"Ο Τιέπολο και οι Κλεοπάτρες του Παλάτσο Λάμπια"

Ο Τζιανμπαττίστα Τιέπολο, αυτός ο Βενετός ζωγράφος του δέκατου όγδοου αιώνα, σίγουρα θα σας έχει συγκινήσει με κάποιο από τα έργα του!
Τέλεια, μεγαλειώδη, ύψιστα!

Ο Τιέπολο γεννήθηκε σαν σήμερα, 5 Μαρτίου 1696 στη γαληνοτάτη Βενετία και είναι εκείνος, που εκτίναξε τη μεγαλοπρέπεια της Βενετσιάνικης Τέχνης στα ύψη!
Τα χρωστικά εργαλεία στα χέρια του έπαιρναν και έδιναν ζωή!Αριστουργήματα καλλιτεχνικής έκφρασης, στα έργα του διαφαίνεται μια θεατρικότητα, μια διάθεση εσωτερική και ποιητική!
Μάλλον είναι εκείνος, που μονοπώλησε τη διακόσμηση των Βενετσιάνιων ανακτόρων.
Οι ελαιογραφίες και οι ακουαρέλες του κοσμούν τα περισσότερα από τα αρχοντικά και τις επαύλεις της πόλης της λιμνοθάλασσας.

Εκεί, που αναμφισβήτητα είναι διασημότερος είναι οι τοιχογραφίες!

Από τα κτίσματα, που έσπευσα να επισκεφτώ όταν πρωτοταξίδεψα στη Βενετία ήταν και το Παλάτσο Λάμπια.

Photo by Wolfgang Moroder

Eίχα διαβάσει για τις διάσημες τοιχογραφίες του μεγάρου.Ιδιαίτερα εκείνες, που στολίζουν το μεγάλο σαλόνι του.
Δυο απ'αυτές υπενθυμίζουν στο φιλότεχνο επισκέπτη την ιστορία αγάπης του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας...
Γιατί εκτός από τα θρησκευτικά θέματα, ο ζωγράφος επεξεργάστηκε στα έργα του και θέματα με μυθολογικό ή ιστορικό περιεχόμενο.

Η διακόσμηση του Παλάτσο Λάμπια ήταν η μεγαλύτερη  παραγγελία για το ζωγράφο!
Ηταν στο τέλος της δεκαετίας του 1740, που ξεκίνησε τις δυο τεραστίων διαστάσεων τοιχογραφίες στην κεντρική αίθουσα του Μεγάρου, η μια απεικόνιση της "Συνάντησης του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας" και η άλλη "Το Συμπόσιο της Κλεοπάτρας με τον Αντώνιο".

Στην πρώτη, επηρεασμένος από το Σαιξπηρικό κείμενο και συνδυάζοντας τη σαιξπηρική επιβλητικότητα με τη ζωντάνια του μπαρόκ δημιούργησε ένα θέμα, που η πολυτέλεια και η χλιδή του αντανακλούσαν τα επερχόμενα πλούτη και την δόξα του Τιέπολο.
Μαργαριτάρια, χρυσός, μαλάματα και μετάξι είναι εμφανή σ'αυτό το έργο!

 Meeting of Anthony and Cleopatra

"Θρίαμβος της ακολασίας και της φιληδονίας", όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο άγγλος δραματουργός στο κείμενό του!...και πόσο όμορφα τη "ζωγραφίζει" με τη λογοτεχνική του πένα:

"Ούτε η ηλικία δύναται να την μαράνη ούτε η συνήθεια να παλαιώση την Άπειρον ποικιλίαν των θελγήτρων αυτής. 

Διότι αι μεν άλλαι γυναίκες κατευνάζουν τας ορέξεις τας οποίας διεγείρουν, αύτη δε,

όσω περισσότερον προσπαθεί να κατευνάση αυτάς, τόσω περισσότερον τας διεγείρει..."

Με φόντο τα πανιά του ρωμαϊκού στόλου οι δυο πρωταγωνιστές προχωρούν σχεδόν αλαζονικά προς το παλάτι, οδηγοί μια θριαμβευτικής πομπής!

Σε πρώτο πλάνο ο Αντώνιος οδηγεί, πιάνοντας από το χέρι την Κλεοπάτρα εκστασιασμένος από τη λάμψη της μέσα στο υπέροχο μπροκάρ φόρεμά της!

Ας πάρουμε μια σχετική μουσική ανάσα από την εξαιρετική  σερενάτα του Johann Adolph Hasse: "Marc’Antonio e Cleopatra". 

Απαράμιλλης εκφραστικότητας μουσική αφήγηση, μελωδική γραμμή και εξαίρετο ορχηστρικό ηχόχρωμα καθώς στα έγχορδα και το κοντίνουο προστίθενται διάφορα  ξύλινα πνευστά, που συγκροτούν  πολύχρωμη φαντασία, απόλυτα ταιριαστή στη μεγαλοπρέπεια, τη λαμπρότητα, την ακτινοβολία και την αίγλη της σκηνής του Τιέπολο!

Η δύο μερών σερενάτα γράφτηκε για 2 επίσης ρόλους και παραγγέλθηκε στον Χάσσε από έναν Ναπολιτάνο κόμη, στην εξοχική κατοικία του οποίου εκτελέστηκε το 1725.
Mετά τον πρόλογο ακολουθούν δύο μέρη με το καθένα να περιλαμβανει 4 άριες  da capo, ρετσιτατίβι και ντουέτο στο κλείσιμο. Τους 2 ρόλους ερμήνευσαν ο 29χρονος Φαρινέλι (το ρόλο τη Κλεοπάτρας) και η μεσόφωνη Βιτόρια Τέσι (Μάρκος Αντώνιος), που ομολογουμένως παρόλη τη φήμη της, δεν διέθετε τη δεξιοτεχνία του Φαρινέλι.(Η Τέσι υπήρξε από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της χρυσής περιόδου του μπλεκάντο και χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη θεά μεσόφωνος" στην ιστορία της όπερας). 

Ο Χάσσε, που γνώριζε καλά τις ικανότητες των τραγουδιστών φρόντισε και έγραψε βιρτουόζικη μουσική για τις άριες τη Κλεοπάτρας και πιο συγκρατημένες  άριες cantabile για το ρόλο της Τέσι. Στα ζωηρά δε ντουέτα, η μελωδία γράφτηκε κατά τέτοιον τρόπο ώστε να συγκρατεί τη δεξιοτεχνία του Φαρινέλι, ενώ γινόταν περισσότερο απαιτητική για την Tέσι.

Marc' Antonio: Da quel salso elemento

Από την αλμυρή θάλασσα 

και μια τεράστια αυτοκρατορία

Να'μαι,  όμορφη βασίλισσα,

ακολουθώντας σε, επιστρέφω! 

Μοιάζει να΄ναι της μοίρας μου γραμμένο

να με τυλίξει στοργικά

στην αγκαλιά της, η όμορφη  Κλεοπάτρα...

Μετά τη νίκη στους Φιλίππους, ο Μάρκος Αντώνιος δοξάστηκε στην ανατολή σα θεός!

Στην Έφεσο δε, θεωρήθηκε η ενσάρκωση του Διόνυσου. 

Ήταν όμως θυμωμένος με τη βασίλισσα της Αιγύπτου. Η συμπεριφορά της άκρως προκλητική, αφού δεν είχε επικοινωνήσει διόλου μαζί του, ούτε για να τον συγχαρεί!

Ετσι, κίνησε απεσταλμένος του να της προτείνει να έρθει να τον συναντήσει στην Κιλικία.

Ένα υπέροχο πλοίο φέρνει τη νέα Αφροδίτη με την ακολουθία της από Ερωτιδείς, Νηρηίδες και Χάριτες, να συναντήσει το νέο Διόνυσο, που εντυπωσιάζεται από την όψη και τη θωριά της!

Η Αιγυπτία είναι φιλήδονη, επιδεικτική, "μεγαλαυχούσα" για τα θέλγητρά της, αλαζών. 

Η "αβροδίαιτος"  πομπή της και κάθε είδους υπερβολή έχουν στόχο να πυρπολήσουν την καρδιά του Αντώνιου.

Και τον πετυχαίνει, καθώς στη συνάντηση αυτή εκφράζεται και το ερωτικό του σκίρτημα:

"Κλεοπάτρα: Αν τω όντι με αγαπάς, ειπέ μου πόσον;

Αντώνιος: Είναι μικρός ο έρως που δύναται να καταμετρηθεί.

Κλεοπάτρα: Θέλω να ορίσω το όριον μέχρι τον οποίου δύναται να φθάση ο προς εμέ έρως.

Αντώνιος: Τότε νέαν κατ' ανάγκην γην και νέον ουρανόν πρέπει να ανακαλύψεις".

"The Banquet of Cleopatra"

Στην απέναντι πλευρά του μεγάλου σαλονιού δεσπόζει η έτερη τοιχογραφία!

"The Banquet of Cleopatra-To Συμπόσιο της Κλεοπάτρας"

Τα ίδια χαρακτηριστικά...Χλιδή, πολυτέλεια...

Μια σύνθεση πλούσια σε χρώμα και με γοητευτικές λεπτομέρειες!

Φόντο και δω τα πανιά του ρωμαϊκού στόλου.

Το σκηνικό εορταστικό με τους επιβλητικούς κίονες να φανερώνουν την πολυτέλεια του χώρου.

Η Κλεοπάτρα απαστράπτουσα με το βαθύ προκλητικό ντεκολτέ της!

Aφειδώς ο καλλιτέχνης σκηνοθετεί τις λεπτομέρειες... κοσμήματα, κοστουμια, επιτραπέζια σκεύη...

Οι μουσικοί στο εσωτερικό μπαλκόνι διασκεδάζουν διακριτικά τους ευγενείς συνδαιτημόνες...

Είχε μεριμνήσει για τα πάντα σ'αυτό το συμπόσιο ο Μάρκος Αντώνιος, που ο θρύλος θέλει να είναι μια γιορτή που τέτοια δεν είχε δει ποτέ ο κόσμος!

Τα πιο ακριβά και σπάνια φαγητά εμφανίζονται σε μια ατελείωτη σειρά. Η βασίλισσα όμως δεν εντυπωσιάστηκε. Στοιχημάτισε με τον περήφανο Ρωμαίο πως εκείνη θα του παρουσίαζε ένα φαγητό πολύ πιο ακριβό από ο,τιδήποτε της είχε προσφέρει ως τότε. 

Πήρε ένα φημισμένο μαργαριτάρι από το σκουλαρίκι της, το διέλυσε σε ξίδι και ήπιε το υγρό. 

Η σκηνή αυτή φαίνεται καθαρά στη νωπογραφία του Τιέπολο, όπου η Κλεοπάτρα δείχνει στον Αντώνιο το μαργαριτάρι, ενώ ένας μαύρος υπηρέτης τής προσφέρει ένα ποτήρι.

***

Αυτή ήταν η Κλεοπάτρα.Η γυναίκα, που στην ποδιά της σφάζονταν ρωμαίοι αυτοκράτορες!

Η μοναδική Κλεοπάτρα με την τολμηρή προσωπικότητα και την ακόμα μοναδικότερη ζωή της με το μοιραίο δεσμό της με τον Μάρκο Αντώνιο απαθανατίστηκε στους αιώνες, καθώς αποτέλεσε έμπνευση για την Τέχνη!

Η ιστορία της αντηχεί ακόμα στα πέρατα του κόσμου, κυρίως για τα όσα αντιπροσώπευε η δυναμική βασίλισσα σε έναν κόσμο στυγνά ανδροκρατούμενο: σε μια εποχή με εσωτερικές και εξωτερικές διαμάχες στην Αίγυπτο κατάφερε με τη διακυβέρνησή της να κρατήσει τη χώρα της ενωμένη!

Το τραγικό τέλος της γνωστό.

Καθώς δεν ήθελε να πέσει στα χέρια του Οκταβιανού, που σε λίγο θα έμπαινε στην Αλεξάνδρεια, αυτοκτόνησε.

Βρέθηκε νεκρή στα ιδιαίτερα δωμάτιά της από τσίμπημα του φιδιού της, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως πέθανε πίνοντας δηλητήριο γιατί ήθελε να παραμείνει όμορφη και μετά θάνατον!

Στο κείμενο του Σαίξπηρ βασίστηκε και ο αμερικανός Samuel Barber για να συνθέσει την όπερά του "Antony and Cleopatra" σε λιμπρέτο του Φ.Τζεφιρέλλι. Σε πολλά σημεία γίνεται χρήση της Σαιξπηρικής γλώσσας.

Έκανε πρεμιέρα το 1966 και το ρόλο της αιγύπτιας βαίλισσας ενσάρκωσε η Leontyne Price, που την ακούμε στην άρια "Give Me My Robe" λίγο πριν το τέλος της μοιραίας, πανέμορφης, τολμηρής, τελευταίας βασίλισσας της Αρχαίας Αιγύπτου:

"Give me my robe. Put on my crown. 

I have Immortal longings in me. Now no more

The juice of Egypt’s grape shall moist this lip..."

Οι περίφημες τοιχογραφίες της Κλεοπάτρας, έδωσαν αφορμή να θυμηθούμε έναν μεγάλο καλλιτέχνη της παλέτας.  Ο Τιέπολο με το χρωστήρα του μάς  αναστατώνει, μας μαγεύει ...
Άλλοτε λυρικός και αισθησιακός...άλλοτε θεατρικός και βίαιος, πάντα όμως ένας θαυματοποιός που καταφέρνει με την τέχνη του να δημιουργεί φαντασιώσεις και να εγείρει δυνατές προσωπικές αισθήσεις!

"Frescoes in Venice", Οδηγός Τέχνης
http://www.wga.hu/html_m/t/tiepolo/gianbatt/4labia/06labia.html
Τα αποσπάσματα του Σαίξπηρ από:"Σπάνια Ελληνικά Βιβλία" και http://vihos.blogspot.co.uk/2012/10/blog-post_5711.html