Δόξα στην Αγία Καικιλία και τη δύναμη της Μουσικής!

 

Domenichino: "H Aγία Καικιλία"  (1617–18)

H Aγία Καικιλία έζησε στη Ρώμη, μια Μάρτυρας της Χριστιανοσύνης που τιμάται σήμερα, 22 Νοεμβρίου, καθώς σαν σήμερα αποκεφαλίστηκε από τους διώκτες Ρωμαίους, δοξάζοντας τον Κύριο...
Θεωρείται προστάτις των τυφλών και της μουσικής, γι' αυτό συχνά απεικονίζεται να παίζει όργανο.

Χρόνια Πολλά στην τέχνη της Μουσικής και όλους εκείνους, που την υπηρετούν με σεβασμό, δημιουργούς, εκτελεστές ή ακροατές! Xρόνια Πολλά στη διερμηνεύτρια κάθε υψηλής δημιουργίας, που διεισδύει στα μύχια της καρδιάς μας! Που ποιεί θαύματα ανεξήγητα και μυστηριώδεις, μη προσδιορίσιμες μεταμορφώσεις ψυχής!

"Η Αγία Καικιλία και ο Άγγελος", Orazio Gentileschi και Giovanni Lanfranco

Από την "Δύναμη της Μουσικής και την Αγία Καικιλία" είναι εμπνευσμένη και μια από τις οκτώ νουβέλες του γερμανού Χάινριχ φον Κλάιστ, ο οποίος στήνει μια ιστορία αισθητικής και ψυχολογίας κι έντονης διορατικότητας πάνω σε μεταφυσικά ζητήματα:

"Προς τα τέλη του δέκατου έκτου αιώνα, όταν μαινόταν η εικονομαχία στην Ολλανδία, τρία νεαρά αδέρφια, κι ένας ιεροκήρυκας συναντήθηκαν στο Άαχεν. Πλησίαζε η γιορτή της Αγίας Καικιλίας κι οι μοναχές του μοναστηριού της St Cecilia είχαν ετοιμασίες. 
Οι τέσσερεις άνδρες με φανατισμό αποφάσισαν να επιτεθούν και να καταστρέψουν τη μονή εκείνο το βράδυ της παραμονής...[...]

"H Aγία Καικιλία", Nicolas Poussin

Στα γυναικεία μοναστήρια είναι γνωστό ότι οι ίδιες οι μοναχές, που είναι καλά εξασκημένες σε κάποιο μουσικό όργανο, συγκροτούν τη δική τους ορχήστρα και παίζουν με ακρίβεια, συναίσθημα και ευφυία, που συχνά  λείπει στις ορχήστρες από άνδρες, πιθανώς επειδή υπάρχει κάτι "θηλυκό" σε αυτή τη μυστηριώδη τέχνη. 
Η μαέστρος της ορχήστρας, η αδελφή Αντωνία, είχε αρρωστήσει με πυρετό πριν λίγες μέρες και ηγουμένη και μοναχές βρίσκονταν σε μεγάλη αναταραχή που θα έπρεπε να ερμηνεύσουν χωρίς καθοδήγηση, ακέφαλες.
[...]
Οι καλόγριες μόλις είχαν πάρει τις θέσεις τους στο όργανο, μοιράστηκαν τις παρτιτούρες με τα διάφορα μέρη της σύνθεσης...βιολιά, όμποε και μπασοβιόλια δοκιμάστηκαν και κουρδίστηκαν, όταν ξαφνικά μια γυναίκα με λίγο χλωμό πρόσωπο εμφανίστηκε από τις σκάλες. Είχε κάτω απ' τη μασχάλη της φύλλα μουσικής,  μέρη μιας παλιάς ιταλικής Λειτουργίας... Στις ερωτήσεις των μοναχών, που ρωτούσαν με έκπληξη από πού ήρθε απάντησε: "Δεν πειράζει, αδερφές, δεν πειράζει!" . Μοίρασε τα μέρη και λάμποντας από ενθουσιασμό, κάθισε στο όργανο, για να αναλάβει τη διεύθυνση της εξαιρετικής σύνθεσης.

Μια θαυμάσια, παραδεισένια παρηγοριά στις καρδιές των ευσεβών κυριών κυριάρχησε και μια αγαλλίαση, όταν άρχισαν με τα όργανά τους να παίζουν. Ήταν σα να κουβαλούν πάνω σε φτερά τις ψυχές τους, σε όλο τον παράδεισο της αρμονίας. Το ορατόριο παιζόταν με μια μουσική μεγαλοπρέπεια του ευγενέστερου και υψηλότερου είδους. Ούτε μια ανάσα δεν ακούστηκε μέσα από τους πάγκους και τους διαδρόμους, και όταν ξεκίνησε το "Gloria in excelsis", ήταν σαν όλοι οι παρευρισκόμενοι στην αίθουσα να είναι νεκροί.
[...]
Οι τέσσερις άνδρες που φανατισμένοι είχαν έρθει να καταστρέψουν το μοναστήρι -σαν σε θαύμα- με μια ταυτόχρονη κίνηση και με τρόπο που εξέπληξε τους πάντες, ξαφνικά έβγαλαν τα καπέλα τους κυριευμένοι από βαθιά συγκίνηση, χαμήλωσαν τα πρόσωπά τους και τα κάλυψαν με τα χέρια τους. Γονάτισαν κι άρχισαν να προσεύχονται, ψάλλοντας μαζί με τις μοναχές το "Gloria in excelsis"  ...
[...]
Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια ντυμένοι με μανδύες μοναχών ζουν στο άσυλο της πόλης κι όλοι τους θεωρούν τρελούς...

(Χάινριχ Κλάιστ: "Αγία Καικιλία ή η δύναμη της Μουσικής", μτφ. δική μου από το αγγλικό κείμενο)

***

Στο κείμενο του Κλάιστ αναφέρεται το "Gloria in excelsis Deo - Δόξα εν υψίστοις Θεώ", ένας  χριστιανικός ύμνος, που αναφέρεται στην αναγγελία της Γέννησης του Χριστού στους ποιμένες(Λουκ. 2:14) και σχεδόν όλες οι πολυφωνικές ρυθμίσεις της Λειτουργίας, περιλαμβάνουν. 

Έχει μελοποιηθεί από πληθώρα συνθετών διαφόρων εποχών... Βιβάλντι, Χαίντελ, Σαιν Σανς, Πουλένκ, Ράτερ, Τζένκινς ...

Το έχει επίσης ενσωματώσει και ο Γ. Σ. Μπαχ σε μια μικρή Λειτουργία του, BWV 191 που αφιέρωσε στον εκλέκτορα της Δρέσδης.
Η σύνθεση δομείται σε πέντε μέρη, με χαρακτηριστική μεγαλόπρεπη ενορχήστρωση, όλο λαμπρότητα από τα νέα ηχοχρώματα που ευφυώς πρόσθεσε ο κάντορας στην ορχήστρα, όπως όμποε, φλάουτα και φαγκότα από τα ξύλινα και τρομπέτες από τα χάλκινα υπογραμμισμένα ρυθμικά από τα τύμπανα.
Το γιορταστικό χορωδιακό φωτίζεται από  λειτουργική ομορφιά κι ο μέγας Μπαχ σκαλίζει την πνευματική ιδέα, οδηγώντας τους ακροατές σε αγαλλιαστική έκσταση, γαλήνη κι ανυπέρβλητη ψυχική ηρεμία...

Bach: "Gloria in excelsis Deo, BWV 191" / Van Veldhoven: