Αριστοφανική Κωμωδία για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου...

Αρχαίος υποκριτής (ή ποιητής) με προσωπεία κωμωδίας

"Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός"

(Κάρολος Κουν)

Κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου γιορτάζει το Θέατρο, μια τέχνη σύνθετη και ανυπέρβλητης αξίας. 

Το Θέατρο χαρακτηρίζεται η πιο κοινωνική απ' όλες τις τέχνες, κατά την οποία η σύνδεση καλλιτέχνη-θεατή είναι άμεση.
Ηθοποιός και θεατής συνυπάρχουν μαγικά βιώνοντας μια εσωτερική ελευθερία... Συναίσθημα και νους δένονται, δημιουργώντας δυνατούς συντονισμούς εντός, οδηγώντας μεγαλειωδώς στο πέρασμα από το "εγώ" στο "εμείς" με τους πρωταγωνιστές (και της σκηνής και της πλατείας) να αλλάζουν σχεδόν συνείδηση μετέχοντας στο δρώμενο.

Στην αρχαιότητα το οικοδόμημα του δράματος στήριξαν δύο βασικοί πυλώνες, η τραγωδία και η κωμωδία.
Σήμερα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου αναφερόμαστε στη δεύτερη και τον αρχαίο Έλληνα πατέρα της, Αριστοφάνη.

Στην αρχαία κωμωδία παρουσιάζονταν επί σκηνής επίκαιρα κοινωνικά και πολιτικά θέματα με τον ποιητή να ασκεί οξύτατη κριτική σε όλα τα σημαντικά πρόσωπα στοχεύοντας μεν στην ψυχαγωγία των θεατών, συμβάλλοντας δε στη βελτίωση της πολιτείας, στηλιτεύοντας κάθε παρανομία...

Ο αθηναίος κωμωδιογράφος, Αριστοφάνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 445 π.Χ. και για τη ζωή του γνωρίζουμε ελάχιστες, πληροφορίες. Όμως στοιχεία για τη βιογραφία του, αντλούνται από τις ίδιες τις κωμωδίες του. Συνέγραψε 46 κωμικά έργα από τα οποία σώζονται 11. 

Τέταρτο κατά σειρά στα σωζόμενα έργα του μετά τους "Αχαρνείς", "Ιππείς" και "Νεφέλες" είναι οι "Σφήκες".

Πρόκειται για κωμωδία που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Λήναια το 422 π.Χ. στην οποία ο ποιητής σατιρίζει με καυστικό τρόπο τη δικομανία των αρχαίων Αθηναίων.
Προκειμένου να δελεάσει τους πολίτες να συμμετάσχουν στα λαϊκά δικαστήρια ως δικαστές, ο Περικλής είχε θεσμοθετήσει ημερήσια αποζημίωση. Όμως, το 425 π.Χ, ο Κλέων αύξησε το ποσό της αποζημίωσης με τους υπερήλικες πολίτες να προσέρχονται καθημερινά στην Ηλιαία, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν "επαγγελματίες" μισθωτοί δικαστές, αμφιβόλου δικαστικής προσφοράς...

Ο κωμικός ποιητής θέτει στο επίκεντρο το Αθηναϊκό δικαστικό σύστημα, πραγματεύεται και σατιρίζει τη φιλοδικία των Αθηναίων και τις άμεσες συνέπειες για την εσωτερική κατάσταση.

"Προς τους θεατές:

Θα μιλήσουμε τώρα σ᾽ εσάς,

τις χιλιάδες που κάθεστ᾽ εδώ,

θα σας πούμε δυο λόγια σωστά,

μα το νου σας, μην πάει και χαθούν

και του κάκου σκορπίσουν στη γη.

Τέτοιο πράμα οι αμόρφωτοι μόνο θεατές

το παθαίνουν· σ᾽ εσάς δεν ταιριάζει.

Όσοι λόγια σταράτα αγαπούνε ν᾽ ακούν,

ας προσέξουν σ᾽ αυτά που τους λέω.

Στους θεατές ο ποιητής λαχταρά πια να πει

το παράπονο που είχε κρυμμένο.

Ενώ τόσα τους είχε προσφέρει καλά,

τ᾽ άδικο είδε απ᾽ αυτούς δίχως λόγο...."
("Σφήκες", Αριστοφάνη, μτφ: Θρ. Σταύρου)

Κωμικός ηθοποιός με προσωπείο (ειδώλιο από τερακότα)

Επίσης μέσα από αυτή την κωμωδία του, ο Αριστοφάνης βρίσκει ευκαιρία να εκφράσει το προσωπικό του παράπονο για την αποτυχία που είχαν οι "Νεφέλες" του... 

Γι' αυτό και όπως μαρτυρά το παραπάνω απόσπασμα, από την αρχή του έργου ο ποιητής προετοιμάζει ψυχικά το θεατή, τονίζοντας πως το έργο του είναι έργο ποιότητος κι όχι φτηνή κωμωδία, από τις τόσες που παρουσίαζαν συνήθως οι συνάδελφοί του.

Ο ταλαντούχος κωμικός ποιητής πραγματεύεται το θέμα με ευρηματικότητα και πρωτοτυπία εμφανίζοντας με κάθε συμβολισμό ζωόμορφο το χορό (Σφήκες), όπως θα κάνει αργότερα στις κωμωδίες "Όρνιθες" και "Βάτραχοι".

"Αν σκεφτείς και το ξετάσεις, θά᾽ βρεις ότι σε όλα εμείς,

στις συνήθειες και στη γνώμη, σφήκες είμαστε σωστές.

Πρώτα πρώτα, δεν υπάρχει ζωντανό πιο αράθυμο,

μόλις πας και το ξαγγρίσεις, πιο τσινιάρικο από μας·

αλλά οι τρόποι μας και σε όλα τ᾽ άλλα είναι όμοιοι των σφηκών.

Μαζεμένοι σμάρια σμάρια, σάμπως σε σφηκοφωλιές,

πάνε και δικάζουν όπου ο άρχοντας, παν άλλοι εκεί

που ᾽ναι οι έντεκα, ή στο Ωδείο· στριμωγμένοι και σκυφτοί

άλλοι κολλητά στα τείχη, δύσκολα σαλεύοντας,

όμοιοι με σφηκών σκουλήκια στης φωλιάς τους τα κελιά.

Κι όσο για συντήρησή μας, τα βολεύουμε εύκολα·

δίνουμε κεντιές αράδα κι έτσι βγαίνει το ψωμί..."

("Σφήκες", Αριστοφάνη, μτφ: Θρ. Σταύρου)

Το 1909, ο άγγλος συνθέτης, Ραλφ Βον Ουίλιαμς, θα συνθέσει σκηνική μουσική για την παράσταση της Αριστοφανικής κωμωδίας που θα ανέβαζαν οι φοιτητές στο Trinity College του Πανεπιστημίου του Κέημπριτζ. 

Τονίζουμε πως η παράσταση ενός αρχαίου ελληνικού έργου και μάλιστα στην πρωτότυπη γλώσσα είναι μια μακρόχρονη παράδοση στο βρετανικό Παν/μιο.

Ο Βον Ουίλιαμς(ο οποίος είχε σπουδάσει στο Trinity) μόλις έχει επιστρέψει από το Παρίσι που είχε μεταβεί προκειμένου να μαθητεύσει με τον Μωρίς Ραβέλ γι' αυτό και ακούγοντας προσεκτικά τη μουσική δημιουργία του "Τhe Wasps-Σφήκες" για βαρύτονο, ανδρική χορωδία και ορχήστρα διακρίνει κανείς Ραβελικές, ιμπρεσιονιστικές ανταύγειες, φέροντας όμως την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού του.

Eίναι αξιοσημείωτο ότι κατά δήλωση του Ραβέλ, ο Βον Ουίλιαμς ήταν "ο μόνος μαθητής του που δεν "έγραφε" τη μουσική του", με τον ίδιο τον Βον Ουίλιαμς να παραδέχεται ότι ο γάλλος συνθέτης τον "βοήθησε να ξεφύγει από το βαρύ αντιστικτικό τευτονικό ύφος".

Ralph Vaughan Williams: "The Wasps - Aristophanes":

Τρία χρόνια αργότερα και εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας του έργου, ο συνθέτης το παρουσίασε σε μορφή σουίτας δομημένη σε πέντε μέρη από τα οποία στις μέρες μας εκτελείται αυτόνομα η ουβερτούρα, σύνθεση χαριτωμένη, με την πολύβουη μελωδική κίνηση να θυμίζει κυριολεκτικά τις σφήκες (τα έντομα) με τις οποίες ο Αριστοφάνης χαρακτήρισε τους γέροντες δικαστές!
Η έμπνευση διαμορφώνεται σύμφωνα με τα στοιχεία της Αριστοφανικής δημιουργίας, ανάλαφρη, ενθουσιώδης, δυναμική.
 Πλούσια η ενορχήστρωση με τα έγχορδα σε πρωταγωνιστικό ρόλο να οδηγούν τα μοτίβα, παραδίδοντάς τα ενίοτε στα λαμπρά, θορυβώδη πνευστά. Ευκίνητες φιγούρες αποδίδουν το πέταγμα των εντόμων, ενώ ξεχωρίζουν τα σολιστικά, σπινθηροβόλα τμήματα(ιδιαίτερα στο 4ο μέρος-Εμβατήριο των κουζινικών-) γεμάτα εκφραστικότητα και λυρισμό.


Τα μέρη:

1. Overture
2. Entr'acte
3. March past of the Kitchen utensils
4. Entr'acte
5. Ballet and final tableau

Ralph Vaughan Williams: "The Wasps, Aristophanic Suite":

Διευθύνει ο Sir Adrian Boult