Βαν Γκογκ: ένας κρυμμένος Σοπέν στις επιστολές του...

 

H συλλογή επιστολών του Βαν Γκογκ περιλαμβάνει σχεδόν μια χιλιάδα γράμματα, από αυτά στα 700 είναι αποστολέας και στα υπόλοιπα αποδέκτης. Τα περισσότερα είναι γράμματα προς τον αδερφό του, αλλά υπάρχουν κι ορισμένα προς τον Γκωγκέν, τον Εμίλ Μπερνάρ κ.α.

Καθώς ο ζωγράφος υπήρξε μανιώδης φιλαναγνώστης, οι επιστολές του αντικατοπτρίζουν τις λογοτεχνικές του αναζητήσεις, όπως κι ένα μοναδικά αυθεντικό λογοτεχνικό ύφος.

Το στυλ του Ζολά, του Μπαλζάκ ή του Φλωμπέρ, αλλά και οι ποιητικές περιγραφές του Ντίκενς, της Σαρλότ Μπροντέ ή του Τζων Κητς, που διάβαζε τη νύχτα, όταν το φυσικό φως δεν ήταν αρκετό ώστε να ζωγραφίζει, είναι εμφανείς στην επιστολογραφία του.

Κάποτε ο Γκωγκέν διαβάζοντας τα γράμματα του Βαν Γκογκ τού είπε: "Πώς φαίνεται πως διαβάζεις συνεχώς!!"

Οι μελετητές των επιστολών του ισχυρίζονται πως "εκφράζεται υπέροχα, πως το ταλέντο του στη συγγραφή είναι αξιοθαύμαστο και κάλλιστα η συναρπαστική γραφή του θα τού εξασφάλιζε περίοπτη θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία". 

Στις επιστολές του Βίνσεντ αντικατοπτρίζεται η πολύπτυχη προσωπικότητά του. Κάθε φορά και για κάθε περίσταση, υιοθετεί τον κατάλληλο τόνο να απευθυνθεί. Την εποχή που το ενδιαφέρον του για τη θρησκεία ήταν έντονο, (επηρεασμένος εμφανώς και από τον πάστορα πατέρα του, σπούδασε και θεολογία), ο τόνος του είναι σοβαρός, μεγαλοπρεπής, σχεδόν ρητορικός. Αργότερα, που ζει και κινείται στη φύση, απολαμβάνοντας το κάλλος της, υιοθετεί ύφος λιτό, όλο κομψότητα και χάρη, γλυκό και ανάλαφρο, αντικατοπτρίζοντας πλήρως τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.

Η επιστολή με το σκίτσο
(wikimedia)

Αρχές του καλοκαιριού του 1890 ο Βαν Γκογκ γράφει από την Ωβέρ στον αδερφό του:

"28 Ιουνίου, 1890

Χθες και προχθές ζωγράφιζα το πορτρέτο της δεσποινίδος Γκασέ, το οποίο πιστεύω ότι θα δεις σύντομα. Το φόρεμά της είναι ροζ. Ο τοίχος στο φόντο, πράσινος με πορτοκαλί κηλίδες. Το χαλί κόκκινο με πράσινο. Το πιάνο, σκούρο βιολετί. Οι διαστάσεις του πιάνου είναι 1 μ. ύψος επί 50 εκ. πλάτος.
Τη ζωγράφισα με μεγάλη χαρά, αν και ήταν δύσκολη δουλειά. Μου υποσχέθηκε ότι την άλλη φορά θα πόζαρε με ένα μικρότερο όργανο...
[...]

Πάντα δικός σου,

Βικέντιος"

 

Η δεσποινίς Μαργκερίτ Γκασέ, στην οποία αναφέρεται στην επιστολή του ο Βαν Γκογκ, είναι η κόρη του Μεσιέ Γκασέ,  γιατρού, φιλότεχνου και συλλέκτη έργων τέχνης και φίλου κορυφαίων ζωγράφων της εποχής. Ο Πωλ Γκασέ είχε αναλάβει τη φροντίδα του ζωγράφου μας, όταν βγήκε από το άσυλο στο Σαιν Ρεμί. Είχε φροντίσει ο Τεό γι' αυτό, όταν έμαθε το ενδιαφέρον του Γκασέ να εργάζεται με καλλιτέχνες.
Και παρά την πρώτη αρνητική εντύπωση του Βαν Γκογκ για το γιατρό, στη συνέχεια έγιναν καλοί φίλοι. Αμέσως με την ευφράδεια, που τον διέκρινε έγραψε γι' αυτόν στον Τεό:

"Τελικά, δεν σου κρύβω πως στο πρόσωπο του Δρ. Γκασέ βρήκα έναν αληθινό φίλο. Κάτι σαν έναν άλλο αδελφό. Μοιάζουμε τόσο μεταξύ μας, και  σωματικά, μα κυρίως ψυχικά"

Van Gogh: "Marguerite Gachet am Klavier"

Το εικαστικό της Μαργκερίτ ολοκληρώθηκε λίγο αργότερα..

Η κοπέλα, η κόρη του γιατρού, αγαπούσε και κείνη πολύ τη ζωγραφική. Όμως αγαπούσε και τη μουσική.
Ήταν αυτοδίδακτη πιανίστα, ταλέντο που είχε κληρονομήσει από τη μητέρα της. Το πιάνο στο σπίτι ήταν εκείνης, όπως και οι παρτιτούρες...Η μητέρα λάτρευε την αέρινη, ρομαντική μουσική του Σοπέν, όπως και του Σούμπερτ ...
"Ο Σοπέν,...πολύ ανώτερος απ' τους άλλους, πλήττω με τους σύγχρονους συνθέτες", έλεγε συχνά.
Τής άρεσε να παίζει τα έργα του. Βαλς, Πρελούδια και Νυχτερινά. Όλα συνθέσεις του τρυφερού ποιητή των ήχων, του "Ραφαήλ" του πιάνου! Να παίζει μπαλάντες, αλλά και τις Σπουδές του. Κυρίως όμως απολάμβανε τις Μαζούρκες του. Κι έπαιζε με τόσο πάθος! Σε κάθε νότα ένοιωθε τον πόνο του νόστου, την ελπίδα και την κραυγή του μουσουργού. Κάθε φράση του ξεχείλιζε ιλαρό λυρισμό, αβρή τρυφερότητα, χάρη, μα και ορμή.

Αυτό είναι το πιάνο της... Εκεί ζωγράφισε ο Βίνσεντ τη δεσποσύνη Μαργκερίτ Γκασέ. Κι αυτές, είναι οι παρτιτούρες της, με δικές της σημειώσεις επάνω.
Όλες στοιβαγμένες και παρατημένες εδώ και πολύ καιρό, χωρίς ποτέ να ενδιαφερθεί κανείς γι'αυτές.

"Τής πήρα εγώ. Από δω και πέρα μού ανήκουν", σκέφτεται η 19χρονη κοπέλα.
"Μπορεί να είναι μικρής αξίας, αλλά είναι το πολυτιμότερο δώρο που θα μπορούσα να έχω από τη μητέρα μου... Οι ερμηνείες της -όσοι τις θυμούνται- λένε πως ήταν ονειρεμένες. Την συνέπαιρναν οι τρυφερές μελωδίες του ποιητή Σοπέν..  Ο πλούτος στις αποχρώσεις και το εκφραστικό τους βάθος, σαγήνευε...Οπότε και γω παίζω μόνο Σοπέν, τον αγαπημένο της...Και δεν κουράζομαι ποτέ..."

Όση ώρα πόζαρε στον κ. Βίνσεντ για να τη ζωγραφίσει, τα δάκτυλά της έτρεχαν πάνω στα ασπρόμαυρα πλήκτρα. Ο ζωγράφος φαινόταν να μην έδινε σημασία γιατί ήταν προσηλωμένος στη δουλειά του. Ήθελε να προλάβει να ολοκληρώσει τον καμβά πριν τη δύση του ήλιου. Προτιμούσε το φυσικό φως, που είναι αυτό που ωριμάζει χρωματικά το έργο. Όμως ο Βίνσεντ "χόρευε" με τα πινέλα του -θαρρείς- στο ρυθμό της μελωδίας, που το κορίτσι εκτελούσε. Σκεφτόταν πως ο γαλλοπολωνός πιανίστας και συνθέτης είχε πεθάνει τριάμισι χρόνια πριν γεννηθεί εκείνος...Κι ήταν μόλις 39 χρονών...Τόσο νέος!... Η καρδιά του φτεροκόπησε. Πήρε αρκετό από το σκούρο μωβ στην παλέτα του κι άρχισε τις πλατιές, βίαιες πινελιές. Ράπιζε τον καμβά με θυμό. Με κοφτές κινήσεις έβαφε με το σκούρο χρώμα το σκιτσαρισμένο πιάνο. Μωβ, χρώμα πένθιμο για το όργανο που έπαιρνε πνοή κάθε που ο Σοπέν άγγιζε τα πλήκτρα του. 

- Τριανταεννιά χρονών; φώναξε αγανακτισμένη η εσωτερική του φωνή. Πόσο άδικο να φεύγουν ιδιοφυίες σαν τον Σοπέν, τόσο νέοι! 
Χωρίς να σταματήσει τις πινελιές, ούτε καν να στρέψει το βλέμμα του, ρώτησε τη Μαργκερίτ ποιο έργο του έπαιζε.

- Tη Μαζούρκα σε φα μινόρε, του είπε, χωρίς και κείνη να γυρίσει προς το μέρος του, αφού τής είχε ζητήσει μη χάσει την πόζα της αν πρώτα δεν τής έδινε την άδεια. 

- Η φυματίωση έτρωγε τον Σοπέν κι ήταν πολύ αδύναμος όταν έγραφε τη Μαζούρκα αυτή, συνέχισε η κοπέλα. Η μουσική του έρεε γάργαρα στη φαντασία του και μόνο. Δεν μπορούσε να σηκωθεί να κάτσει στο πιάνο του δωματίου του για να παίξει. Είναι μια μαζούρκα, που δεν χορεύεται, και δεν χρειάζεται κανείς να πασχίσει για ν' ακούσει τη μελαγχολία της. Μοτίβα, που εκφράζουν τη φλόγα, το πάθος και τον πατριωτισμό του πολωνικού λαού. Η Μαζούρκα σε Φα είναι το τελευταίο τιτίβισμα του Σοπέν, είπε το κορίτσι, καθώς ολοκλήρωνε την τελευταία μουσική φράση.
Λίγους μήνες αργότερα η καρδιά του έπαψε να χτυπά...

- Μια τελευταία πινελιά μωβ στο πιάνο και τέλειωσα, είπε -φανερά απρόθυμος- ο Βαν Γκογκ, προσπαθώντας στη σιγή που ακολούθησε να κρύψει τις μελαγχολικές σκέψεις του. Μάζεψε το καβαλέτο. Κοιτούσε τη δύση, που κι αυτή βαφόταν μαβιά...Σκούρα και τα χρώματα στην ψυχή του, έδεναν με το μαύρο της νύχτας, που ερχόταν...

Η μοίρα είχε γραφτεί κοινή για τους δυο τους, συνθέτη και ζωγράφο. Ελάχιστους μήνες αργότερα θα έπαυε και του Βαν Γκογκ η καρδιά να χτυπά. Κι ήταν μόλις τριανταεπτά χρονών...

Πολύ λίγο μετά το θάνατό του, όλοι -ως άλλοι Σούμαν για Σοπέν- θα αναφωνούσαν για Βαν Γκογκ: "Κύριοι, αποκαλυφθείτε! Μπροστά σας είναι μια μεγαλοφυΐα!

(@ Ε.Ν)

Chopin: "Mazurka Op. 68 no. 4, F minor":

Ερέθισμα για τη γραφή της ιστορίας έδωσε η γενέθλια επέτειος του Ολλανδού ζωγράφου. Σήμερα συμπληρώνονται 170 χρόνια από τη γέννησή του στο χωριό Ζούντερτ στις 30 Μαρτίου 1853. Ήταν γιος του πάστορα Θεόδωρου βαν Γκογκ, το πρώτο από τα επτά παιδιά της οικογένειας.

Για τον Βαν Γκογκ υπάρχουν πολλά κείμενα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!