«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 9: Καλλιρόη και Κόρεσος»

 

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε ένας έρωτας πάνω κι από το θάνατο…

"Καλλιρόη και Κόρεσος"

"Η θυσία του Κόρεσου για να σωθεί η Καλλιρόη", 
Jean-Honoré Fragonard, Λούβρο

"...καὶ Διονύσου κατὰ τοῦτο τῆς πόλεώς ἐστιν ἱερὸν ἐπίκλησιν Καλυδωνίου: μετεκομίσθη γὰρ καὶ τοῦ Διονύσου τὸ ἄγαλμα ἐκ Καλυδῶνος. ὅτε δὲ ᾠκεῖτο ἔτι Καλυδών, ἄλλοι τε Καλυδωνίων ἐγένοντο ἱερεῖς τῷ θεῷ καὶ δὴ καὶ Κόρεσος, ὃν ἀνθρώπων μάλιστα ἐπέλαβεν ἄδικα ἐξ ἔρωτος παθεῖν. ἤρα μὲν Καλλιρόης παρθένου: ὁπόσον δὲ ἐς Καλλιρόην ἔρωτος Κορέσῳ μετῆν, τοσοῦτο εἶχεν ἀπεχθείας ἐς αὐτὸν ἡ παρθένος...",

μας πληροφορεί ο Παυσανίας στα "ΑΧΑΪΚΆ" του.

Σύμφωνα με το μύθο, η Καλλιρόη ήταν μια πανέμορφη νεανίδα της Καλυδώνας.Στην Καλυδώνα ζούσε και ο Κόρεσος, που δεν φημιζόταν για την ομορφάδα του. Αδικημένος απ'τη φύση, όσον αφορά την εξωτερική του εμφάνιση, είχε και την ατυχία να ερωτευθεί την πανώρια Καλλιρόη, η οποία όμως τον περιφρονούσε, θεωρώντας την αγάπη του ως την μεγαλύτερη προσβολή που της είχε γίνει. Απογοητευμένος και θλιμμένος αποφάσισε να κρύψει την ασχήμια του κάτω από το χιτώνα των ιερέων του Διονύσου και αφοσιώθηκε στη λατρεία του θεού. Θεωρούσε πως με αυτή τη μεταμόρφωση θα μπορούσε τουλάχιστον να εμπνεύσει τον σεβασμό.
Έτσι, μια μέρα, πήρε το θάρρος και πήγε στον πατέρα της Καλλιρόης για να τη ζητήσει σε γάμο.
Φυσικά η όμορφη παρθένα αρνήθηκε! Η απελπισία και η θλίψη του νέου ήταν τόση, που γυρνώντας στο ναό του Διονύσου άρχισε να εκστομίζει κατάρες, ζητώντας από τον θεό εκδίκηση για την προσβολή που έγινε στον ιερέα του. Πάνω στoν παραλογισμό του καταράστηκε ακόμα και την πατρίδα του και τους κατοίκους της.
Δεν πέρασε πολύς καιρός και στην Καλυδώνα ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία!

"...οἱ Καλυδώνιοι τὸ παραυτίκα ὥσπερ ὑπὸ μέθης ἐγίνοντο ἔκφρονες καὶ ἡ τελευτὴ σφᾶς παραπλῆγας ἐπελάμβανε καταφεύγουσιν οὖν ἐπὶ τὸ χρηστήριον τὸ ἐν Δωδώνῃ..."

Το μαντείο της Δωδώνης έδωσε χρησμό πως η επιδημία θα κατάπαυε μόνο εάν οι Καλυδώνιοι θυσίαζαν στον Διόνυσο την Καλλιρόη ή άν θυσιάζονταν κάποιος άλλος στην θέση της. Αφού, κανείς δεν προσφέρθηκε,η παρθένος οδηγήθηκε στον βωμό. Πιεζόμενος όμως ο Κόρεσος από τον έρωτά της προς αυτήν, και που ως ιερέας θα την έσφαζε ο ίδιος, σφάχτηκε εκείνος αντί αυτής.

