Σκριάμπιν: " "Mysterium", με επίκεντρο την ιδέα της βιωματικής μετοχής...

 

"Μόνο η μουσική μου εκφράζει το ανέκφραστο"

(Αλεξάντρ Σκριάμπιν)

Πορτραίτο του Σκριάμπιν που φιλοτεχνήθηκε τον Απρίλιο του 1915

Ήταν Απρίλης του 1915 όταν ο Σκριάμπιν έδωσε ένα από τα πολύ επιτυχημένα ρεσιτάλ του, αποκλειστικά ερμηνεύοντας δικά του έργα. Η φήμη του είχε εκτοξευτεί, το κοινό  επευφημούσε με δυνατά, παρατεταμένα χειροκροτήματα τις μεγαλοφυείς συνθετικές δημιουργίες του και οι κριτικοί χαρακτήριζαν τις ερμηνείες του "εμπνευσμένες και συγκινητικές με τα μάτια του να λαμπυρίζουν φλόγες και το πρόσωπό του ν' ακτινοβολεί ευτυχία".

Επιστρέφοντας στη Μόσχα μετά την -όπως ήθελε η μοίρα- τελευταία συναυλία του παρατήρησε ένα σπυρί στο πάνω χείλος του. Ο γιατρός του έκανε διαδοχικές τομές για να το καθαρίσει από το πύον, όμως η περιοχή μολύνθηκε από στρεπτόκοκκο, που προκάλεσε υψηλό πυρετό, πόνους και παραισθήσεις. Η λοίμωξη ήταν βαριά, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες μέρες κι αναπάντεχα να επέλθει ο θάνατος του ρώσου συνθέτη, σαν σήμερα, 27 Απριλίου του 1915. Ήταν μόνο 43 χρονών.
Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε έξω από το σπίτι του για να αποτίσει τον ύστατο χαιρετισμό στο συνθέτη που τη μουσική του κάποτε ο Λέων Τολστόι περιέγραψε ως "γνήσια και ειλικρινή έκφραση ιδιοφυΐας", παρόλο που για πολλούς -ενώ υπήρξε ένας από τους πιο καινοτόμους δημιουργούς- θεωρήθηκε από τους πλέον αμφιλεγόμενους . Βέβαια, αυτή η ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του είναι που γέννησε την τόσο πρωτότυπη μουσική του.

Σχέδιο του Σκριάμπιν για το "Mysterium"
(dangerousmind)

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Σκριάμπιν είχε κατά νου ένα μεγαλεπήβολο έργο -που έμεινε ανολοκλήρωτο- και δούλευε πάνω σ' ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο: μια παράσταση  βασισμένη στη συναισθησία, όπου θα αξιοποιούνται οι αισθήσεις της ακοής,  όσφρησης και αφής με τίτλο "Mυστήριο". Οραματιζόταν μια παράσταση που να λαμβάνει χώρα σ' ένα βουδιστικό μοναστήρι στους πρόποδες των Ιμαλαΐων και θα διαρκούσε μια ολόκληρη εβδομάδα με συνοδεία χορού, αρωμάτων και φωτός...

Ο ίδιος είχε σημειώσει σχετικά:

"Δεν θα υπάρχουν θεατές. Θα συμμετάσχουν όλοι στο τελετουργικό που απαιτεί ξεχωριστούς ανθρώπους και μια εντελώς νέα φιλοσοφία. Ένα σύνολο διαλεχτών καλλιτεχνών που θα απαρτίζουν την ορχήστρα, μεγάλη μικτή χορωδία, ρυθμική άρθρωση, οπτικά εφέ, χορευτές, τελετουργικές πομπές και στήλες με θυμιάματα. Ο ναός στον οποίο θα πραγματοποιηθεί το εγχείρημα δεν θα παραμένει ίδιος αρχιτεκτονικά, αλλά θα αλλάζει συνεχώς με την ατμόσφαιρα και την κίνηση του Μυστηρίου. Σ'αυτό θα συντελέσουν τα φώτα, οι σκιές και οι ομίχλες που θα τροποποιούν τα αρχιτεκτονικά περιγράμματα".

Ο συνθέτης δεν ολοκλήρωσε την μεγαλειώδη ιδέα του, αφού τον πρόλαβε ο θάνατος. Είχε προλάβει όμως να σκιαγραφήσει 72 σελίδες από το πρελούδιο του "Mysterium", που τιτλοφορούσε "Prefatory Action-Προκαταρκτική Δράση" στο οποίο διακρίνονται σανσκριτικές ρίζες με κραυγές, επιφωνήματα και ήχους από ανθρώπινες εισνοές και εκπνοές... 

Ήταν το 1943 όταν ο  Alexander Nemtin μεταμόρφωσε αυτά τα σκίτσα σ' ένα μεγάλης κλίμακας έργο με τίτλο "Preparation for the Final Mystery-Προετοιμασία για το Τελικό Μυστήριο" σε 3 ενότητες: 

Ι. "Σύμπαν"

ΙΙ. "Ανθρωπότητα" και 

ΙΙΙ. "Μεταμόρφωση"

Ο σοβιετικός Alexander Nemtin μας δίνει τη δυνατότητα να ακούσουμε τη συγκλονιστική σύλληψη του Σκριάμπιν σε όλο της το μεγαλείο. Η αδιάκοπη ένταση της σύνθεσης αποτελεί πειστικότατη έκφραση της σκέψης του ρώσου δημιουργού, με αρμονική γλώσσα εξαιρετικά συμπυκνωμένη, και μουσική απόκοσμη, συχνά υπνωτική να αναπνέει έναν πανθεϊστικό μυστικισμό, που συναρπάζει.

Για το "Mysterium" ο δημιουργός του είχε μεγάλες προσδοκίες. Η ιδέα της σύνθεσης  γαλουχήθηκε από τη Θεοσοφική ατμόσφαιρα στην οποία έζησε ο Σκριάμπιν. Μην ξεχνάμε πως γοητευμένος αρχικά από τη Νιτσεϊκή θεωρία στράφηκε τελικά στη θεοσοφία αναπτύσσοντας έναν ιδιαίτερο, προσωπικό και αφηρημένο μυστικισμό που είχε ως επίκεντρο την ιδέα της βιωματικής μετοχής του καλλιτέχνη στο κοσμικό μυστήριο της Δημιουργίας.

Scriabin/Nemtin: "Mysterium" / Vladimir Ashkenazy: