair.
  Η καντάτα "Morte di Lucretia" (1728) είναι η τελευταία του τρίτου βιβλίου με 24 καντάτες του συνθέτη, μια συλλογή γαλλικών και ιταλικών καντατών ιδιαίτερης σημασίας, που συχνά παρομοιάζονται σε επίπεδο με εκείνες των Κλεραμπώ και Ραμώ.

Η "Λουκρητία" του Montéclair είναι μια από τις τέσσερις στην ιταλική γλώσσα, καντάτα για υψίφωνη, συνδυασμό οργάνων και κοντίνουο. Ο συνθέτης βρέθηκε στην Ιταλία ως μουσικός στην υπηρεσία του πρίγκηπα του Βωντεμόν, διοικητή του Μιλάνου. Εκεί οφείλεται ίσως και η υιοθέτηση του ιταλικού ύφους σε κάποιες από τις καντάτες του, μουσικού είδους που αναπτύχθηκε εκείνη την περίοδο στη Γαλλία ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης επιρροής του ιταλικού στιλ. Η καντάτα περιγράφει το οδυνηρό ταξίδι του ερωτικού πάθους μέσα από το θρύλο της ενάρετης αριστοκράτισσας Λουκρητίας, που αποφάσισε να αυτοκτονήσει για να περισώσει την τιμή της.

Απολαμβάνουμε την καντάτα στην εκδοχή της με 2 μπαρόκ βιολιά, μπαρόκ τσέλο και θεόρβη, πλην του τσέμπαλου.

Montéclair: "Morte di Lucretia":

Βικιπαίδεια, Ιστότοπος ΝΟΗΣΗ/άρθρο Β.Κυριλλίδου, Λατινικά B΄Λυκείου/ΟΕΔΒ, "Ρωμαίες γυναίκες", J.Baldson, μετάφ. Ν. Πετρόχειλου.

Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των The Mythologists