"Στη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη"...

O Tσαϊκόφσκυ στο νεκροκρέβατό του

"Το ανοιχτό φέρετρο ήταν περικυκλωμένο από τέσσερις στρατιώτες της αυτοκρατορικής φρουράς. Ο Πιοτρ Ιλιτς Tσαϊκόφσκυ ήταν ντυμένος με ένα μαύρο κουστούμι. Ηταν καλυμμένος μέχρι το λαιμό με ένα διαφανές σάβανο. [...]
"Γιατρέ!", είπε ο Νικολάι. "Μας αφήνετε λοιπόν να ασπαστούμε τον μακαρίτη;"[...]
Καθώς σηκωνόμουν άκουσα από το άλλο άκρο του διαμερίσματος τον ήχο από πιάνο. Φαινόταν σαν κάποιος να προσπαθεί να συνθέσει ένα κομμάτι: η φράση σταματούσε και στη συνέχεια επαναλαμβανόταν σε παραλλαγές. Προσπάθησα να ακούσω καλύτερα: το άτομο αυτό είχε μάλλον βρει αυτό που έψαχνε, αφού έξι νότες, πάντοτε οι ίδιες, επαναλαμβάνονταν με μια μελαγχολική επιμονή. Εξι θλιβερές, μονότονες, πένθιμες νότες.
[...]
Στο πιάνο καθόταν ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, ο οποίος έγραφε και μουντζούρωνε μια κενή παρτιτούρα. Φορούσε ένα μαύρο κουστούμι [...] Τα μαλλιά του, έμοιαζαν με απαλό χνούδι. Επαιξε ξανά, με το αριστερό του χέρι, τις έξι νότες "λα ντο σι σι μπεμόλ λα ρε" και κούνησε το κεφάλι του απογοητευμένος. Άρχισε και πάλι να σκέφτεται.
[...]
Ο νεαρός συνθέτης, με τα μάτια καρφωμένα στο κενό και τα δάχτυλα του αριστερού χεριού κολλημένα επάνω στα πλήκτρα, κουνούσε ελαφρά τα χλωμά του χείλη πλάθοντας στο μυαλό του αυτό που έμελλε να αποτελέσει το αριστούργημά του. Το "Ελεγειακό τρίο", που ξεκίνησε εδώ, στο διαμέρισμα του νεκρού, και ξεπήδησε από τη θλίψη του συνθέτη του, διατήρησε τελικά στην αρχή του αυτό το πένθιμο "οστινάτο", που ακούστηκε για πρώτη φορά τούτη την ημέρα..."

("Δικαστήριο Τιμής, Η Ζωή και o θάνατος του Τσαϊκόφσκι", Ντ. Φερναντέζ , Εκδ.Εξάντας, μτφ, Ινώ Ρόζου, σελ.502-503)

Ο πρώτος που αναγνώρισε τις θαυμαστές δυνατότητες του Σεργκέι Ραχμάνινοφ στο Ωδείο της Μόσχας ήταν ο Τσαϊκόφκι. Τότε ο Πιοτρ Ίλιτς ήταν ένας από τους πιο σεβαστούς δασκάλους  στο Ωδείο, με τεράστα φήμη, οπότε ο Σεργκέι κολακευόταν αλλά συγχρόνως ένιωθε ευλογημένος που τον είχε υποστηρικτή και συμπαραστάτη στην προσπάθειά του.
Ο Τσαϊκόφσκυ προωθούσε τον Σεργκέι και ως βιρτουόζο και ως συνθέτη. Διέκρινε τη φλόγα και το πάθος του νεαρού για την τέχνη της μουσικής...

Ωστόσο, πολύ σύντομα ο Ραχμάνινοφ θα έχανε τον Τσαϊκόφσκι, που στο πρόσωπό του είχε βρει τον δάσκαλο, το είδωλο, τον πατέρα, τον φίλο, τον μέντορα...Την επόμενη χρονιά,  το 1893 ο συμπατριώτης του πεθαίνει από χολέρα. Βαθύς ο πόνος της απώλειας του 19χρονου μουσικού, εξωτερικεύεται στο "Trio élégiaque No. 2", που το μοτίβο του εμπνεύστηκε στο σπίτι που κείτονταν νεκρός ο Τσαϊκόφκυ.

Το ελεγειακό τρίο ολοκληρώθηκε σε 3-4 μέρες. Παρά το νεαρό της ηλικίας του δημιουργού του, στα μέρη της σύνθεσης διαφαίνεται η ικανότητά του  να καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα ήχων και χρωμάτων! Κυριαρχεί ο υποβλητικός, σκοτεινός ήχος έντονης δραματικότητας.

Το  "Τρίο αρ. 2" αναπτύσσεται σε τρία μέρη: Moderato, Quasi variatione, Allegro risoluto, όπου αξιοποιώντας κυρίως τη μορφή της παραλλαγής ξεδιπλώνονται τα συναισθήματα θλίψης και οι αγωνιώδεις στοχασμοί  για το μυστήριο του θανάτου.
Ο μουσικός θρήνος ολοκληρώνεται  με τη σύμπραξη και των 3 οργάνων σε εντυπωσιακή ισορροπία σ' ένα συγκλονιστικό, αν και σύντομο, τρίτο μέρος.
Στο φινάλε, το πιάνο παίρνει το θέμα με εμφανή την επίδραση από τον Τσαϊκόφσκι. Ακούγεται "σκληρό", ενώ χαρακτηρίζεται από βίαιες εκρήξεις συναισθημάτων.

Να θυμίσουμε πως ο Τσαϊκόφσκυ είχε και κείνος συνθέσει ένα "Τρίο σε λα ελ." για το θάνατο του Νικολάι Ρουμπινστάιν το 1893 με την αφιέρωση: "Στη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη".

Την ίδια αφιέρωση έκανε και ο Ραχμάνινοφ για τον μέντορα και δάσκαλό του...

Oι έξι νότες για τις οποίες κάνει λόγο ο Φερναντέζ στο παραπάνω λογοτεχνικό απόσπασμα και ακούγονται εμμονικά στην αρχή της σύνθεσης ως έκφραση απόγνωσης, αποχωρισμού και οδύνης θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως σχετίζονται με το έργο του Πόε:  "Η Μάσκα του κόκκινου θανάτου'',  αναφερόμενος στη χολέρα, όπου στο τέλος ο θάνατος-χολέρα λέει: "...πήρα πολλούς αλλά άφησα να ζήσουν μόνο έξι..."

Rachmaninov: "Trio élégiaque N. 2 op.9",  Oistrakh / Knushevitsky / Oborin:

[Ο Τσαϊκόφσκυ απεβίωσε σαν σήμερα, 6 Νοεμβρίου 1893 στην Αγία Πετρούπολη]