"Ο Νέγρος μιλάει για ποτάμια" / Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού...

 

Aaron Douglas: "The Negro Speaks of Rivers"(1941)

inspired by Langston Hughes’s poem
(πηγή: digitalhistory.uh.edu)

(Με αφορμή την 21η Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων) 

Langston Hughes

Ο ποιητής Langston Hughes  ανήκει στο καλλιτεχνικό κίνημα της "Αναγέννησης του Χάρλεμ", που στόχευε στην πνευματική και πολιτιστική αναβίωση της αφροαμερικανικής τέχνης, λογοτεχνίας, ποίησης, μουσικής, χορού και θεάτρου, με επίκεντρο το Χάρλεμ της Ν. Υόρκης, κατά τις δεκαετίες 1920-1930.

Ήταν μόλις 17 ετών, όταν κατά τη διάρκεια ταξιδιού του, έγραψε ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά ποιήματά του με τίτλο: "Ο Νέγρος μιλάει για ποτάμια".

 Ταξίδευε με την αμαξοστοιχία, που διέσχιζε τον ποταμό Μισισιπή, πηγαίνοντας προς το Μεξικό να συναντήσει τον πατέρα του. Τότε τον δόνησε η έμπνευση και μέσα σε 15 λεπτά είχε ολοκληρώσει το ποίημά του, που το κατέγραψε στο πίσω μέρος ενός φακέλου.

Το ποίημα εξετάζει τον σύγχρονο αφροαμερικανό παράλληλα με τις αρχαίες, κοινές αναμνήσεις των αφρικανικών λαών, εντοπίζοντας τη σύνδεσή τους με ποτάμια και στις δύο ηπείρους.

"Έχω γνωρίσει ποτάμια:

Έχω γνωρίσει ποτάμια παλιά όσο ο κόσμος και ακόμα περισσότερο

Απ’ τη ροή του αίματος μέσα στις φλέβες των ανθρώπων.

Η ψυχή μου βάθυνε σαν τα ποτάμια.

Λούστηκα στον Ευφράτη όταν οι αυγές βρίσκονταν στην αρχή.

Έχτισα την καλύβα μου κοντά στον Κονγκό που με νανούρισε για να κοιμηθώ.

Αγνάντεψα το Νείλο και σήκωσα τις πυραμίδες πάνω απ’ αυτόν.

Άκουσα το τραγούδι του Μισισιπή όταν ο Έιμπ Λίνκολν

κατέβηκε στη Νέα Ορλεάνη, και έχω δει το λασπωμένο

του κόρφο να γίνεται ολόχρυσος στο ηλιοβασίλεμα.

Έχω γνωρίσει ποτάμια:

Αρχαία, σκοτεινά ποτάμια.

Η ψυχή μου βάθυνε σαν τα ποτάμια."

Η ποίησή του Xιουζ συνδυάζοντας λυρική φωνή και ρεαλισμό, αποτελεί διαμαρτυρία,  σιγανό παράπονο, ναρκωμένη ελπίδα.

Λέγεται πως όταν ο Λίνκολν επισκέφτηκε την Νέα Ορλεάνη μέσω του Μισισιπή, διαπίστωσε τις σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των αφροαμερικανών σκλάβων στον αμερικανικό Νότο και αποφάσισε ότι ο θεσμός της δουλείας θα έπρεπε να καταργηθεί.


Το "The Negro Speaks of Rivers’, είναι ένα βαθιά στοχαστικό και τεράστας δύναμης ποίημα, όπου στο πέρασμα της ιστορίας Νέγρος και ποτάμια, ταυτίζονται. Η νέγρικη φυλή δανείζεται απ’ τα ποτάμια την αθανασία της. Ο ποιητής αναφέρεται στη μεταμόρφωση του Μισισιπή από λάσπη σε χρυσό που λάμπει κάτω απ' τον ήλιο, παραπέμποντας στο μετασχηματισμό των μαύρων δούλων σε ελεύθερους άνδρες.
Όπως τα νερά των ποταμών ρέουν ακατάπαυστα, έτσι αδιάκοπα αντέχει και η μαύρη ψυχή. 

Είναι ευφάνταστος ο λόγος του Χιουζ μέσα απ' τον οποίο ανιχνεύεται η ιστορία των μαύρων από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού μέχρι σήμερα, που περιλαμβάνει τόσο θριάμβους (όπως η κατασκευή των πυραμίδων) όσο και φρίκη (όπως η δουλεία).
Το ποίημα υποδηλώνει επίσης την συνέχεια της πολιτιστικής ταυτότητας της φυλής και της παραμελημένης (από τους λευικούς) συνεισφοράς της στον ανθρώπινο πολιτισμό.

Στη ΜΟΥΣΙΚΗ:

Margaret Bonds

Ι. Πρώτη δασκάλα της αφροαμερικανής συνθέτιδας, Margaret Bonds ήταν η σπουδαία, Florence Price ... Με εξαιρετικές επιδόσεις στο πιάνο και τη σύνθεση ήταν φυσικό να ασχοληθεί με τη μουσική τέχνη. Στο Πανεπιστήμιο ήταν από τους λίγους μαύρους φοιτητές και παρότι τής είχε επιτραπεί η φοίτηση, ωστόσο τής απαγορευόταν η διαμονή στην πανεπιστημιούπολη.

Ετσι, βίωνε ένα περιβάλλον εχθρικό, ρατσιστικό, σχεδόν αφόρητο. 

Μετά το πέρας των σπουδών της ταξίδεψε στο Παρίσι προκειμένου να παρακολουθήσει μαθήματα με τη Νάντια Μπουλανζέ. Η περίφημη Γαλλίδα μουσικολόγος και παιδαγωγός μελετώντας τη δουλειά της Μποντς, εντυπωσιάστηκε τόσο, που απεφάνθη πως δεν χρειαζόταν πρόσθετη διδασκαλία και αρνήθηκε να τη διδάξει. Το έργο που μελέτησε η Μπουλανζέ ήταν μια σύνθεση για φωνή και πιάνο, βασισμένη στο παραπάνω ομότιτλο ποίημα "The Negro Speaks of Rivers" του Langston Hughes...

στο οποίο όπως δήλωσε η Μποντς την έσπρωξε το ρατσιστικό περιβάλλον του Πανεπιστημίου: 

"Περνώντας τόσες ώρες μέσα σε έναν εκπαιδευτικό χώρο γεμάτο προκατάληψη και ρατσιστικές συμπεριφορές σκέφτηκα να καταφύγω στην ποίηση. Οι Νέγροι ποιητές ήταν καταχωνιασμένοι στο υπόγειο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης. Εκεί, ανακάλυψα το υπέροχο ποίημα, "The Negro Speaks of Rivers", και πλέον είμαι πεπεισμένη ότι αυτό ήταν που με βοήθησε να αισθανθώ ασφαλής. Γιατί το ποίημα του Χιουζ υπογραμμίζει το πόσο σπουδαίος είναι κάθε νέγρος".

Ο Χιουζ και η Μποντς συναντήθηκαν το 1936 και τους ένωσε μια ειλικρινής και βαθιά φιλία. Εκείνη δε, μελοποίησε μεγάλο μέρος της δουλειάς του αφροαμερικανού ποιητή...

Στη συγκεκριμένη μουσική σύνθεση ένα επίμονο, ανατριχιαστικό οστινάτο από το πιάνο μεταφέρει στ' αυτιά του ακροατή τη συνεχή κίνηση και ροή του ποταμού...Λέξεις και νότες ζωγραφίζουν τα σύμβολα, τους παραλληλισμούς και τα στοχαστικά νοήματα...
Μετατροπίες από μείζονες σε ελάσσονες τονικότητες υπονοούν τη φύση της μνήμης, που μεταφέρεται από τη μια, στην άλλη εικόνα, αστραπιαία. Τέλος, το στοχαστικό θέμα που ακούγεται στην έναρξη του τραγουδιού, επιστρέφει για να κλείσει η σύνθεση ήρεμα και γαλήνια.

Το απολαμβάνουμε στη χορωδιακή του εκδοχή:

Margaret Bonds: "The Negro Speaks of Rivers"
poem: Langston Hughes

ΙΙ. Mαθητής της Μπουλανζέ και φίλος του ποιητή Langston Hughes ήταν επίσης ο αφροαμερικανός Howard Swanson, του οποίου η μουσική επαινέθηκε για την αυθεντικότητα της.

Ο Μητρόπουλος(αριστερά) με τον Σουάνσον(δεξιά)
(flickr)

Οι συνθέσεις του χαρακτηρίζονται ευαίσθητες και υποβλητικές, που ακολουθούν μια εκλεπτυσμένη μελωδική γραμμή, με έμφαση στο στοχαστικό ύφος και απόδοση της έντασης των συναισθημάτων, που θυμίζει τον Γκαμπριέλ Φωρέ...

Ο Σουάνσον πάσχισε και ξεπέρασε την κοινωνική προκατάληψη και τον ρατσισμό με αρωγό την τέχνη του, στην οποία υπήρξε πλήρως αφοσιωμένος και για την οποία πάντα δήλωνε:

"Το μόνο πράγμα για το οποίο ζω είναι η μουσική μου".


Ο Σουάνσον αν και εργάστηκε σύμφωνα με τις συμβατικές φόρμες της κλασικής μουσικής, ωστόσο μπόρεσε να εμφυσήσει στις δημιουργίες του ένα προσωπικό στυλ βασισμένο στις αφροαμερικανικές παραδόσεις, κάτι που ενθουσίασε και τον δικό μας Δημήτρη Μητρόπουλο, ο οποίος πολλές φορές παρουσίασε έργα του αφροαμερικανού με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης την οποία διηύθυνε.

Marion Anderson

Θα ακούσουμε την προσέγγισή του στο ίδιο ποίημα του Χιουζ ερμηνευμένο από τη σπουδαία αφροαμερικανή μέτζο σοπράνο, Marion Anderson, που και κείνη έδωσε αξιοθαύμαστο αγώνα για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δη για την άρση των φυλετικών διακρίσεων και των απαγορεύσεων στους Αφροαμερικανούς καλλιτέχνες.

Ας θυμηθούμε πως όταν κάποτε την άκουσε ο Arturo Toscanini δήλωσε: 

"Η φωνή της είναι από κείνες που εμφανίζονται μία φορά στα εκατό χρόνια!"

Howard Swanson: "The Negro Speaks of Rivers":
poem: Langston Hughes

Ερμηνεύει η Marion Anderson

To εικαστικό έργο που συνοδεύει το κείμενο είναι του σπουδαίου αφροαμερικανού ζωγράφου-εικονογράφου, Aaron Douglas, που το φιλοτέχνησε το 1941 για το συγκεκριμένο ποίημα του Langston Hughes. 
Ο Ντάγκλας υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα στην "Αναγέννηση του Χάρλεμ", όπως και ο ποιητής.