Εμπνεύσεις από τον "Βουτηχτή" του Σίλλερ...

 

Peter Fendi: "Der Taucher von Friedrich Schiller"
(πηγή: artnet)

(Με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειο του Φρήντριχ Σίλλερ - 10 Νοεμβρίου 1759)

"Portrait of Friedrich Schiller", Gerhard von Kügelgen

O Φρήντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές και δραματικούς συγγραφείς. Επιφανής εκπρόσωπος του Διαφωτισμού στη Γερμανία, έγραψε θεατρικά έργα, αλλά και λυρικά ποιήματα, σονέτα και μπαλάντες, που διακρίνονται για την δραματικότητα, τη στοχαστική τους διάθεση και την ανάδειξη υψηλών εννοιών. Ιδιαίτερα οι μπαλάντες του ξεχωρίζουν για τη μουσικότητα και το λεκτικό τους ρυθμό.

Τη  μπαλάντα "Der Taucher - Ο βουτηχτής" γράφει ο Σίλλερ το 1797. Είναι η μπαλάντα με την οποία έλαβε μέρος σ' ένα φιλικό διαγωνισμό με τον Γκαίτε.

Το ποίημά του αναφέρεται σ' έναν βασιλιά που ρίχνει στο βυθό της θάλασσας ένα ολόχρυσο ποτήρι δηλώνοντας στους ιππότες του πως όποιος μπορέσει να το φέρει στην επιφάνεια, θα το κρατήσει δικό του. Όμως, κανείς από τους άνδρες δεν τολμά να επιχειρήσει τη βουτιά στον πυθμένα της θάλασσας...Τελικά, ένας νέος βρίσκει το θάρρος να το πράξει και αφού προσευχηθεί στο Θεό πηδά στη μανιασμένη από κύματα, θάλασσα...Όλοι κοιτούν έντρομοι...Μετά από λίγο, ο νέος αναδύεται με το ποτήρι στο χέρι λέγοντας πως ευτυχώς δεν χρειάστηκε να φτάσει ως τον πυθμένα...
Ο βασιλιάς οργίζεται και του υπόσχεται να τον χρίσει ιππότη, να του χαρίσει ένα μεγάλης αξίας δακτυλίδι, αλλά και την θυγατέρα του για γυναίκα αν ξαναβουτήξει ως το βυθό να ξαναφέρει το ολόχρυσο ποτήρι που μόλις ξαναπέταξε στη θάλασσα.

Η συμπονετική πριγκίπισσα αντιλαμβάνεται το σκληρό παιχνίδι που παίζει ο πατέρας της και τον εκλιπαρεί να σταματήσει... Όμως εκείνος είναι ανένδοτος. Το παλικάρι δεν μπορεί να αντισταθεί στην πρόκληση...Τα πλούτη κι οι τιμές που τον περιμένουν είναι ανυπολόγιστα! Περισσότερο όμως προτιμά να βουτήξει για την όμορφη κοπέλα, που αν τα καταφέρει θα γίνει παντοτινά δική του....Βουτά...κι η ανάσα όλων κόβεται...Τα μάτια γουρλώνουν, η καρδιά μοιάζει να έχει σταματήσει όσο περιμένουν να φανεί στην επιφάνεια του νερού... Η ώρα περνά χωρίς αποτέλεσμα...Εις μάτην...Ο νέος δεν επιστρέφει ποτέ...

Ο Peter Fendi, ένας από τους δημοφιλέστερους Αυστριακούς ζωγράφους πορτρέτων, χαράκτης και λιθογράφος της "Μπιντερμάιερ",  περιόδου  μεταξύ 1815-1860, όπου αναπτύχθηκε ο γερμανικός διακοσμητικός ρυθμός, φιλοτέχνησε ένα από τα πιο ξεχωριστά έργα του μετά την ανάγνωση της μπαλάντας του Φρ. Σίλλερ "Ο βουτηχτής".

Πρόκειται για την υδατογραφία του: "Der Taucher von Friedrich Schiller", που βλέπετε παραπάνω.

Η μετάφραση της μπαλάντας του Σίλλερ είναι του Νίκου Κογεβίνα (1856-1897), φίλου του Λορέντζου Μαβίλη, που στην ολιγόχρονη ζωή του επιδόθηκε στη μετάφραση κειμένων τόσο από την κλασική φιλολογία, όσο κι από τη γερμανική λογοτεχνία.
Η μετάφρασή του έχει χαρακτηριστεί "αριστοτεχνική" κι έκανε -λέγεται-  τόση εντύπωση στον Κωστή Παλαμά, ώστε να γράψει πως: 

"o "Βουτηχτής" είναι σίγουρα  το αριστούργημα του Κογεβίνα.
Αν ο Σίλλερ γνώριζε ελληνικά και το διάβαζε,
θα μπορούσε να ανακράξει:
Η Μούσα μου εθαυματούργησε για δεύτερη φορά":

"Ιππότης άρα, ή σκουτάριος τολμά

Σ΄αυτόν να ριχθεί το βυθό;

Χρυσό ποτήρι στα βάθη πετώ,

Να, το ΄πιεν η μαύρη ρουφίστρα γοργά.

Εκείθε αν κανείς το σηκώσει από κάτου,

Σ΄αυτόν τ΄απαφήνω και ας είν΄χάρισμά του"

Και μες στης Χάρυβδης τ΄άγρια νερά

Απ΄την κορυφή του σκληρού,

Του ολόρθου βράχου κι εμπρός κρεμαστού

Ο ρήγας την κούπα στο κύμα πετά.

"Και πάλι ερωτώ σας, καρδιά ποιος θα δείξει

Σε τούτο το χάος να βουτήξει;"

Αλλά σκουτάριοι κι ιππότες τ΄ακούν

Και λόγο δε λέγουν, σκυφτά

Μες στ΄άγριο κύμα κοιτάζουν που σκα,

Το κέρδος χρυσού ποτηριού δεν ποθούν.

Κι ο ρήγας και τρίτη φοράν ερωτάει' 

"Κανείς από σας να ριχθεί δεν τολμάει;"

Κι όλοι, όπως πριν, απομένουν βουβοί,

Σκουτάριος γλυκός, θαρρετός,

Στους φοβισμένους συντρόφους του εμπρός

Προβαίνει και ζώνη πετά και μαντύ (=μανδύα).

γυναίκες τριγύρουθε κι άντρες τηράζουν

Τ΄αγόρι το εξαίσιον, όπου όλοι θαυμάζουν. 

Κι όπως του βράχου στο γέρμα πατεί

Να ιδεί στο βυθό τα νερά

Που ΄χε ρουφήσει, τ΄απάνου ξερνά

Βογγώντας η Χάρυβδη, και με βοή

Ως να ήταν βροντής μακρινής αγρικιώνται

με αφριάν απ΄τα σπλάχνα της όπως πετιώνται.

Βράζει, χοχλάζει, σφυρίζει, βροντά

Σαν στια, που σμιχθεί με νερό.

Τα ουράνια βρέχει με αφρόν αχνιστό

Και αδιάκοπα κύμα το κύμα χτυπά' 

Το ακένωτο βάθος ποτέ δεν αδειάζει

Λες κι άλλη μια θάλασσα η θαλασσα βγάζει.

Λουφάζει τέλος το άγριο στοιχειό

Και χάσκει απ΄την άσπρη αφριά

Σχισμάδα άπατη, μαύρη, πλατιά,

Σαν δρόμος που βγαίνει στον Άδη' μ΄αχό

Τα κύματα ολάγρια, στριφτά, ρουφηγμένα,

Βυθιώνται με ορμή στο σιφούνι (=σίφουνα) αρπαγμένα.

Πριν το κυμάτωμα οπίσω να έλθει,

Ο νέος θερμά το Θεό

Βοήθεια κράζει- και ιδού βοητό

Σηκώνεται τρόμου κι ευθύς η στροφή

Μες στ΄άγνωστο σέρνει και κλει τον γενναίον,

Νεαρό βουτηχτή, που δε φαίνεται πλέον.

 Και γαληνίζ' η κορφή του νερού,

Αλλά κουφοβράζει βαθιά,

Εύχεται ολότρεμη κάθε λαλιά

"Να είν΄ώρα καλή" τ΄ανδρειωμένου παιδιού' 

Πλην πάντα πλειο κούφια τα κύματ' ακούνε

Και με καρδιοχτύπι φριχτό καρτερούνε.

"Και αν ήθε(λε) ρίξεις το στέμμα κι ειπείς,

Μ΄αυτό θα γενεί βασιλιάς,

Θα το φορέσει, αν κανείς από σας

Το σώσει! μιας τόσο ακριβής αμοιβής

Δεν μ΄έπιανε πόθος. Τι κλειούν τέτοια βάθη

Ψυχή ζωντανού δε μπορεί να μας μάθει".

"Καράβι αρπάζ΄η ρουφίστρα συχνά

Και πάν΄στο βυθό με ροπή.

Σπασμένο μόνον κατάρτ΄ή σκαρί

Ξεβγαίνει απ΄το βάραθρο π΄όλα ρουφά-"

Πλην σφύριγμ΄αντάρας ψηλότατο βγάζει
Και πάντα σιμά και σιμότερα βράζει.

Ο Φραντς Σούμπερτ εργάστηκε  σκληρά για τη μελοποίηση της μπαλάντας για δύο ολόκληρα χρόνια. Το αριστοτεχνικό ληντ του: "Der Taucher"  σε λα ελάσσονα, εκδόθηκε  μεταθανάτια και στις δυο εκδοχές του, (η πρώτη το 1813 και η δεύτερη το 1815) μεταξύ των οποίων υπάρχουν διαφορές όσον αφορά τη διαχείριση των παύσεων φωνής στα δραματικά σημεία και στην έντονη χρήση της αντίθεσης της δυναμικής προκειμένου να εκφραστούν τα δυνατά συναισθήματα.
Το πιάνο συνεισφέρει σε υπερθετικό βαθμό στη δημιουργία της ατμόσφαιρας του ποιητικού κειμένου, κάτι στο οποίο ο Σούμπερτ, διακρίθηκε, καθώς στη φόρμα του ληντ  ο συνθέτης μπόρεσε να παντρέψει τέλεια το λόγο, τη μελωδία και το πιανιστικό μέρος, χωρίς να υποβιβάζει σε συνοδευτικό το ρόλο του πιάνου.

Ακούμε τη δεύτερη εκδοχή από το Γερμανό βαρύτονο, Ντίτριχ Φίσερ-Ντίσκαου:

Franz Schubert: "Der Taucher D.111", 2nd version
Dietrich Fischer-Dieskau - Karl Engel:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Σίλλερ. Περιηγηθείτε!