"Όλιβερ Τουίστ": Charles Dickens - Arnold Bax

 

(Για τη γενέθλια επέτειο του αγαπημένου μου Άρνολντ Μπαξ (8 Νοέμβρη 1883) 

Είναι αρκετές οι φορές, που έχω ασχοληθεί με το συνθέτη, έχω παρουσιάσει κάποια έργα του, έχω μιλήσει για την περιβόητη παθιασμένη σχέση του με την πιανίστα Χάριετ Koέν…
Μ’ έχει γενικώς απασχολήσει το θέμα "Μπαξ", τόσο που έφτασα να περπατώ για χάρη του στα κακοτράχαλα μονοπάτια του Τίνταγκελ, να περπατώ σχεδόν στο γκρεμό, που σχηματίζουν οι σχιστόλιθοι στο ερειπωμένο κάστρο της Κορνουάλης, προκειμένου ν’ αφουγκραστώ όλα εκείνα που συνεπήραν τον Μπαξ για να πλάσει τα υπέροχα μοτίβα του στο συγκεκριμένο έργο.

Η ιμπρεσιονιστική χρήση της αρμονίας και η περίτεχνη ενορχήστρωση, που διαπνέουν τα έργα του, δεν αφήνει κανένα, πολύ ή λίγο γνώστη της μουσικής του, ασυγκίνητο.

Σήμερα, όμως θα ήθελα να συνδέσω τη μουσική του με έμπνευση, που έρχεται από τη Λογοτεχνία και ανήκει στα τελευταία έργα του συνθέτη, γραμμένα για τον κινηματογράφο.

Στην κινηματογραφική μουσική εισήλθε σχετικά αργά, στην ηλικία των 59, και περιλαμβάνει δυο έργα που γράφτηκαν τα τελευταία 11 χρόνια της ζωής του.
Μια μικρού και μια μεγάλου μήκους, ταινίες.

Η πρώτη, με τίτλο "Malta G.C." είναι ένα ντοκυμαντέρ σχετικό με την αντίσταση των Μαλτέζων στις αεροπορικές επιθέσεις των Γερμανών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η δεύτερη με τίτλο "Όλιβερ Τουίστ" εμπνευσμένη από τον ομώνυμο ήρωα του Κάρολου Ντίκενς.

Ένα βιβλίο, ορόσημο στην Παγκόσμια Λογοτεχνία, που προσφέρει απερίγραπτη συγκίνηση σε κάθε αναγνώστη, ανεξάρτητα από ηλικία.

"Από την εικονογράφηση του βιβλίου"

Κάθε φορά που διάβαζα τον "Όλιβερ Τουίστ" ως παιδί ή το ξαναδιάβαζα με τα παιδιά μου, ο συγγραφέας των φτωχών, των ανήμπορων και των αδικημένων μιλούσε στην καρδιά μας προκαλώντας ένα μεγάλο σιωπηρό ερωτηματικό, που μετατρέπεται αυτόματα σε δάκρυ, σε κόμπο, σε οργή κι αγανάκτηση…
Συναρπαστική αφήγηση, γεμάτη συμβολισμούς.

Απόψε, για χάρη του έτρεξα στη βιβλιοθήκη μου…Το αναζήτησα …και καταθέτω ένα μικρό απόσπασμα…

"ΟΛΙΒΕΡ ΤΟΥΙΣΤ", ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΙΚΕΝΣ:

Δεν έκανες καθόλου καλά ακόμα που το' σκασες, Όλιβερ.
Κι αν ξαναγίνει, θα το μετανιώσεις πικρά...Δε μ' αρέσει η αχαριστία. Να το ξέρεις!
Αλλά έχε χάρη, που σε συμπάθησα. Θα σε κρατήσω κοντά μου και θα σου μάθω τη δουλειά.
Γιατί αλλιώς πας χαμένος!"

Έτσι του μίλησε ο παλιάνθρωπος ο Φάγκιν.
Και το παιδί ένιωσε την καρδιά του να βουλιάζει μέσα στον τρόμο και την απόγνωση…

Ένα βράδυ, το Τσακάλι έπιασε τον Όλιβερ παράμερα και του μίλησε .

"Γιατί δεν έρχεσαι να δουλέψεις μαζί μας;".

"Γιατί αυτό που κάνετε είναι κλεψιά!" απάντησε το παιδί.

"Και λοιπόν; Και η κλεψιά μια δουλειά είναι! Σαν όλες τις άλλες! 
Έλα και δε θα βγείς χαμένος."

"Όχι! Ποτέ μου δε θα γίνω κλέφτης!" είπε ο Όλιβερ με δάκρυα στα μάτια.

"Καλά...Έτσι έλεγα κι εγώ στην αρχή.....

Περίμενε, όμως, να σε περιλάβει ο Σάικς με το βούρδουλα, και τότε τα ξανακουβεντιάζουμε!" απάντησε το Τσακάλι.

"Τι θαρρείς πως θα καταφέρεις ολομόναχος στο Λονδίνο;

Κανένας δε σε νοιάζεται! Κανένας δε σε ξέρει!

Κανένας δε θα τρέξει να σε βοηθήσει!

Το καλό που σου θέλω, λοιπόν, κάνε ό,τι σου λένε ο Φάγκιν κι ο Μπιλ Σάικς.

Γιατί έχουν τον τρόπο να σε σακατέψουν, αν τους πάς κόντρα!".

(Κ.Ντίκενς: "Όλιβερ Τουίστ", εκδ. Νέστορας, μτφ: Δ.Π.Κωστελένος, σελ.62)

Ο Ντίκενς μέσα από τη ρεαλιστική του διήγηση, o David Lean με τη διεισδυτική σκηνοθετική του ματιά, αλλά στην προκειμένη ο Bax με τη μουσική του, σκιαγραφεί τη δύσκολη ζωή των αναξιοπαθούντων, αποτέλεσμα των νόμων των εφησυχασμένων αστών, νόμων που οι ίδιοι φτιάξαμε.
Εγκλήματα, εκμετάλλευση, επαιτεία, υποκρισία, αθλιότητα, ξεπεσμός, κτηνωδία…


Τα νοήματα διαχρονικά με τη μουσική να τα ενισχύει σαν ουσιαστικός δευτεραγωνιστής,
σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στο νοηματικό περιεχόμενο.

Η μουσική του Bax είναι υποδηλωτική, ανοιχτή σε ατελείωτους συνειρμούς.

Εκείνο το άφθαστο χιούμορ του Ντίκενς δοσμένο ευφυώς από το συνθέτη, με μια ανεπανάληπτη μουσική εφευρετικότητα κωμικών στοιχείων (μουσικοί διάλογοι ανάμεσα σε ξυλόφωνα και χάλκινα πνευστά), χωρίς όμως να χάνεται η απέραντη τρυφερότητα και η συμπόνοια για τα δυστυχώς, εκατομμύρια «Όλιβερ Τουίστ», που  υπάρχουν και σήμερα!

Τα μοτίβα δυνατά και αιχμηρά καταδεικνύουν έναν "τρίτο κόσμο" ανάμεσα στις "πολιτισμένες" κοινωνίες με τα "βασανιστήρια" να διογκώνονται και τους σωματικούς, αλλά κυρίως τους ψυχικούς εξευτελισμούς να φωτίζονται περισσότερο τρομακτικοί!

Η οπτική φαντασία του συνθέτη σκωπτική, παθιασμένη, τρομακτική κι άλλοτε ευαίσθητη, ζωντανή, ενεργητική, ή με ρομαντική διάθεση στέκεται επάξια στο ύφος, το κλίμα και το πνεύμα του Nτίκενς με τους ήχους να ξεπροβάλλουν σα φως, που παλεύει με τα σκοτάδια, σαν ομίχλες με την ελπίδα, σαν το άδικο με την καλοσύνη και τον αλτρουισμό…

Ο "Όλιβερ Τουίστ" ως βιβλίο έχει χαράξει την παιδική μου μνήμη βαθιά, οι εικόνες αναπλάθονται πιστά με την ταινία και η μουσική διατρανώνει τα συναισθήματα, που γεννά ο ήχος και η εικόνα…
Γι’αυτό και ο χείμαρρος λόγου από μεριάς μου!

Σας αφήνω να απολαύσετε το βασικό θέμα της ταινίας, που εκτελεί η αγαπημένη πιανίστα του Bax, Χάριετ Κοέν, με την οποία, όπως είπαμε είχε μια παθιασμένη ερωτική σχέση.

Arnold Bax: "Oliver Twist" / Harriet Cohen:

Λύπη και τρυφερότητα...θυμός και περηφάνια...σκοτάδι και θαμπή ηλιαχτίδα...κόλαση και ελπίδα για Παράδεισο...

Αντίθετα συναισθήματα, αντίπαλες δυνάμεις, που συγκρούονται, με το καλό τελικά να υπερτερεί και να διαμορφώνει την παιδική ψυχή μας!

Και πόσο επίκαιρο...Όσο κι αν αλλάζουν, εξελίσσονται και "προοδεύουν" οι εποχές, οι Όλιβερ δεν θα εκλείψουν γιατί τα σκοτάδια της ψυχής είναι σχεδόν ακατόρθωτο, αν δεν το θελήσουμε πραγματικά, να διαλυθούν.