Ρακίνας - Μότσαρτ: Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου...

 

Ένας από  τους σημαντικότερους Γάλλους κλασικούς συγγραφείς είναι ο Ρακίνας. 
Θεωρείται ο πρώτος που συνέθεσε αξιόλογες τραγωδίες μετά τους Έλληνες κλασικούς.
Πηγή έμπνευσης των έργων του υπήρξαν οι τραγωδίες των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Στη μνήμη του (έφυγε σαν σήμερα 21 Απριλίου 1699) αναφερόμαστε στο έργο του "Μιθριδάτης".

Λέγεται πως ο Ρακίνας, τελειοποίησε το κλασικό θέατρο, ένα εκφραστικό όργανο αναπαραγωγής των μύθων, για να εξετάσει από κοντά τα πρόσωπα των ηρώων του και να διαπιστώσει την ατελή τους φύση.

Ετσι στο θεατρικό του, έμπνευση από τον  επιφανή Βασιλιά του Πόντου ο οποίος  είχε κατακλύσει τα έθνη, όρθιος ακόμα και όταν ηττάται, τον παρουσιάζει ηγετική φωνή, που απειλεί την ίδια τη Ρώμη.
Τον μεταφέρει κατ' ευθείαν από τη σκηνή της Ιστορίας στο θέατρο, όπου ο ηρωισμός συνυφαίνεται με τον έρωτα και με τα πιο βίαια πάθη.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα

εικονογράφηση-ΜΕΤ

"Άρπαγες διψαλέοι του πλούτου των εθνών
που όλους εδώ τους φέρνει η φήμη θησαυρών.
Συρρέουν κατά μάζες. Φθόνοι τους τριβελίζουν.
Τη γη τους παρατούνε, τη γη μας πλημμυρίζουν. 

Ολέθρια συμπάθεια που έδωσα και πήρα!
Ένωση τόσο τέλεια που ματαιώνει η μοίρα!
Αχ! Με τι ορμή παράφορη  έσμιξαν οι ουρανοί
καρδιές που δεν προόριζαν  να ζήσουνε μαζί! "

(Ρακίνας: "Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου")


Ο Μιθριδάτης Στ' ο Ευπάτορας αντιστάθηκε σθεναρά στους Ρωμαίους. Ο Ρακίνας παρουσιάζει αρκετά επεισόδια της ζωής του Μιθριδάτη και, ως συνήθως, δίνει μεγάλη σημασία στις ερωτικές ίντριγκες.
Ο Μιθριδάτης ήταν η αγαπημένη τραγωδία του Λουδοβίκου XIV.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα
εικονογράφηση-ΜΕΤ

Πυρήνας, η σύγκρουση µεταξύ δύο αδελφών (του Ξιφάρη και του Φαρνάκη) που αγαπούν την ίδια γυναίκα. Ο Ρακίνας με το θέμα του Μιθριδάτη "έπληξε" τους Αψβούργους.

Βασισμένος στο κείμενο του Ρακίνα ο 14χρονος  Β.Α. Μότσαρτ θα συνθέσει την ομότιτλη ιστορική όπερα seria σε 3 πράξεις.
Ηταν το έργο, με το οποίο έδειξε σε όλους το ταλέντο του στη σκηνική μουσική ξεπετάχτηκε στο χώρο της όπερας. Το λιμπρέτο ακολουθεί μεν το Ρακίνα, όπου ο βασιλιάς εκτός από ηγέτης παρουσιάζεται και παθολογικά ζηλιάρης, όμως υπάρχει και μια "αντιστροφή ρόλων" με τον θεατρικό συγγραφέα, καθώς ο Μότσαρτ έπαιρνε την εκδίκησή του ταυτίζοντας τους νικητές Ρωμαίους με την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία.

Η πολιτική διάσταση του έργου έγκειται στην καταγωγή του συνθέτη από το Σάλτσµπουργκ της Αυστρίας, στην αυτοκρατορία της οποίας ανήκε τότε η περιοχή του Μιλάνο, όπου ανέβηκε η όπερα μετά την παραγγελία από τον Αυστριακό διοικητή της πόλης.
Ενώ στο γαλλικό πρότυπο οι Ρωμαίοι στρατηγοί δεν εμφανίζονται, στο λιμπρέτο του Μότσαρτ κανουν έντονη την παρουσία τους.

"O 14χρονος Μότσαρτ στην Ιταλία",
Giambettino Cignaroli 

Οι μικρές αλλαγές στην Μοτσάρτια όπερα θέλουν ως αγαπημένη του Μιθριδάτη την Ασπασία, ενώ παραμένουν οι Ξιφάρης, Φαρνάκης και Ισμήνη, πριγκίπισσα των Πάρθων.

Η όπερα είχε τεράστια επιτυχία, καθώς ανέβηκε 21 φορές, παρά τις αμφιβολίες για το νεαρό της ηλικίας του Μότσαρτ.

Η όπερα μπορεί να διαθέτει μόνο δυο ensembles, καθώς  διακρίνεται για τις δεξιοτεχνικότατες άριες των βασικών ρόλων, όμως και τα δυο είναι ξεχωριστά και αξιοσημείωτα.

Πρόκειται για το ντουέτο με τους  Ξιφάρη, (γιου του Μιθριδάτη) και Ασπασία και το  κουιντέτο του φινάλε,  χαρακτηριστικό της μπαρόκ opera seria να ολοκληρώνεται με ένα σύντομο χορωδιακό ή tutti. Εδώ είναι μόλις ενός λεπτού. Ερμηνεύεται από τους Ξιφάρη, Ασπασία, Φαρνάκη, Ισμήνη και Αρμπάτη, οι οποίοι υπόσχονται στον Μιθριδάτη πως θα απελευθερώσουν το λαό από τους Ρωμαίους λίγο πριν ο βασιλιάς του Πόντου αυτοκτονήσει προκειμένου να αποφύγει την αιχμαλωσία.


Τα ακούμε και τα δυο μαζί με την ουβερτούρα:

1. "Se viver non degg’io", Duet:

2. "Non si ceda", Quintett:

"Δεν παραδινόμαστε στο Καπιτώλιο,

αντιστεκόμαστε με περηφάνεια.

Ποτέ πόλεμος και πάντα ειρήνη 

σ' ολόκληρο τον κόσμο

να χαρίσουμε την ελευθερία."

3. Η Ουβερτούρα:

(Το κείμενο έχει βασιστεί σε στοιχεία από:  homouniversalis, academia. edu, newsville)