Πεσσόα: Μυστηριώδης σαν το φεγγάρι το καταμεσήμερο...

Σκίτσο του Πεσσόα, σχεδιασμένο από τον φίλο και συνεργάτη του, Almada Negreiros
Το έφτιαξε αμέσως μετά την επιστροφή του από την κηδεία του ποιητή, 30 Νοεμβρίου 1935.

"Αγγλομανής, μύωψ, ευγενής, αλλοπαρμένος, ντυμένος στα σκούρα, απόμακρος και οικείος, κοσμοπολίτης που κηρύσσει τον εθνικισμό, επίσημος ερευνητής των ασήμαντων πραγμάτων, άνθρωπος με χιούμορ που δεν χαμογελάει ποτέ και που μας παγώνει το αίμα, εφευρέτης άλλων ποιητών και εξολοθρευτής του εαυτού του, συγγραφέας ενός παράδοξου λόγου καθαρού σαν το νερό και σαν κι αυτό απύθμενου: προσποίηση σημαίνει αυτογνωσία. Μυστηριώδης σαν το φεγγάρι το καταμεσήμερο, σιωπηλό φάντασμα του πορτογαλικού μεσημεριού· ποιος είναι; ο Πεσσόα..."

Με αυτά τα λόγια περιγράφει συνοπτικά τον Φερνάντο Πεσσόα, ο Οκτάβιο Παζ, ενώ ο ίδιος ο ποιητής πριν πεθάνει είχε δηλώσει σε όσους θα επιθυμούσαν να γράψουν κάτι σχετικά με τη ζωή του:

"Αν σαν πεθάνω, θελήσετε να γράψετε τη βιογραφία μου,
Τίποτα πιο απλό.
Δεν έχει παρά δυο ημερομηνίες - της γέννησης και του θανάτου μου.
Ανάμεσα στο ένα και στο άλλο, όλες οι μέρες είναι δικές μου.
Από παιδί είχα την τάση να δημιουργώ γύρω μου έναν κόσμο πλασματικό, να περιβάλλομαι από φίλους και γνωστούς που ουδέποτε υπήρξαν.
Από τότε που με γνωρίζω ως αυτόν που αποκαλώ εαυτό μου, θυμάμαι ότι είχα με ακρίβεια στο μυαλό μου τη μορφή, τις κινήσεις, το χαρακτήρα και την ιστορία πολλών μη πραγματικών προσώπων που ήταν για μένα τόσο ορατά και δικά μου σαν τα αντικείμενα που αποτελούν αυτό που αποκαλούμε, πραγματική ζωή..."
(περ. Ποίηση, τχ. 11,1998 σελ. 5-11)

"Portrait of Pessoa", Almada Negreiros

Το παραπάνω εικαστικό είναι του πορτογάλου πολυκαλλιτέχνη, Almada Negreiros, συνεργάτη του Πεσσόα στο πρωτοποριακό περιοδικό τέχνης και λογοτεχνίας "Orpheu", υπεύθυνου για την εισαγωγή του μοντερνισμού στην πορτογαλική τέχνη.

Έχει απεικονίσει τον "εύθραυστο" ποιητή καθισμένο, με πόδια λυγισμένα σε κατάσταση έμπνευσης να γράφει ακουμπισμένος σε ένα τραπεζάκι καφενείου. Είναι το Martinho da Arcada, το παλαιότερο λογοτεχνικό καφενείο της Λισαβώνας, όπου σύχναζαν τα μέλη του "Ορφέα".

Το τραπέζι Ν.2 ήταν πάντα κρατημένο για τον Πεσσόα.
Ένας πίνακας με έντονα χρώματα, χωρίς αισθησιασμό, που όμως δημιουργεί ένταση και προτρέπει σε στοχασμό. Απομακρύνει δε, από οποιαδήποτε φαινομενική επιφανειακότητα.

Το δημοφιλές Μάρτινιο ντα Αρκάδα βρίσκεται στη μεγάλη Πλατεία του Εμπορίου της Λισσαβώνας και ο Πεσσόα ήταν θαμώνας του για περισσότερα από 20 χρόνια.

Επιτοίχιο στο Martinho da Arcada

Εδώ ήπιε και τον τελευταίο καφέ του με τον συνεργάτη και φίλο του ζωγράφο, Almada Negreiros, τρεις μέρες πριν πεθάνει, σαν σήμερα, 30 Νοεμβρίου 1935.

Ο ποιητής πριν το πρώτο του βιβλίο στα Πορτογαλικά, με τίτλο "Mensagem", είχε εκδώσει δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα -γιατί όπως γνωρίζουμε ήταν δίγλωσσος και έγραφε με μεγάλη άνεση στην αγγλική γλώσσα, την οποία διδάχτηκε στη Ν. Αφρική όπου μετακόμισε η οικογένειά του μετά το θάνατο του πατέρα του, και η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε με εκεί διπλωμάτη.

Από αυτή τη σειρά ποιημάτων του στην αγγλική είναι και το τιτλοφορούμενο: "Οι Ώρες" :

"Οι ώρες μπουχτίσαν να ’ναι ώρες.

Λεν, Κάτι άλλο να ήμαστε!

Με χρόνια φορτώνουν παιδιά, ελπίδες, άνθη,

Χείλη κρύα, γκρίζα μαλλιά.

Με αρρώστιες και θλίψη νεκρώνουν τα κάλλη.

Σαν περνούν πίσω κοιτούν,

Διαγράφοντας την εντεταλμένη πορεία

Θρήνους μόνον ακούν.

Αχ, λεν, κάτι άλλο να ήμαστε!

Για θαρρούν πως ξέρουν

Πράγματα, σκέψεις, που αφαιρούν

Σβήνουν, χάνονται.

Τυφλές και τσιγκούνες με τη λεία στο ζύγι,

Κάλπικα τιμαλφή,

Δεν ξέρουν πως όλα έχουν Έν’ Άλλο Νόημα

Αχ, έστω κι ο Θεός.

(Απόδοση: Μ. Λουκοβίκας)

Fernando Pessoa - Michales Loukovikas: "The Hours" / Amélia Muge

Παλαιότερα κείμενα για τον Πεσσόα μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.