"Το φιλί του Ιούδα"...

Gustave Doré: "The Judas Kiss"

"Καθήσαν οι σοφοί κι αφού ζυγιάσαν

κάθε φιλί, το πόσο αξίζει λογαριάσαν.

Κι ήβραν: Της μάνας, έναν κόσμο μαγικό.

Της γης τα πλούτη το φιλί το αδερφικό.

Του ζευγαριού, τον ήλιο με τ’ αστέρια.

Του φίλου, την Παράδεισον ακέρια.

Όμως, απ’ όλα τα φιλιά, το πιο πολύ,

βρήκαν βαρύ να ‘ναι του Ιούδα το φιλί.

Κι είπαν: "Αυτό 'ναι το φιλί το πιο ακριβό,

αφού κοστίζει έναν ολάκερο θεό"

("Το πιο ακριβό φιλί" από τη συλλογή "Με των στίχων τα φτερά"
του Δημ. Μανθόπουλου, εκδ. Διάπλαση)

Μεγάλη Τετάρτη η Εκκλησία μας τιμά τέσσερα γεγονότα.

• Τον Ιερό Νιπτήρα, μια πράξη απόλυτης ταπείνωσης, καθώς ο δάσκαλος Ιησούς πλένει τα πόδια των μαθητών του.
• Το Μυστικό Δείπνο, όπου ο Κύριος προανήγγειλε στους μαθητές του ότι ανάμεσά τους βρίσκεται εκείνος που θα τον προδώσει.
• Την προσευχή του Κυρίου στο Όρος των Ελαιών, και
• Την προδοσία του Ιούδα.

Στην προδοσία στεκόμαστε σήμερα, μια επαίσχυντη πράξη που έγινε με μια φαινομενικά πράξη αγάπης, το "φιλί", που αποτελεί και την αρχή του Πάθους του Κυρίου ...

Το παραπάνω εικαστικό φιλοτέχνησε το 1865 ο Γκυστάβ Ντορέ και τιτλοφορείται: "Το φιλί του Ιούδα" .
Με έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς , μια τεχνική που ενισχύει το δραματικό χαρακτήρα της σύνθεσης αποδίδει τη σκηνή ο καλλιτέχνης σε αυτή τη δημιουργία, που αποτελεί μέρος εικονογράφησης της Βίβλου και εμπνεύστηκε από το απόσπασμα από το κατά Λουκάν Ευαγγελιο, 22:47-53:

"Ενώ δε αυτός μιλούσε, ιδού έφθασε ο όχλος και αυτός που ελέγετο Ιούδας, ένας από τους δώδεκα, επήγαινε μπρός ως οδηγός τους κι επλησίασε τον Ιησούν για να τον φιλήσει. Διότι αυτό τους είχε δώσει ως σημάδι. Τους είχε δηλαδή πει: "όποιον φιλήσω, αυτός είναι ο Ιησούς".
-"Ιούδα, με φίλημα προδίνεις τον Υιό του Ανθρώπου;"
Είπε δε ο Ιησούς στους αρχιερείς και τους στρατηγούς:
-"Βγήκατε οπλισμένοι με μαχαίρια και ρόπαλα, σαν να πηγαίνετε εναντίον ληστού;
 Οταν εγώ κάθε μέρα ήμουν μαζί σας δεν απλώσατε τα χέρια σας επάνω μου. Αλλά αυτή είναι η ώρα η δική σας, η ώρα που το σκότος κυριαρχεί".

Ο κορυφαίος Πολωνός συνθέτης, Κριστόφ Πεντερέτσκι έγραψε πολλά έργα θρησκευτικής μουσικής καθοδηγούμενος από την βαθιά καθολική του πίστη.
Το 1966 συνέθεσε τα "St. Luke Passion - Πάθη κατά Λουκάν" και παρότι ο δημιουργός ακολούθησε σύγχρονες τεχνικές μουσικής ανάπτυξης, κατά βάση ατονικότητα, κοινό και κριτικοί εκτίμησαν τη δυναμικότητα, την ένταση και τον άμεσο συναισθηματικό αντίκτυπο του έργου.

Ως πρότυπό του ο πολωνός δημιουργός είχε τα "Πάθη" του Γ.Σ.Μπαχ. Παρουσιάζει τα γεγονότα όπως αυτά καταγράφονται στο Ευαγγέλιο παραθέτοντας αφηγηματικά μέρη, άριες και χορωδιακά με απόλυτη δομική απλότητα, προκαλώντας το θαυμασμό των μουσικόφιλων παγκοσμίως.

Kαθαρά ατονικό έργο, ο Πεντερέτσκι στα Πάθη του χρησιμοποιεί έναν αφηγητή στο ρόλο του Ευαγγελιστή και τρεις σολίστες(βαρύτονο, μπάσο και σοπράνο) που υποδύονται το ρόλο του Χριστού ο πρώτος και οι άλλοι δυο, ρόλους κατά περίπτωση, όπως απαιτεί το λιμπρέτο. Επίσης η σύνθεση πλαισιώνεται από τρεις μικτές χορωδίες, χορωδία αγοριών και μεγάλη ορχήστρα.

Πηγή του λιμπρέτου όπως μαρτυρά και ο τίτλος είναι το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο στη λατινική γλώσσα, ωστόσο χρησιμοποιούνται Ψαλμοί,Ύμνοι και Θρήνοι, επίσης.

Τα Πάθη αναπτύσσονται σε δύο μεγάλης κλίμακας μέρη διαιρεμένα σε είκοσι επτά ενότητες.

Θα ακούσουμε από το πρώτο μέρος την 5η ενότητα, όπου αναφέρεται στη σύλληψη του Ιησού μετά την προδοσία Του με φιλί από τον Ιούδα.

"Ενώ μιλούσε ακόμα ο Ιησούς, φάνηκε πλήθος ανθρώπων.

Τους οδηγούσε ένας από τους δώδεκα μαθητές που ονομαζόταν Ιούδας.

Αυτός πλησίασε τον Ιησού για να τον φιλήσει.

"Ιούδα, με φίλημα προδίδεις τον Υιό του Ανθρώπου;...

Ληστής είμαι και βγήκατε με μαχαίρια και ρόπαλα;

Αυτή όμως είναι η ώρα σας, η ώρα που κυριαρχεί το σκοτάδι".

O Πεντερέτσκι, που συνδυάζει παραδοσιακά και πειραματικά στοιχεία, συγκλονίζει από το πρώτο άκουσμα της τραχιάς συνήχησης των φθόγγων...Χρησιμοποιεί επιδέξια αρμονικές, κλάστερ, γκλισάντι και παρατεταμένες νότες μιμούμενος τον όχλο που καταφθάνει αλαλάζων.

Τραχιές ηχητικές υφές, διάφωνες συγχορδίες, κρουστή φωνητική άρθρωση και δονήσεις χορδών που παράγουν ανατριχιαστικούς φθόγγους είναι μερικά από τα πολλαπλά εντυπωσιακά εφέ του μέρους. 
Πρόκειται για καινοτόμο έργο, που σκιαγραφεί την ατμόσφαιρα και αναδεικνύει το ευαγγελικό κείμενο ισορροπώντας ανάμεσα στη θρησκευτική περισυλλογή και την παράνοια της προδοσίας, μιας πράξης που αποδεικνύει το μέγεθος της αγνωμοσύνης απέναντι σε Κείνον που δίδαξε μόνο το θαύμα της αγάπης.

Penderecki: "St. Luke Passion, Part I: 5. Η Σύλληψη του Ιησού (Λουκάς 22:47-53)"