"...Καλλιρόη τε ὡς Κόρεσον τεθνεῶτα εἶδεν, μετέπεσε τῇ παιδὶ ἡ γνώμη, καὶ--ἐσῄει γὰρ αὐτὴν Κορέσου τε ἔλεος καὶ ὅσα ἐς αὐτὸν εἴργασται αἰδώς--ἀπέσφαξέ αὑτὴν ἐς τὴν πηγήν..."

Η κοπέλα βλέποντας νεκρό το νέο στα πόδια της κατάλαβε πόσο μεγάλη ήταν η αγάπη του για κείνη, καθώς προτίμησε να πεθάνει ο ίδιος για να την γλυτώσει. Τότε, βλέποντας την ευγένεια της ψυχής που καθρεπτιζόταν στη μορφή του νεκρού άνδρα και έδινε στο γαληνεμένο πρόσωπό του μια ομορφιά θεϊκή η νέα ένιωσε ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα: τον έρωτα! Μια ακατανίκητη δύναμη την έσπρωχνε κοντά του. Ντροπή, τύψεις μα και ο έρωτας, που είχε ξαφνικά γεννηθεί μέσα της την έκαναν να σφαχτεί και κείνη, στην πηγή της Καλυδώνας, που αργότερα οι άνθρωποι ονόμασαν Καλλιρόη από το όνομα της νέας.

"...ἀπέσφαξέ αὑτὴν ἐς τὴν πηγήν καὶ ἀπ' ἐκείνης οἱ ἔπειτα ἄνθρωποι Καλλιρόην τὴν πηγὴν καλοῦσι".(ΠΑΥΣΑΝΙΑ ΑΧΑΪΚΑ, Κεφ. 21)

"Κόρεσος και Καλλιρόη", Jean-Honoré Fragonard

Σας παραθέτω το τέλος από ένα παλιό σχετικό διήγημα του Σταματίου Βάλβη, που ανακάλυψα...

"...Η μήνις του Διονύσου εξιλεώθη...Η νόσος της πόλεως έπαυσεν αυθωρεί.Πάντες οι Καλυδώνιοι θρηνούσι τον θείον ιερέα...[...]Ολίγην ώρα μετά,την μάχαιραν του Κορέσου έλαβεν η Καλλιρόη προς ανάμνησιν της αυταπαρνήσεως εκείνου και την μάχαιραν ταύτν ενέπηξεν εις το στήθος αυτής!Την στιγμήν καθ' ην είδον πίπτοντα τον Κόρεσον,ηγάπησεν πρώτη φορά και η Καλλιρόη.Και ηγάπησε εκείνον, ον τοσούτον εμίσησεν!!Τοιαύτη η ανθρωπίνη καρδία!..."

Ο μύθος αυτός μάς φέρνει στο νου τόσες και τόσες περιπτώσεις έρωτα που δεν βρήκαν ανταπόκριση καθώς η εξωτερική εμφάνιση  του ενός έπαιξε ρόλο ανασταλτικό ώστε να αναπτυχθεί το ερωτικό συναίσθημα. Όταν αποκαλύπτεται με πράξεις η εσωτερική ομορφιά κι ο πλούτος της ψυχής αυτού που απορρίψαμε, εκτός από τη συνειδητοποίηση της ουσίας της αγάπης, τα συναισθήματα μπορεί και ν' αλλάξουν... 

 

Η τέχνη έχει αποτυπώσει θαυμάσια το μύθο, που μας διδάσκει την αυτοθυσία. Ένα υπέροχο δείγμα εικαστικής δημιουργίας υψηλής αισθητικής είναι του Jean-Honoré Fragonard, που κοσμεί τις αίθουσες του Λούβρου. Ο ζωγράφος με βάση την περιγραφή του Παυσανία αποτυπώνει την έντονης  δραματικότητας σκηνή της θυσίας του ερωτευμένου Κόρεσου ώστε να σώσει την αγαπημένη του Καλλιρόη.

Andre Destouches

Επίσης το μύθο περιγράφει με τα μουσικά ηχοχρώματα στην ομώνυμη όπερά του  ο Andre Destouches.

Ο γάλλος συνθέτης εμπνεύστηκε από τον έρωτα του Κόρεσου προς την Καλλιρόη όπως την διέσωσε ο Παυσανίας στα Αχαϊκά του, την λυρική τραγωδία του "Callirhoé" με πρόλογο και πέντε πράξεις σε λιμπρέτο του Pierre-Charles Roy, που από τους συγχρόνους του θεωρήθηκε "ως το αριστούργημά του".

Η πρεμιέρα της όπερας έγινε το 1712 στο Βασιλικό Θέατρο του Παρισιού.

Ο συνθέτης βασίστηκε στο μοντέλο της λυρικής τραγωδίας του Lulli, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη του είδους αυτού υπογραμμίζοντας τη σύνδεση λόγου, μουσικής και κίνησης.

Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος που ανατίθεται στη χορωδία, η οποία όχι μόνο παρεμβαίνει ως μάρτυρας του δράματος, αλλά και συμμετέχει σε αυτό σχολιάζοντας. Η σύνθεση, μέσα από τα ηχοχρώματα των οργάνων και τη δυναμική δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα αναδεικνύοντας τέλεια τις ψυχολογικές περιγραφές των χαρακτήρων της τραγωδίας.

Ο λιμπρετίστας παραλλάσσει ελαφρώς το μύθο, με την Καλλιρόη να εξαναγκάζεται από τους γονείς της να παντρευτεί τον ιερέα  Κόρεσο. Εκείνη, που είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Αγήνορα, κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής  λιποθυμά και ο νέος ομολογεί την αγάπη τους.  Ο Κόρεσος οργισμένος για την ασέβεια προς το πρόσωπό του-ιερέα του Διονύσου, καταριέται το λαό της Καλυδώνας να τον βρουν πολλά δεινά, όπως και γίνεται.
Η Καλλιρόη με τη μητέρα της συμβουλεύονται το Μαντείο κι ο χρησμός απαιτεί το αίμα της Καλλιρόης ή κάποιου που την αγαπά πραγματικά για να σωθεί το βασίλειο.
Η κοπέλα παίρνει την απόφαση να θυσιαστεί , ενώ ο ερωτευμένος Αγήνωρ είναι πρόθυμος να πεθάνει στη θέση της, ώστε να σωθεί η αγαπημένη του. Ο Κόρεσος βλέπει πως αν θυσιαστεί ο Αγήνορας, η Καλλιρόη θα τον μισήσει για πάντα. Έτσι, μαχαιρώνεται εκπληρώνοντας τη θυσία που ζήτησε ο θεός, να χυθεί αίμα από κάποιον που αγαπούσε βαθιά την Καλλιρόη. 

Θα ακούσουμε την εισαγωγή της λυρικής τραγωδίας και την άρια της Καλλιρόης από την Α'  πράξη , όπου η κοπέλα θρηνεί τη μοίρα της, καθώς αντιλαμβάνεται πως χάνει το νέο που αγαπά. …Μέρος έντονης εκφραστικότητας, οδύνης και σπαραγμού..

Andre Destouches: "Callirhoé, Ouverture":

Andre Destouches: "Callirhoé, O nuit temoin de mes soupirs secrets":

"Ω, νύχτα, μάρτυρα των μυστικών μου στεναγμών.
για πάντα έχασα το νέο π' αγαπώ!"

Η λυρική τραγωδία κλείνει με τις τελευταίες λέξεις που απευθύνει ο Κόρεσος στους εραστές: 

"Πεθαίνοντας, μπορεί το χέρι μου να σας ενώσει…Να θυμάστε τον Κόρεσο…"

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists