Πούσκιν - Γκλίνκα: "Ρουσλάν και Λουντμίλα"

"O Ρούσλαν αντιμετωπίζει τον κακό μάγο, Τσερνομόρ"
από εικονογράφηση του ποιήματος του Πούσκιν

Σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο, ο Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου του 1799. 
Μεγάλος ποιητής, λογοτέχνης και φιλέλληνας, το όνομα του Πούσκιν συνδέεται με την αφετηρία της ακμής της ρωσικής λογοτεχνίας, ενώ αποτέλεσε σημείο αναφοράς για όλους τους μεγάλους συγγραφείς της Ρωσίας, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι κ. ά.
Ο μικρόσωμος άνδρας με τα σγουρά μαλλιά και το "μπρούτζινο δέρμα" (χαρακτηριστικά που οφείλονται στην καταγωγή του από έγχρωμο σκλάβο από την Αβησσυνία, που βρέθηκε στην υπηρεσία του Μεγάλου Πέτρου), ο μεγάλος Ρώσος δραματουργός χαρακτηρίστηκε "αρχή κάθε αρχής" από τον ομόεθνό του, Μαξίμ Γκόρκι, ενώ ο Νικολάι Γκόγκολ έγραψε πως "ο Πούσκιν για τους ποιητές υπήρξε η εξ ουρανού πεσμένη ποιητική φλόγα που απ' αυτήν, σαν κεράκια, άναψαν άλλοι ποιητές".


Σαν παιδί, ο Πούσκιν ήταν ανυπάκουο και απείθαρχο. Η συμπεριφορά της μητέρας του δεν ήταν στοργική απέναντί του, με αποτέλεσμα να μη διαμορφωθεί ιδιαίτερα κοινωνικός. Δεν εκδήλωνε εύκολα τα συναισθήματά του και δεν μοιραζόταν με τους άλλους τις σκέψεις του. Αυτή η εσωστρέφειά του τον έστρεψε στη συγγραφή.
Με τους γονείς του μιλούσαν γαλλικά, συνήθεια των ευγενών της εποχής. Τα ρωσικά τα έμαθε από τη γιαγιά του και τους δουλοπάροικους που υπηρετούσαν στο σπίτι του. Από την γκουβερνάντα του 
κι από το θείο του Βασίλι Πούσκιν, που ήταν ποιητής, έμαθε να αγαπά τη λαϊκή ρωσική ποίηση.

Στη μουσική, και κυρίως στο χώρο της όπερας, η αναφορά στον Πούσκιν αποκτά ιδιαίτερο περιεχόμενο. Στο έργο του στηρίχτηκε το λιμπρέτο για πολλές σημαντικές- όπερες: Ευγένιος Ονιέγκιν, Μαζέπα, Ντάμα-Πίκα, Μπόρις Γκοντούνωφ, Μότσαρτ και Σαλιέρι, Ο Χρυσός Πετεινός, Μάβρα κ.ά.
Η προτίμηση των συνθετών στο έργο του Πούσκιν, για πολλούς οφείλεται στη μουσικότητα της ποιητικής του γλώσσας, που συχνά παρομοιάζεται με τη μουσικότητα και τον πλούτο της αρχαίας ελληνικής.

"Pushkin και Zhukovsky παρακολουθούν τον Glinka, που παίζει πιάνο"
(pinterest)

Καρδιακός φίλος του Πούσκιν υπήρξε ο Μιχαήλ Γκλίνκα, ο ηγέτης της ρωσικής όπερας. 
Οι Πούσκιν και Γκλίνκα γεννήθηκαν με διαφορά 5 ετών. Η κοινή τους προσφορά στo ρωσικό πολιτισμό είναι ανεκτίμητη, γι' αυτό και τα ονόματά τους συχνά τοποθετούνται δίπλα-δίπλα.
Ο Ρώσος κριτικός V. Stasov έγραψε:

"Ο Γκλίνκα στη ρωσική μουσική έχει την ίδια σημασία με τον Πούσκιν στη ρωσική ποίηση. Και οι δύο είναι οι ιδρυτές της νέας ρωσικής δημιουργικότητας, και οι δύο είναι βαθιά εθνικοί, και οι δύο δημιούργησαν μια νέα ρωσική γλώσσα - στην ποίηση και τη μουσική".

Πούσκιν και Γκλίνκα συνεργάστηκαν στην περίφημη όπερα: "Ρουσλάνος και Λουντμίλα". Από την αρχή της γνωριμίας τους άρχισαν να συζητούν τη δυνατότητα δημιουργίας μιας όπερας βασισμένης στο συγκεκριμένο ρώσικο παραμύθι.

Aπό την πρώτη έκδοση του ποιήματος του Πούσκιν:
"Ρουσλάν και Λουντμίλα"

Ο Πούσκιν είχε αρχίσει να γράφει το ομότιτλο ποίημά του: "Ρουσλάν και Λουντμίλα" το1817 ενώ ήταν ακόμη μαθητής. Για την πλοκή του στηρίχτηκε σε παλιά ρωσικά παραμύθια κα θρύλους, που είχε ακούσει από τη γιαγιά και την γκουβερνάντα του.
Είναι γραμμένο με χαρακτηριστικά αφηγηματικού έπους και αποτελείται από πρόλογο-αφιέρωση, έξι "cantos" και επίλογο.

Χρονικά ο νεαρός ποιητής μάς μεταφέρει στην παγανιστική Ρωσία, όπου την Λουντμίλα, κόρη του Πρίγκιπα Βλαντιμίρ του Κιέβου διεκδικούν για γυναίκα τους τρεις νεαροί, ανάμεσά τους και ο ιππότης, Ρουσλάν.

Ο ιππότης Ρουσλάν έφιππος απέναντι στο κεφάλι του Γίγαντα
(γραμματόσημο)

Την ημέρα του γάμου τους, τη Λουντμίλα απαγάγει ο κακός μάγος, Τσερνομόρ ο οποίος φέρνει την κοπέλα σ' ένα μαγεμένο δάσος και κει πέφτει σε αιώνιο ύπνο. Ο Ρουσλάν με τη βοήθεια λευκής μαγείας, αντιμετωπίζει διάφορα περιστατικά στο δρόμο του, όπως να σκοτώσει το κεφάλι του Γίγαντα και να αποκτήσει το μαγικό σπαθί (επεισόδιο που μαρτυρά τη γκροτέσκο φαντασία του ποιητή). Τελικά καταφέρνει να εντοπίσει τη γυναίκα και να τη σώσει. Τής φορά το δακτυλίδι με τις μαγικές ιδιότητες και κείνη ξυπνά από το λήθαργο.

Η όπερα ολοκληρώνεται με το γαμήλιο γλέντι, όπου ο λαός ευχαριστεί τους θεούς για την αίσια έκβαση της ιστορίας και χαίρεται για την ευτυχία του νεαρού ζευγαριού.

Ο Πούσκιν δημοσίευσε το ποίημά του το 1820 και το αφιέρωσε στις "βασίλισσες της ψυχής του", όπως αποκαλούσε όλες τις νεαρές καλλονές, με την ελπίδα ότι κάποια ερωτευμένη κοπέλα θα το διαβάσει κρυφά...

Ρουσλάν και Λουντμίλα: ΑΦΙΕΡΩΣΗ:

"Για σένα,  βασίλισσα της ψυχής μου, 

ομορφιές, μόνο για σένα.

Μύθους των εποχών του παρελθόντος, 

σε ώρες χρυσές αναψυχής, 

απόηχους ενός γέρου αφηγητή, 

με χέρι πιστό, έγραψα. 

Δέξου την παιχνιδιάρικη δουλειά μου! 

Δεν χρειάζομαι έπαινο

με ευφραίνει η ελπίδα πως 

ένα κορίτσι θα συγκινηθεί απ' αγάπη

κι ίσως κρυφά κοιτάξει 

τα τραγούδια μου τ' αμαρτωλά..."

Μιχαήλ Γκλίνκα

Ο Μιχαήλ Γκλίνκα επεξεργαζόταν το θέμα μια πενταετία, το διάστημα 1837-1842.Η αρχική σκέψη ήταν το λιμπρέτο να γραφτεί από τον ίδιο τον Πούσκιν, κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε λόγω του θανάτου του ρώσου ποιητή στην μονομαχία του με τον γάλλο αξιωματικό, Ζωρζ ντ' Αντές ο οποίος βομβάρδιζε ερωτικά την όμορφη γυναίκα του ποιητή, Ναταλία.

Έτσι το λιμπρέτο γράφτηκε από τους Shirkov και Markevich.

Η όπερα διακρίνεται για το έντονο, ρωσικό χρώμα της, την ευφάνταστη χρήση ανατολίτικων μοτίβων και την πλούσια ενορχήστρωση.
Χαρακτηριστική είναι η επεξεργασία της παραλλαγής της λαϊκής μελωδίας από τον Γκλίνκα, η λεγόμενη "τεχνική αλλαγής φόντου", που γίνεται περισσότερο εμφανής στο εναρκτήριο χορωδιακό της τρίτης πράξης (Persian Chorus), όπου η λαϊκή μελωδία ακούγεται αυθεντική χωρίς προσμίξεις πέντε φορές, ενώ η ορχήστρα ακολουθεί σε κάθε επανάληψη διαφορετικό μουσικό υπόβαθρο.

Το εξώφυλλο της παρτιτούρας της όπερας

Ακούμε το συγκεκριμένο μέρος, όπου νεαρές Περσίδες σαγηνεύουν ως άλλες Σειρήνες με το τραγούδι τους τους ταξιδιώτες, με σκοπό να τους αποπλανήσουν και παρασύρουν στο μαγικό δάσος, όπου βρίσκεται το μαγικό κάστρο τους:

Απλώνεται στην πλάση το σκοτάδι της νύχτας.

Κρύος άνεμος έρχεται απ' τη θάλασσα.

Είναι πολύ αργά, νεαρέ ταξιδιώτη!

Κρύψου στον όμορφο πύργο μας.

Εδώ τη νύχτα βρίσκεις γαλήνη κι ευδαιμονία,

και τη μέρα υπάρχει θορυβώδες γλεντοκόπι.

Έλα σε μια φιλική εξομολόγηση,

Έλα, νεαρέ ταξιδιώτη!

Εδώ θα βρεις πληθώρα από ομορφιές.

Νιες που μιλούν με λόγια ευγενικά και δίνουν απαλά φιλιά.

Δέξου τη μυστική κλήση τους,

Έλα, νεαρέ ταξιδιώτη!"

Glinka: "Ruslan and Lyudmila", Act III, Persian Chorus":

"Ο Γκλίνκα συνθέτει την όπερα: "Ρουσλάν και Λουντμίλα"
(Ilya Repin)

Όταν μια από τις παραστάσεις της όπερας παρακολούθησε αργότερα ο Φραντς Λιστ, ο Ούγγρος συνθέτης αγκάλιασε με εγκωμιαστικούς χαρακτηρισμούς την όπερα του Γκλίνκα, δείχνοντας ιδιαίτερο ενθουσιασμό για την Ουβερτούρα της:

"Περίφημα εξωτικά μοτίβα, τολμηρή, πρωτότυπη η μουσική του "Ruslan",
με εντυπωσίασε η καινοτομία της μουσικής".
(Φραντς Λιστ)

Και πράγματι, έχει καθιερωθεί να εκτελείται -ανεξάρτητα από το σύνολο της όπερας- η περίφημη Εισαγωγή της.

Αρχίζει με επιφωνηματικές αρμονικές προόδους σε tutti, διανθιζόμενες από υποβλητικές κλιμακώσεις των εγχόρδων, απ' όπου αναδύεται ένα χαρούμενο μοτίβο. Ακολουθεί ένα cantabile από το σόλο φαγκότο ήπιας συνοδείας από την ορχήστρα. Το ίδιο θέμα επανεμφανίζεται σε απρόσμενη τονικότητα προσδίδοντας θέρμη και ένταση . Ένας έξοχος επίλογος επικυρώνει τον αναβρασμό των προηγούμενων θεμάτων, προοιωνίζοντας ένα όμορφο, ερωτικό παραμύθι με αίσιο τέλος...

Glinka - Ruslan and Lyudmila, Overture / Valery Gergiev:

Για τον Πούσκιν, όπως και τον Γκλίνκα υπάρχουν και άλλα άρθρα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!