Ο Σπινόζα του Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ...

 

"Ο άνθρωπος σκέφτεται"

(Μπαρούχ Σπινόζα, "Ηθική")

"O Σπινόζα μελετά την "Ηθική" του"
Franz Wulfhagen 

Λέγεται πως η "Ηθική" του Σπινόζα είναι το καλύτερο πεδίο εκπαίδευσης για τη διανόηση, γιατί ο Σπινόζα όπως κανένας άλλος φιλόσοφος μας διδάσκει τη ριζική ελευθερία της σκέψης. 

"Καταραμένος να είναι την ημέρα και καταραμένος να είναι τη νύχτα. Καταραμένος να είναι όταν φεύγει και καταραμένος να είναι όταν έρχεται. Ο Θεός θα σβήσει το όνομα του από τον Παράδεισο […] Κανείς δεν θα πρέπει να επικοινωνεί μαζί του […]  ούτε να διαβάσει οτιδήποτε αυτός έχει γράψει".

Αυτά ανέφερε ο αφορισμός του Μπαρούχ Σπινόζα από την Εβραϊκή Συναγωγή το 1656 στο Άμστερναμ. Κι όμως, κανείς δεν έσβησε το όνομά του, είναι από τους πλέον διαβασμένους φιλοσόφους στο πέρασμα του χρόνου, και κατατάσσεται στο πάνθεον των μεγάλων φιλοσοφικών πνευμάτων.

Η απλή αρχή του Σπινόζα "ο άνθρωπος σκέφτεται" υπήρξε οδηγός για τον Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ. Πρωτοδιάβασε την Ηθική του Σπινόζα δεκατριάχρονος. 

"Μπορεί -όπως λέει ο σπουδαίος πιανίστας, μαέστρος και συγγραφέας- το απόλυτο φιλοσοφικό έργο να είναι η Βίβλος, όμως  η ανάγνωση του Σπινόζα μου άνοιξε νέους ορίζοντες. Το αντίγραφο της Ηθικής τσακισμένο, σκισμένο στις άκρες του, υπογραμμισμένο, είχε γίνει για χρόνια ο απόλυτος συνοδός μου, το έπαιρνα στα ταξίδια μου,  στα δωμάτια των ξενοδοχείων που διέμενα και στα διαλείμματα των συναυλιών μου μελετούσα και στοχαζόμουν πάνω στις "Αρχές" του. Ο Σπινόζα με βοηθά να βλέπω τον εαυτό μου αντικειμενικά".

Η σύνδεση μεταξύ σκέψης και ελευθερίας αποτελεί αξίωμα για τον Μπαρενμπόιμ, βαθιά  επηρεασμένο από την ανάγνωση του Σπινόζα και τροφοδοτούμενο από τη μαθητεία του με τη Νάντια Μπουλανζέ, η οποία πίστευε ότι "ο ιδανικός μουσικός πρέπει να σκέφτεται με την καρδιά και να αισθάνεται με τη διάνοια". 

"Ο Σπινόζα που αγωνίστηκε για το ιδανικό της ελεύθερης σκέψης δεν θα ανεχόταν περιορισμούς, που επιβάλλονται από οποιοδήποτε πολιτικό ή θρησκευτικό σύστημα",
δηλώνει ο αγαπημένος μουσικός που συχνά αναφέρεται σε φαινομενικά αντίθετες ιδιότητες που για αυτόν είναι "εποικοδομητικοί σύντροφοι": επιλογή και περιορισμός, συναίσθημα και ορθολογισμός, ηγετικές φωνές και ανατρεπτικές συντροφιές.
Η αγάπη του για τα αντίθετα ενισχύει την άποψή του ότι υπάρχουν παράδοξης φύσης παραλληλισμοί μεταξύ ιδεών, θεμάτων και πολιτισμών που δεν έρχονται κατ' ανάγκην αντιμέτωποι,  αλλά εμπλουτίζουν ο ένας τον άλλον. 

Παράδειγμα η ίδρυση το 1999 από κοινού με τον Εντουάρ Σαΐντ της  Ορχήστρας του Δυτικού-Ανατολικού Διβανίου, (αποκαλούμενη έτσι από την ποιητική συλλογή του Γκαίτε "West-oestlicher Diwan"), αποτελούμενη από νέους Ισραηλινούς και Άραβες, ένα όραμα του, που πίστεψε στην αξία της Μουσικής ως  πανανθρώπινο φαινόµενο για τη συναδέλφωση των λαών...Και μόνο με ελευθερία στη σκέψη καταρρίπτονται στερεότυπα, παγιωμένες πεποιθήσεις, φανατισμός....

Ο Εβραϊκής καταγωγής Ολλανδός φιλόσοφος, Μπαρούχ ή Βενέδικτος Σπινόζα γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Νοεμβρίου 1632 στο Άμστερνταμ. Ο Χέγκελ είχε δηλώσει ότι από όλους τους σύγχρονους φιλοσόφους "ή είσαι Σπινοζικός ή δεν είσαι καθόλου φιλόσοφος".

Beethoven: "Symphony No. 9", Barenboim & the West-Eastern Divan Orchestra: