Πάμπλο Νερούδα: "Οι νεκροί στην πλατεία"

 (Στη μνήμη του χιλιανού ποιητή, Pablo Neruda, που πέρασε στην αιωνιότητα

σαν σήμερα, 23 Σεπτεμβρίου 1973)

"Pablo Neruda", Mural in Valparaíso (φωτο από lesvraisvoyageurs)

"Τούτοι δω εφέρανε τουφέκια γεμάτα μπαρούτι

τούτοι δω διατάξανε τη στυγερή εξόντωση

τούτοι δω συναντήσανε το λαό να τραγουδάει ενωμένος

Και το λιγνό κορίτσι έπεσε με την σημαία του

και το αγόρι κύλησε χαμογελώντας λαβωμένο

λαβωμένο στο πλευρό της

Του προδότη που προχώρησε ως ετούτο το έγκλημα ζητώ την τιμωρία

εκείνου που ‘δωκε το σύνθημα του θάνατου ζητώ την τιμωρία

εκείνων που προστατέψανε αυτό το έγκλημα ζητώ την τιμωρία

δε θέλω να μου δίνουνε το χέρι, το μουλιασμένο από το δικό μας αίμα

δεν τους θέλω για πρεσβευτές, ούτε ήσυχους μέσα στα σπίτια τους

θέλω να τους δω να δικάζονται,

σε τούτο δω το μέρος, σε τούτη την πλατεία"

(Πάμπλο Νερούδα: "Οι νεκροί στην πλατεία", ελλ. απόδοση: Δ. Στρατηγοπούλου)

Ξεκίνησε να γράφει ποίηση απ' όταν ήταν δεκάχρονο αγόρι. Ο πατέρας του δεν υποστήριξε την ποιητική του κλίση, όμως ο μικρός ποιητής δεν τα παράτησε. Συνέχισε να γράφει με ψευδώνυμο. Έτσι, ο χιλιανός Ρικάρδο Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο, ο μετέπειτα σπουδαίος  νομπελίστας συγγραφέας και ποιητής, υιοθέτησε το ονοματεπώνυμο "Πάμπλο Νερούδα", συνδυάζοντας τα ονόματα του Πωλ Βερλαίν(στα ισπανικά Πάμπλο) και του Τσέχου συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα, τους οποίους θαύμαζε απεριόριστα.

Από πολύ νεαρή ηλικία μελέτησε τους κλασικούς συγγραφείς της Ευρώπης, καθώς και της Λατινικής Αμερικής, ενώ η νομπελίστα συγγραφέας Γκαμπριέλα Μιστράλ, που υπήρξε φιλόλογός του στο σχολείο τον μύησε στην κλασική Ρώσικη Λογοτεχνία.

"I hold a dramatic and romantic concept of life.
What doesn't touch my senses means nothing to me"

δηλαδή:

"Έχω για τη ζωή μια αντίληψη δραματική και ρομαντική.
Ό,τι δεν αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου δεν σημαίνει τίποτε για μένα", 

θα δηλώσει ο Πάμπλο Νερούδα, του οποίου τη μνήμη τιμάμε σήμερα. Και συνεχίζει ο ίδιος για το έργο του:

"Όσον αφορά την ποίηση, στην πραγματικότητα καταλαβαίνω πολύ λίγα πράγματα.
Γι' αυτό συνεχίζω με τις αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας. Ίσως απ' αυτά τα φυτά, τη μοναξιά, τη σκληρή ζωή, βγαίνουν οι μυστικές, αληθινά βαθιές "Ποιητικές Πραμάτειες" που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει, γιατί κανείς δεν τις έγραψε.
Η ποίηση διδάσκεται βήμα-βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης..."

Το παραπάνω ποίημα, μέρος της συλλογής "Canto General" με τον τίτλο: "Los muertos de la plaza- Οι νεκροί της πλατείας" έγραψε ο Νερούδα με την ευκαιρία της 2ης επετείου μιας αστυνομικής σφαγής ως υπαινιγμό στο γεγονός, που έλαβε χώρα στις 28 Ιανουαρίου 1946. Μετά από ταραχές, η αστυνομία σκότωσε έξι εργαζομένους που συμμετείχαν σε μια συνδικαλιστική πορεία σε κεντρική πλατεία  του Σαντιάγκο, ανάμεσά τους κι ένα εικοσάχρονο κορίτσι. 

H φωτο του συνθέτη από: 
sok.riksarkivet

Πρώτο από εννέα ποιήματα, που επιλέγει ο σουηδός  συνθέτης Allan Pettersson,  από τους σημαντικότερους και καταξιωμένους Σουηδούς συνθέτες του 20ού αιώνα, για τη "Συμφωνία Ν.12", είναι το ποίημα: "Οι νεκροί της πλατείας".

Ο Πέτερσον συμμεριζόμενος τις πολιτικές απόψεις του Νερούδα, δίνει ένα έργο για μεγάλη ορχήστρα και χορωδία, παρότι όπως δήλωσε η δημιουργία του δεν ανήκει στις "πολιτικές" συνθέσεις, αλλά στόχευσε να καταδείξει την ατελεύτητη ιστορία της ανθρώπινης σκληρότητας έναντι των αδικημένων και αναξιοπαθούντων.

Με έμπνευση τα κείμενα του Νερούδα, τα ποτισμένα συνειδητή αλληλεγγύη, που υποδεικνύουν έναν κόσμο ανθρωπιάς και συμπαράστασης, που ασχολούνται με την καταπίεση και τη βιαιότητα, την επίδειξη  δύναμης και εξουσίας, που κάνουν κάποιους δολοφόνους, αλλά και για τον αγώνα για ελευθερία και απόδοση δικαιοσύνης, ο συνθέτης δίνει ένα έργο μεγάλης πνοής, όπου η χορωδία κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αναδεικνύοντας έτσι το μέγεθος της ποιητικής του Πάμπλο Νερούδα που τιμάμε σήμερα.

Η συνθετική γραφή του Πέτερσον χαρακτηρίζεται από συναισθηματική ένταση, υπαρξιακές αναζητήσεις και εκρηκτικές στιγμές που στοχεύουν στην ψυχή του ακροατή και του προκαλούν έντονα συναισθήματα. Δομικά, στήνει μια απαιτητική σύνθεση πάνω σε μια νέα συμφωνική φόρμα, όπου κυριαρχεί ο σοβαρός τόνος, συχνά δραματικός, ανυπόφορος, "θυμωμένος" όταν ανεβαίνει σε "άγριες περιοχές"..., αλλά και  μεταπτώσεις σε πλατιές "λυρικές οάσεις".

Η συμφωνία παρουσιάστηκε το 1977 κατόπιν παραγγελίας  για την 500η επέτειο από την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Ουψάλα και χωρίζεται σε εννέα τμήματα, που αντιστοιχούν σε καθένα από τα ποιήματα.

Στο πρώτο μέρος: "Οι νεκροί της πλατείας" παρατηρείστε τις βίαιες δοξαριές των εγχόρδων, που εκφράζουν την τραγωδία του συμβάντος. Ακολουθεί ένας πένθιμος ύμνος. Η ανδρική χορωδία τραγουδά τους πρώτους στίχους-αναφορά στην βασανισμένη απο δικτατορίες,  Χιλή...
Οι μουσικές  φράσεις γίνονται βιαιότερες προετοιμάζοντας την είσοδο των γυναικείων φωνών στο πολυφωνικό τους άσμα. Ηχεί στ' αυτιά μας σαν ελεγειακή απαγγελία, σαν  ένα ρέκβιεμ για τους αθώους νεκρούς. Ένα στοχαστικό μέρος που ολοκληρώνεται απότομα σαν ηχητική έκρηξη με επεμβάσεις από τα χάλκινα πνευστά σε διάφωνες συνηχήσεις μεταξύ τους κι ένα χτύπο στα τύμπανα...

Allan Pettersson - Pablo Neruda: "Symphony No 12 - De Döda på torget":

Το ίδιο ποίημα "Οι νεκροί της πλατείας" του Πάμπλο Νερούδα σε ελληνική μετάφραση Δανάης Στρατηγοπούλου μελοποίησε και ο Έλληνας συνθέτης Χρήστος Λεοντής, που ερμήνευσε με την μελωδική του παλικαροσύνη ο Νίκος Ξυλούρης εκφράζοντας τις βαθιά καταγγελτικές απόψεις και τα μεγάλα ιδανικά του κορυφαίου διανοητή και ποιητή, που από τον έρωτα ως την πολιτική, παρά τα εμπόδια που συνάντησε διατυμπάνισε ατρόμητα στα πέρατα του κόσμου, σφραγίζοντας με το έργο του τον πλούτο της δραστηριότητάς του που τον καθιστά ως μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες παγκοσμίως...

Ο Ξυλούρης συγκλονίζει με το μοναδικό του ένστικτο, την αγνότητα έκφρασης μέσω των οποίων ανυψώνει το ήθος και τη λεβεντιά, που επισημαίνονται στα γραφόμενα του Νερούδα...

"Οι Νεκροί της πλατείας"
Πάμπλο Νερούδα-Χρήστος Λεοντής-Νίκος Ξυλούρης

Ο Νερούδα άφησε την τελευταία του πνοή στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Αλιέντε... Μια λαοθάλασσα συνόδευσε τον κορυφαίο ποιητή στην τελευταία του κατοικία αψηφώντας τις απαγορεύσεις από το καθεστώς του Πινοσέτ.