Σαιν Σανς: άρωμα εξωτικό με την Παρυσάτιδα της Περσίας...

Aπό την πρεμιέρα της όπερας Parysatis του Saint-Saëns το 1902

Το ζεύγος Dieulafoy.
Η Jane αριστερά με ανδρικό κοστούμι

29 Ιουνίου 1851 γεννιέται η Jane Dieulafoy, η γαλλίδα αρχαιολόγος και μυθιστοριογράφος, που με το σύζυγο της Marsel Auguste Dieulafoy ανέλαβαν τις ανασκαφές στα Σούσα της Περσίας, φέρνοντας στο φως πολλές αρχαιότητες μερικές από τις οποίες εκτίθενται στο μουσείο του Λούβρου, όπως η περίφημη Ζωφόρος των Λιονταριών.
Το Παρισινό Μουσείο φιλοξενεί ευρήματά της σε δύο αίθουσές του . Η γαλλική κυβέρνηση για τη συνεισφορά της το 1886 τής απένειμε τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.

Πολλά έχουν ειπωθεί για την ένδυση τη Jane Dieulafoy, η οποία προτιμούσε να κρατά τα μαλλιά της πολύ κοντά και να ντύνεται με ανδρικά ρούχα, τάση που υιοθέτησε προκειμένου να ταξιδέψει ελεύθερα στις μουσουλμανικες χώρες.
Επειδή αυτό ήταν αντίθετο με το γαλλικό νόμο εκείνη την εποχή, αιτήθηκε και έλαβε ειδική άδεια αμφίεσης πείθοντας τους αρμοδίους με το επιχείρημα:
"Το κάνω μόνο για να εξοικονομήσω χρόνο. Αγοράζω έτοιμα κοστούμια χωρίς έννοια για το τι θα φορώ καθημερινά. Ετσι, κερδίζω χρόνο, τον οποίο αξιοποιώ στην πολύτιμη εργασία μου".



Την εμπειρία της από την πολύχρονη αρχαιολογική έρευνα, η Jane Dieulafoy κατέγραψε σε μια σειρά από βιβλία, με λεπτομερείς αναφορές στις ανασκαφές και τις ανακαλύψεις των γαλλικών αποστολών. Εγραψε επίσης και μερικά μυθιστορήματα εμπνευσμένα από αυτά τα ευρήματα, ανάμεσά τους και το τιτλοφορούμενο: "Παρυσάτις".


Παρυσάτις ονομαζόταν η ισχυρή Βασίλισσα των Περσών, θυγατέρα του αυτοκράτορα, Αρταξέρξη Α', και ετεροθαλής αδερφή του Δαρείου Β', τον οποίο παντρεύτηκε και μαζί απέκτησαν τον Αρταξέρξη και τον νεότερο Κύρο:

Δαρείου και Παρυσάτιδος γίγνονται παίδες δύο,

πρεσβύτερος μεν Αρταξέρξης, νεώτερος δε Κύρος.

Η Παρυσάτις, είχε μεγάλη αδυναμία στον Κύρο για τις αρετές του, τα σωματικά και ψυχικά του χαρίσματα.
Ήταν μια ισχυρή, πανεύστροφη βασίλισσα που κατάφερε να βοηθήσει στην άνοδο του Δαρείου στο θρόνο, παρόλο που δεν ήταν νόμιμος απόγονος και λέγεται πως ο βασιλιάς υπολόγιζε τη γνώμη της και εξαρτιόταν από τις συμβουλές της. Επίσης ήταν πολλή σκληρή, αδίστακτη και αμείλικτη. Όταν στη μάχη στα Κούναξα, ένας στρατιώτης χτύπησε με το βέλος του τον αγαπημένο της γιο Κύρο, κάνοντάς τον να πέσει από το άλογο και να χτυπήσει το κεφάλι του οπότε πέθανε, διέταξε να τον βρουν και να τον εκτελέσουν με σκαφισμό, ενώ εκδικήθηκε τον ευνούχο του βασιλιά, ο οποίος είχε κόψει το χέρι και το κεφάλι του νεκρού Κύρου, βάζοντας να τον γδάρουν ζωντανό.


Επεισόδια από τη ζωή της, καθώς και πτυχές της δυναμικής προσωπικότητάς της παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα της αρχαιολόγου  Jane Dieulafoy: "Παρυσάτις", που μεταγράφηκε σε θεατρικό, τη σκηνική μουσική για το οποίο συνέθεσε ο Σεν-Σανς.

Υπενθυμίζουμε πως ο γάλλος συνθέτης ήταν παθιασμένος με την αρχαιότητα και τα εξωτικά μέρη της Ανατολής. Οι φίλοι του τον αποκαλούσαν "πουλάκι του χιονιού", καθώς τους χειμώνες του άρεσε να φεύγει από το Παρίσι για πιο ζεστά κλίματα. Αγαπημένοι του προορισμοί ήταν η Αίγυπτος και η Αλγερία.


Την Αίγυπτο είχε επισκεφτεί και το 1902, προσκεκλημένος του αδερφού του χεδίφη, στην εξωτική του βίλα στις όχθες του Νείλου, όταν συνέλαβε την ιδέα και έδωσε και τα πρώτα δείγματα τη παρτιτούρας του έργου: "Parysatis" ενθουσιασμένος από το μυθιστόρημα της Dieulafoy.

Tο έργο παρουσιάστηκε το καλοκαίρι τη ίδιας χρονιάς στο φεστιβάλ της Béziers, με την Πωλίν Βιαρντό στο ρόλο της Πέρσας βασίλισσας και τον Σαιν Σανς στο πόντιουμ. Ο συνθέτης έγραψε για μια πολυμελή ορχήστρα 450 εκτελεστών, μικτή χορωδία 250 χορωδών και εξήντα χορευτές.
Αντλώντας έμπνευση ιδίως από εικονογραφικές πηγές, γράφει μοτίβα ανατολίζουσας χροιάς συνδυάζοντας ευρηματικά τα ηχοχρώματα από ποικιλία πνευστών, άρπες και διάφορα κρουστά, ενώ χρησιμοποίησε τροπική γραφή και φρενήρεις ρυθμούς.

calameo

Το λιμπρέτο ξεκινά με τον θάνατο του Κύρου και την περαιτέρω συνωμοσία της Παρυσάτιδας ενάντια στη νύφη της Στάτειρα, γυναίκας του Αρταξέρξη επειδή τόλμησε να επικρίνει για τη σκληρότητά της τη βασίλισσα, δημόσια. Τελικά τη δολοφονεί με τη βοήθεια ενός πιστού υπηρέτη της ο οποίος ετοιμάζοντας το βασιλικό γεύμα, καθάρισε ένα πουλί με μαχαίρι βουτηγμένο σε δηλητήριο, με τέτοιο τρόπο που μόνο το μισό του ζώου ποτίστηκε με το φαρμάκι. Αυτό το μέρος σερβιρίστηκε στη Στάτειρα, που προκάλεσε τον θάνατό της. Όταν αποκαλύφθηκαν όλα,  η βασίλισσα εξορίστηκε από το γιο της, Αρταξέρξη.

Στην σύγχρονη εποχή δεν εκτελείται ολοκληρωμένο το έργο, πλην από το "Le rossignol et la rose", και τις "Airs de ballet".
"Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο" είναι ένα τραγούδι χωρίς λόγια, όπου η υψίφωνος μιμείται το τραγούδι του αηδονιού, τη μελωδία του οποίου ο Σαιν Σανς άκουσε από έναν ντόπιο πλανόδιο οργανοπαίχτη στην Αλεξάνδρεια. Οι "entree" και "Airs de ballet" παρουσιάζονται συχνά ως ανεξάρτητα ορχηστρικά κομμάτια.

Σύμφωνα με τον Γκαμπριέλ Φωρέ η πρεμιέρα της "Parysatis" είχε τεράστα επιτυχία, με το κοινό να χειροκροτεί ασταμάτητα προκειμένου να αναγκάσει συνθέτη και συγγραφέα να ανέβουν στη σκηνή, όπως και έγινε με τους θεατές να παραληρούν μέσα σε επευφημίες. Ο Φωρέ αναφέρει ότι η Τζέιν είχε επιλέξει να φορέσει το ανδρικό κοστούμι της, μη αλλάζοντας τις στυλιστικές της επιλογές για την πρεμιέρα.

Saint-Saëns: "Parysatis, Le rossignol et la rose"
Ερμηνεύει η Natalie Dessay:

Saint-Saëns: "Parysatis, Εntree - Airs de ballet":