Μπαρόκ εγκώμιο στη Μούσα Ευτέρπη...

 

"Muse Euterpe", Simon Vouet

"Ω μουσική!

Στα βάθη σου αφήνουμε τις καρδιές

και τις ψυχές μας

Εσύ μας δίδαξες να βλέπουμε με τ’ αφτιά μας

και ν’ ακούμε με τις καρδιές μας"
(Χαλίλ Γκιμπράν)

Ημέρα της Μουσικής η σημερινή, 21 του Ιούνη, της "υψηλότερης αποκάλυψης του πνεύματος"  κατά τον Μπετόβεν... της "τέχνης, που βοηθά την ψυχή μας και το είναι μας να φτερουγίζει στους ουρανούς", σύμφωνα με τον Σούμαν.


Τιμάμε τη σημερινή μέρα με μια αναφορά στις αρχαίες θεότητες, προστάτιδες των τεχνών, απ' τις οποίες η Μουσική πήρε το όνομά της.

"Apollo and the Muses", John Singer Sargent

Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Οι Μούσες, όπως τις ονόμασε ο Πίερος, συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης, το ωραίο. Όχι μόνο στη μορφή, μα και στο περιεχόμενο.
Ήταν φωτεινές μορφές, η προσωποποίηση της παρηγοριάς, που φέρνει η τέχνη στη ζωή των ανθρώπων, καθώς και την ομορφιά που της δίνει.

Το αρμονικό τραγούδι των Μουσών μάγευε ανθρώπους και θεούς, γέμιζε με ευφορία τις ψυχές τους, γοήτευε κάθε πλάσμα, που στεκόταν ασάλευτο κάθε φορά που οι Μούσες ακούγονταν από την κορυφή του Ολύμπου, του Ελικώνα ή των Πιερίων Ορέων, που κατοικούσαν... Συχνά ανέβαιναν και στον όμορφο Παρνασσό, καθώς ήταν επίσης βουνό των θεών και κει βρισκόταν και το Μαντείο του Μουσηγέτη τους, Απόλλωνα.


Από τις εννέα Μούσες, δωρήτρια της Ευχαρίστησης, θεωρείτο η "Ευτέρπη", (ευ + τέρπω = καλώς τέρπω, ευχαριστώ).

"Moύσα Ευτέρπη"
Κήποι Σανσουσσί, Πότσδαμ

Όταν αργότερα οι ποιητές όρισαν ρόλους σε κάθε μία από τις Μούσες, αυτή ήταν η Μούσα της Μουσικής.


Απεικονιζόταν κρατώντας έναν αυλό γιατί κάποιοι ισχυρίζονται πως αυτή εφηύρε τον δίαυλο(αν και η εφεύρεση αυτή αποδίδεται και στους θεά Αθηνά ή τον Μαρσύα).

Εκτός από τον αυλό η Μούσα Ευτέρπη ανακάλυψε και άλλα μουσικά όργανα, την αρμονία, τα μαθήματα, και τη διαλεκτική.
Τα μαθήματα τέρπουν τους ανθρώπους, αλλά και είναι εύτερπεις οι λόγοι των πεπαιδευμένων.
Τη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη να παίζει ή να κρατά αυλό ενώ δίπλα της είχε πάντα μουσικά κείμενα, τον έρωτα και τον αιώνιο τραγουδιστή Τέττιγα (τζιτζίκι).

Από τους αξιόλογους συνθέτες της μπαρόκ περιόδου είναι ο βοημικής καταγωγής, Johann Caspar Ferdinand Fischer(1656 - 1746).
Υπήρξε έναν από τους σπουδαιότερους συνθέτες για τσέμπαλο της εποχής του γι'αυτό και επελέγη για τη θέση του αρχιμουσικού στην Αυλή του Μαργράβου του Μπάντεν-Μπάντεν, Λουδοβίκου Γουίλιαμ, την οποία κράτησε μέχρι το θάνατό του.

Ο Φίσερ είναι ο συνθέτης στον οποίο οφείλεται το πάντρεμα της γερμανικής μουσικής με το γαλλικό μπαρόκ. Στοιχείο που συναντάται κυρίως στις Σουίτες* του για πληκτροφόρο, όπου αντικατέστησε την τυπική γαλλική ουβερτούρα με το χωρίς ενδείξεις ρυθμού ή μέτρου πρελούδιο, που αργότερα "δανείστηκαν" οι Μπαχ και Χαίντελ.


[*Η σουΐτα υπήρξε από τα δημοφιλέστερα είδη ενόργανης μουσικής της εποχής του μπαρόκ, αυστηρής δομής και συνίστατο σε μια σειρά διαφορετικών χορών που διέποντο από ενιαία τονικότητα.]


Από τις αριστουργηματικές στο σύνολό τους Σουίτες για τσέμπαλο του Φίσερ, ξεχωρίζουμε σήμερα την "Musikalischer Parnassus - Μουσικός Παρνασσός", που ολοκληρώθηκε γύρω στο 1730. Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας σύνθεση που περιλαμβάνει εννέα χορευτικές σουίτες, εμπνευσμένες και αφιερωμένες στις Εννέα Μούσες, γι' αυτό και κάθε σουϊτα έχει το όνομα και μιας από τις προστάτιδες των Τεχνών.
Στο έργο ο Φίσερ συγχωνεύει γερμανικό και γαλλικό στυλ, εισάγοντας όμως καινοτόμες μουσικές ιδέες κάνοντας χρήση νέων χορευτικών μορφών της εποχής...Ουσιαστικά μεταφέρει τους γαλλικούς χορούς από την ορχήστρα στο τσέμπαλο.

Λόγω της Παγκόσμιας Ημέρας της Μουσικής, που γιορτάζουμε σήμερα, επιλέγουμε να ακούσουμε φυσικά την έκτη από τις εννέα σουίτες, την αφιερωμένη στη Μούσα της Μουσικής, Ευτέρπη που αναπτύσσεται στα μέρη:

Praeludium(χωρίς ρυθμική ένδειξη)
Allemande
Air anglois
Bourée
Menuet και
Chaconne

Η Σουίτα που αφιερώθηκε στην φιλόμουση κόρη του Μαργράβου του Μπάντεν-Μπάντεν, Elisabetha Augusta Francisca δεν είναι προγραμματικού χαρακτήρα.
Απλό, γεμάτο αβρότητα το ύφος των χορών που μάς χαρίζει ο Φίσερ και συνθετική γραφή που προβάλλεται με μελωδική χάρη και ευγένεια. Ευθυμία και ελαφρότητα είναι η αίσθηση που αναδύεται από τους χορευτικούς σκοπούς που ξεδιπλώνονται έντεχνα με απέριττα επεισόδια κατά το δομικό πρότυπο που υιοθέτησε ο συνθέτης.

J. C. F. Fischer: "Musikalischer Parnassus, Suite 6. Euterpe"

 (απολαμβάνουμε τη Bourée) 

Το έργο του Φίσερ ολοκληρωμένο. H Σουίτα Eυτέρπη στο 41:17: