"Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 11: Ηρώ και Λέανδρος"

 

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Μαρμάρινο ανάγλυφο "Ηρώ και Λέανδρος",
Henry Hugh Armstead-Τate Gallery UK

Απόψε, μια ερωτική ιστορία, που συγκίνησε πλήθος καλλιτεχνών από την αρχαιότητα ως σήμερα, μα και κάθε αναγνώστη του μύθου.

"Ξέρεις τη χώρα που ανθούν μύρτα και κυπαρίσσια...[...]
Που τα τρυγώνια του έρωτα και τα’ άγρια τα γεράκια
Σε θλίψη μαραζώνουνε ή για το κρίμα ορμάνε;
Πού ‘ναι ολάνθιστη η γης και που ο ήλιος λάμπει,
Που των παρθένων η δροσιά ρόδων δροσούλα μοιάζει;"

                 

"H Hρώ με τη λυχνάρι"
Evelyn de Morgan

Με αυτή την όμορφη περιγραφή των Δαρδανελίων ξεκινά ο λόρδος Μπάυρον τη "Νύφη της Αβύδου". Η νύφη της Αβύδου ήταν η  Ηρώ. Ενα μυθολογικό πρόσωπο, που σύμφωνα με την παράδοση έμενε στη Σηστό,  αρχαία πόλη της Θράκης, κτισμένη στα παράλια του Ελλησπόντου στο  στενότερο μέρος του. Πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο της παραλίας της Σηστού υψωνόταν ο ναός της Αφροδίτης. Ιέρεια του Ναού η νεαρή και πανέμορφη Ηρώ. Κάθε χρόνο την άνοιξη τελούνταν στο ναό η γιορτή της Αφροδίτης και του Άδωνη. Προσκυνητές πολλοί κάθε χρόνο. Για πρώτη του φορά ήρθε ως προσκυνητής και ένας ωραίος νεαρός, ο Λέανδρος, που έμενε στην απέναντι ακτή του Ελλησπόντου, την Άβυδο.

Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος, ο πόθος τους ακατανίκητος!!! Υπερπηδούν κάθε ανθρώπινο και ιερό φραγμό. Η Ηρώ την ιεροσύνη της, ο Λέανδρος την ιερότητα της παρθένου.  Μετά τη γιορτή, η Ηρώ δέχτηκε τον Λέανδρο στον πύργο όπου κατοικούσε όταν τελείωνε η υπηρεσία της στον ναό. Από τότε, ο Λέανδρος περνούσε κάθε βράδυ τον Ελλήσποντο, έχοντας για οδηγό το φως ενός λυχναριού που έβαζε η Ηρώ στο ψηλότερο σημείο του ναού και, κατάκοπος, έπεφτε στην αγκαλιά της. 

Μια χειμωνιάτικη νύχτα όμως, ο άνεμος έσβησε το λυχνάρι και ο Λέανδρος έχασε τον προσανατολισμό του, χωρίς τον φωτεινό οδηγό, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί  στα βράχια...

Το πρωί, η Ηρώ είδε από το παράθυρό της το πτώμα του Λέανδρου που είχαν ξεβράσει στη στεριά τα κύματα. Μεσ' στην οδυνη και την απελπισιά του χαμού του αγαπημένου της  κρίνει πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν…Ετσι, ρίχτηκε από τον πύργο στη θάλασσα και πνίγηκε.
Οι κάτοικοι της Σηστού έθαψαν τους δύο εραστές σε κοινό τάφο.

Joseph Mallord William Turner

Κι ο ευαίσθητος Ελληνικός λαός θρηνεί στα δημοτικά του τραγούδια…

"…στο’ να φυτρώνει κάλαμος και στ’ άλλο κυπαρίσι…
για δέστε τα βαριόμοιρα για δέστε τα καημένα
σαν δεν φιλιούνται ζωντανά φιλιούνται πεθαμένα…"

Ο μύθος του ερωτευμένου ζευγαριού ενέπνευσε το Λόρδο Μπάυρον στη Νύμφη της Αβύδου και μάλιστα ο ίδιος ο ποιητής λέγεται πως διέσχισε κολυμπώντας το στενό που, κατά τον μύθο, περνούσε κάθε νύχτα ο Λέανδρος.

Εκτός από το Μπάυρον και το Μουσαίο (5ος αι. μ.Χ.), που έγραψε "Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον", ένα ποίημα σε 343 δακτυλικούς εξάμετρους στίχους. 

"Πες μου τον λύχνο, δέσποινα, που είδε κρυφές αγάπες,

της νύκτας τον κολυμπητή, που για γαμπρός πρυμίζει,

τον γάμο πες τον σκοτεινό, που δεν είδ᾽ η Αυγούλα,

και την Σηστό, που της Ηρώς ενυκτογίνη ο γάμος.

[...]

Έλα, θεά, τραγούδα μου, να πούμε το ᾽να τέλος

του λυχναριού που απόσβησε και του παιδιού που εχάθη.

Αντικρινές γειτόνισσες Σηστός και Άβυδος ήταν

κατάγιαλα. Το τόξο του τάνυσ᾽ επάνω ο Έρως

και μες στες χώρες και τες δυο μιαν τόξεψε σαγίτα

και μια κορασιάν έκαψε και νιο ένα παλληκάρι.

Λέανδρο τον ομορφονιό κι Ηρώ την κόρη ελέγαν.

Η Ηρώ στην Σηστόν έμενε, στην Άβυδο ο νιος ήτον·

άστρα κι οι δυο γλυκόφωτα στες δυο μέσα τες χώρες..."

(μτφ: Σίμος Μεναρδος)

"Hero and Leander", Peter Paul Rubens

Το ποίημα του Μουσαίου είναι από τα δημοφιλέστερα πάνω στο θέμα. Από αυτόν εμπνέονται αργότερα και γράφουν ο Σίλλερ μια μπαλάντα, ο Γκριλμπατσέρ μια λυρική τραγωδία, ενώ πλήθος εικαστικών και μουσικών δημιουργών αποτυπώνουν το ειδύλλιο των δυο νέων στον καμβά τους...

"Της Ηρώς και του Λεάνδρου η καρδιά

Απ’ το βέλος του Έρωτα, που θεϊκιά

Έχει δύναμη, οδυνηρά επλήγη.

Η Ηρώ, ανθηρή ως Ήβη, όμορφη κόρη·

Κείνος εύρωστος, που κίναγε στα όρη

Με ορμή για να ριχτεί μες στο κυνήγι...", 

γράφει ο ΣΙΛΛΕΡ ...

και συνεχίζει:

"Και με ντύμα που ο αέρας το σηκώνει 

Ρίχνεται από του πύργου το μπαλκόνι,

Στους γιαλούς του Πόντου τους κατάφωτους. 

Στα βασίλειά του πάνω τα πελάγια 

Τα δυο λείψανα ο θεός φέρει τα άγια,

Κι είναι αυτός που αποτελεί τον τάφο τους.

Κι απ’ τη λεία του αυτή ευχαριστημένος

Κινά ολόχαρος, μακριά να την φυλά,

Κι απ’ την ανεξάντλητή του υδρία χύνει 

Τη ροή του, ποταμό που αιωνίως κυλά"

( Φρήντριχ Σίλλερ, Μπαλάντες, μτφ. Κ.Γ.Σαμέλη)

Στη θάλασσα του Βοσπόρου υπάρχει ο "Πύργος του Λεάνδρου" ή "Πύργος της κόρης", γνωστός με την τουρκική ονομασία "Kız Kulesi" .Το όνομα του πύργου συνδέεται με διάφορους θρύλους. Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική εκδοχή ο πύργος οφείλει την ονομασία του στο μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου. Η Ηρώ όταν κατάλαβε τι συνέβη αυτοκτόνησε πηδώντας από τον πύργο.

Τα μουσικά έργα, τα εμπνευσμένα απο αυτόν τον τρυφερό, αγάπης μύθο, είναι πολλά. 

Ξεχωρίζουμε: 

1) Ο γάλλος  Louis-Nicolas Clérambault  διέπρεψε ως οργανίστας, βιολιστής και συνθέτης και είναι εκεινος που  ανέπτυξε το είδος των "γαλλικών καντατών ", που συγκεντρωθηκαν σε 5 τόμους. Από το 2ο τόμο είναι η καντάτα "Λέανδρος και Ηρώ" εμπνευσμένη απο το μύθο, σε  κείμενο αγνώστου. Ποτισμένη με εντονο λυρισμό, ευγενεια και τρυφεροτητα. Ιδιαιτερα εκφραστικό το μέρος που απεικονιζει το στροβίλισμα των ανέμων...Τσέμπαλο και ταχυτατες δοξαριές ηχούν σαν να βροντοφωναζουν τη δόξα και το θρίαμβο του αγέρα , που "ξεσκίζει" το άψυχο, αιμόφυρτο κορμί του νεου στις όχθες...

Clerambault: "Leandre et Hero"

2) Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη το 1707, ο Φρειδερίκος Χαίντελ έγραψε μια καντάτα εμπνευσμένη από το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς σε λιμπρέτο του καρδινάλιου Οτομπόνι. Είναι το έργο με το οποίο ο συνθέτης αντικατέστησε με ιταλικό το πρώην γερμανικό ύφος σύνθεσης του, που έκτοτε θα χρησιμοποιούσε.
Ο Χαίντελ προσεγγίζει με συγκλονιστικό τρόπο την απώλεια της αγάπης και καθηλώνει με τη θρηνητική άρια της Ηρως μέσα στην παραφροσύνη που τής δημιουργεί η εικόνα του νεκρού αγαπημένου:

Handel: "Ero e Leandro":

3) Το 1837 ο Ρόμπερτ Σούμαν με πυρήνα  τους χαρακτήρες Φλορεστάν κα Ευσέβιο, που αντιπροσωπεύουν τη δυαδικότητα της προσωπικότητάς του, ο ένας ορμητικός και όλο πάθος και ο άλλος ονειροπόλος και ευαίσθητος  συνθέτει το "Fantasiestücke, Op. 12", μια πιανιστική συλλογή από οκτω μινιατούρες  τις οποίες αφιέρωσε στην δεκοχτάχρονη πιανίστα και φίλη του, Anna Robena Laidlaw...Θρυλείται πως στο μέρος της συλλογής με τίτλο:  "In der Nacht -Στη Νύχτα", όπου συνδυάζεται η ηρεμία της νυχτας με το πάθος που γεννά σε δυο ερωτευμένους, πως ο Σούμαν όταν το συνέθετε είχε κατά νου το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς.

Schumann Fantasiestücke, Op.12 - 5. In der Nacht:

3)Το 1853 ο Φραντς Λιστ γράφει τη δεξιοτεχνικότατη μπαλάντα του Ν.2 για πιάνο, που κατά δήλωση του Claudio Arrau σκιαγραφεί τον αρχαιοελληνικό μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου με την τραγική του κατάληξη, όπως ο συνθέτης τη διάβασε στην ποιητική μεταφορά από τον Σίλλερ.
Πιιθανολογείται πως την εκδοχή αυτή άκουσε ο Arrau από το δάσκαλό του, Martin Krause που υπήρξε μαθητής του Λιστ.

Η μπαλάντα στηρίζεται σε δυο θέματα. Το ένα αναπτύσσεται στην χαμηλή περιοχή του πιάνου αναδύοντας απειλητική αίσθηση με τη συνεχή εκτέλεση από τρίηχα και το άλλο στη μεσαία και την υψηλή περιοχή, περισσότερο φωτεινό και με στοχαστική διάθεση. Ενα επίμονο χρωματικό ostinatο αντιπροσωπεύει τη θάλασσα. Ακούγοντας την τρομερά δεξιοτεχνική σύνθεση μπορεί κανείς να πλάσει με τη φαντασία του  την εικόνα της δύσκολης νυχτερινής πλεύσης του ερωτευμένου νέου που παλεύει με τα κύματα προκειμένου να φθάσει στην αγαπημένη του...

Liszt: "Ballade No. 2" / Claudio Arrau :

4)Ο Giovanni Bottesini,  ο επονομαζόμενος"Παγκανίνι του κοντραμπάσου", φίλος και ίνδαλμα του Βερντι, γράφει την όπερα: "Ero e Leandros" σε λιμπρέτο του Αρίγκο Μπόιτο. Παρουσιάστηκε το 1879 στο Teatro Regio στο Τορίνο. Χαιρετίστηκε με θερμή επιτυχία για τις "γεμάτες μαγεία" στιγμές  της σύνθεσης, όπως οι άριεs της Ηρώς, ο λυρισμός των ειδυλλιακών ντουέτων μεταξύ των εραστών και  ο δραματικος επίλογος. 

5) Mπορεί ο Alfredo Catalani  να είναι γνωστός για τις όπερές του, κυρίως την αγαπημένη του Τοσκανίνι,  "La Wally", αλλά πειραματίστηκε επίσης με μια σειρά από ορχηστρικά έργα. Τελευταίο αυτής της κατηγορίας είναι το συμφωνικό ποίημα: "Ero e Leandro", σύνθεση του 1884 κι έμπνευση απο την τραγική ερωτική ιστορία των νέων στα Δαρδανέλια, που από πολλούς θεωρήθηκε "το καλύτερο όλων, μακράν".

Alfredo Catalani - Ero e Leandro:

6) Victor Herbert – "Hero and Leander" : Πρόκειται για απαράμιλλης ομορφιάς συμφωνικό ποίημα, που ο Βικτόρ Χέρμπερτ εμπνευστηκε μετά την ανάγνωση του ποιήματος του Μπάυρον  που τον ενθουσίασε!Ιδιαίτερης αξίας είναι η "Σκηνή της Αγάπης", όπου ο δημιουργός αναθέτει ένα αισθησιακό διάλογο ανάμεσα στο όμποε και το φαγκότο, έκφραση της έκρηξης πάθους των δυο εραστών.

Victor Herbert: "Hero and Leander" Op.33: 2nd mov- Love Scene":

Όλα τα έργα που έχει εμπνεύσει ο συγκεκριμένος μύθος για τη "Νύφη της Αβύδου και τον αγαπημένο της Λέανδρο" συγκινούν βαθειά....Η ποιητική τέχνη από το Μουσαίο ως τον Μπάυρον και τον Σίλλερ..Η Χαιντελική καντάτα, η όπερα του Καταλάνι ή του Μποτεσίνι, ο Σούμαν και ο Λιστ, υμνούν τον έρωτα των δυο νέων που η ιστορία τους τούς χάρισε την αιωνιότητα!

Το κείμενό μου δημοσιεύτηκε παλαιότερα και στην Κοινότητα The Mythologists