Ο παραμυθάς Άντερσεν, η πριμαντόνα και το αηδόνι του αυτοκράτορα...

Από παράσταση του παραμυθιού του Χ.Κ.Άντερσεν: "Το αηδόνι του αυτοκράτορα", στη Δανία

H.C.Andersen

Σαν παιδί ξεχώρισε για την οργιώδη φαντασία του. Λέγεται πως περπατούσε στο δρόμο και έμοιαζε να ονειροβατεί... Ο λόγος σήμερα για το το Δανό παραμυθά, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1805 στο Όντενσε της Δανίας.

Ο Άντερσεν λάτρευε το διάβασμα, αγαπούσε πολύ και το θέατρο, γι' αυτό και πέρασε μια σύντομη περίοδο της ζωής του ως ηθοποιός. 
Τού άρεσε επίσης σε παρέες με φίλους να απαγγέλει ή επειδή είχε ωραία φωνή να τραγουδά.  Σπούδασε μουσική, την οποία παράτησε όταν από μια ασθένεια, έχασε κάποιες από τις ψηλές νότες του...Στα πρώτα βήματα της καριέρας του ασχολήθηκε με την ποίηση, όμως εμείς τον γνωρίζουμε καλύτερα ως έναν από του βασικούς εκπροσώπους του παραμυθιού... 

Σήμερα, θα μιλήσουμε για τη σχέση του με το "αηδόνι της Σουηδίας", όπως ήταν το προσωνύμιο της δημοφιλούς λυρικής τραγουδίστριας του 19ου αι, Jenny Lind. Μια καλλιτέχνιδα που ερμήνευσε σπουδαίους ρόλους για υψίφωνο στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά θέατρα. Υπενθυμίζω πως ήταν αγαπημένη σοπράνο του Μέντελσον, αλλά και του Σοπέν. Λέγεται μάλιστα πως ο πρώτος την είχε ερωτευτεί, ενώ η δική της καρδιά σκίρτησε για τον εύθραυστο Πολωνό Σοπέν... Διαβάζοντας τις επιστολές τους αποκαλύπτεται πως ο φιλάσθενος συνθέτης "ένιωθε καλύτερα" όταν τραγουδούσε γι 'αυτόν η Τζένυ και ήταν εκείνη που διοργάνωσε συναυλία στο Λονδίνο για να συγκεντρωθούν χρήματα προκειμένου ο Σοπέν να νοσηλευτεί σε ειδική για φυματικούς, κλινική. Μετά το θάνατο του Σοπέν, η Τζένυ Ληντ αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής της στη διάδοση του έργου του αγαπημένου της συνθέτη.  

Jenny Lind

Όμως το "αηδόνι της Σουηδίας" φαίνεται να είχε κυριεύσει ερωτικά και τον παραμυθά Άντερσεν. Οι δυο τους γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια περιοδείας της διάσημης αοιδού στη Δανία το 1843. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε βαθιά φιλία. Η έλξη που η πριμαντόνα ασκούσε στον Άντερσεν ως συγγραφέα ήταν καθοριστική για κείνον, ο οποίος ομολόγησε πως "τίποτε και κανένας  δεν έχει ασκήσει τέτοια επιρροή, στη δημιουργική μου πορεία όσο η Τζένυ Ληντ. Δεν είναι υπερβολή να πω -δήλωνε- πως εκείνη τού άνοιξε το ιερό της τέχνης".  

Από μεριάς 'Αντερσεν τα συναισθήματα δεν  ήταν όμως απλά φιλικά. Ένοιωθε για τη Ληντ, ένα ευγενικό μεν, πλην ορμητικό πάθος το οποίο αδυνατούσε να δαμάσει και να αντισταθεί. Αποφάσισε να τής εκμυστηρευτεί τον έρωτά του, όμως η τραγουδίστρια τον απέρριψε. Λέγεται τότε πως ένιωσε σαν ασχημόπαπο, γεγονός που τον έκανε να εμπνευστεί το διάσημο ομώνυμο παραμύθι του, που μουσικά μετέφερε ο Προκόφιεφ(έχω γράψει σχετικό άρθρο στο παρελθόν).

Κάποιοι ισχυρίζονται πως η Ληντ απέρριψε τον Άντερσεν, επειδή την σκιαγράφησε ως Βασίλισσα  του Χιονιού με πολύ ψυχρή, σαν πάγου,  καρδιά.

Η περίφημη υψίφωνος Τζένυ Λιντ με το προσωνύμιο "Αηδόνι της Σουηδίας" αποτελεί και το μοντέλο στο παραμύθι του Άντερσεν: "Το Αηδόνι και ο Αυτοκράτορας".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"Στο ωραιότερο παλάτι του κόσμου, κάπου στην Κίνα, ζεί ένας μελαγχολικός αυτοκράτορας.

Το παλάτι του, είναι φτιαγμένο από πορσελάνη, μα, παρ’ όλη την ομορφιά του παλατιού, ο αυτοκράτορας μας, συνεχίζει να ζει μέσα στην μελαγχολία.

Κάποιο βράδυ, ένα αηδόνι μαγεμένο από την ομορφιά του παλατιού, άρχισε να τραγουδάει στον κήπο του. Αυτό γινόταν κάθε βράδυ… το εξαίσιο κελάηδημά του, έφερνε δάκρυα στα μάτια σε όποιον το άκουγε.

Τραγουδούσε για την αγάπη, την ειρήνη, τις ομορφιές της φύσης και της μάνας γης.

Μαγεμένος από το τραγούδι του, ο αυτοκράτορας άρχισε να χαμογελά ..."

(πηγή: paramythimythoimythoi)

Η σύλληψη της ιδέας του συγκεκριμένου παραμυθιού που γράφτηκε μέσα σε δύο μόλις μέρες, έγινε το 1843 στον ονομαστό  κήπο αναψυχής Τίβολι της Κοπεγχάγης, που είχε ανοίξει τις πύλες του εκείνη τη χρονιά κι εντυπωσίασε τον παραμυθά μας με τα κινέζικα μοτίβα...

Ανάμεσα στους συνθέτες που υπήρξαν φανατικοί αναγνώστες των παραμυθιών του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ήταν και ο ρώσος, Ιγκόρ Στραβίνσκι. Τον θαύμαζε για την αστείρευτη φαντασία του και  την αριστοτεχνική γραφή του!
Ετσι, παίρνει έμπνευση από το παραμύθι του  και γράφει αρχικά την όπερα: "Το αηδόνι".
Η σύνθεση για να ολοκληρωθεί έκανε σχεδόν μια 5ετία(1908-1913), καθώς ο συνθέτης εργαζόταν πάνω και σε άλλες συνθέσεις συγχρόνως.  Λίγα χρόνια αργότερα και αξιοποιώντας μουσικά θέματα από τις πράξεις Β΄και Γ΄ της όπερας, ο Στραβίνσκυ διαμορφώνει με την ίδια πλοκή το συμφωνικό ποίημα:  "Το τραγούδι του αηδονιού".

Η υπόθεση της όπερας και του συμφωνικού ποιήματος ακολουθεί εκείνη του παραμυθιού του Άντερσεν. Έτσι, στο κινεζικό παλάτι εκτός από το πραγματικό, γλυκοκέλαδο αηδόνι έρχεται να προστεθεί κι ένα μηχανικό αηδόνι, δώρο του Ιάπωνα βασιλιά. Το νέο αηδόνι δεν κουράζεται ποτέ και φαίνεται να το προτιμά ο αυτοκράτορας. Το αληθινό αηδόνι θλίβεται και μια μέρα που το παράθυρο ήταν ανοιχτό πέταξε μακριά. Πέρασαν χρόνια και το μηχανικό αηδόνι χάλασε. Η φωνή του σιώπησε κάνοντας τον αυτοκράτορα να πέσει σε κατάθλιψη. Παρακαλούσε το μηχανικό αηδόνι να ξαναρχίσει το γλυκό τραγούδι. Μάταια, όμως... Έτσι, η στενοχώρια του θέριευε και ο θάνατος πλανιόταν πάνω απ' το κεφάλι του. Όλοι στο παλάτι περίμεναν από στιγμή σε στιγμή το τέλος του αυτοκράτορά τους, όταν άκουσαν κελαηδίσματα από τα διαμερίσματά του. Το πραγματικό αηδόνι είχε γυρίσει για να σώσει τη ζωή του . Το μόνο που ζητούσε ήταν να ζει ελεύθερο στο δάσος και να' ρχεται να του τραγουδά όποτε εκείνο θέλει. Ο αυτοκράτορας δέχτηκε κι όταν οι αυλικοί μπήκαν στην κάμαρή του, τούς υποδέχτηκε μ' ένα χαμόγελο διάπλατο, που φώτισε ολάκερο το πρόσωπό του από χαρά και ευτυχία...

Η μουσική του συμφωνικού ποιήματος είναι ανάγλυφη και αφηγηματική, άλλοτε πιο λυρική και ευαίσθητη κι άλλοτε εντονότερης δραματικότητας.

Σε χαρακτηριστικά, καθώς εντοπίζονται σύνθετα και επίμονα ρυθμικά σχήματα , νευρώδης ενορχήστρωση και απότομες αλλαγές δυναμικής , θυμίζει εκείνη του "Πετρούσκα" ή της "Ιεροτελεστίας", ενώ ξεχωρίζουν εξωτικά ηχοχρώματα και μοτίβα που θυμίζουν Ανατολή. 

Ανρί Ματίς και Λεονίντ Μασίν
φωτογραφίζονται με το μηχανικό αηδόνι

Τα μέρη:

Ι. Η γιορτή στο Κινέζικο παλάτι 

ΙΙ. Κινεζικό Εμβατήριο

III. Τα δυο αηδόνια

IV. Μηχανικό αηδόνι

V. Ασθένεια και αποθεραπεία του αυτοκράτορα 

VI. Πένθιμο εμβατήριο

Στα δυο πρώτα μέρη ο Στραβίνσκυ χρησιμοποιεί μελωδίες στο χαρακτηριστικό για την κινέζικη μουσική πεντατονικό σύστημα.
Στο τρίτο και τέταρτο μέρος που παρουσιάζονται τα δυο αηδόνια, ο συνθέτης αναθέτει στο φλάουτο τον ήχο του αληθινού αηδονιού και στο όμποε (σ'ένα μοτίβο αρκετά ρυθμικό που να θυμίζει μηχανή) τον ήχο του μηχανικού αηδονιού.

Κοστούμια του Ανρί Ματίς για το μπαλέτο "Chant du Rossignol"

Ένα μελαγχολικό θέμα από την τρομπέτα οδηγεί στο πέμπτο μέρος για να περιγραφεί μουσικά η αρρώστια του αυτοκράτορα .
Η σύνθεση ολοκληρώνεται με ένα γαλήνιο θέμα στον τύπο της ρομάντσας σε διάλογο με το ορχηστρικό σώμα.

Η σύνθεση του Στραβίνσκυ έγινε και μπαλέτο το 1920 από τα Ρώσικα Μπαλέτα και τον Σεργκέι Ντιάγκιλεφ.

  Η χορογραφία ήταν του Μπαλανσίν, ενώ σκηνικά και κοστούμια επιμελήθηκε ο Ανρί Ματίς.

Stravinsky: "Chant du Rossignol"

Διευθύνει ο Lorin Maazel

Stravinsky: "Chant du Rossignol, Ballet":

Αργότερα, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι διασκεύασε τη σύνθεση για πιάνο σόλο περιορίζοντας τα μέρη σε τρία. Το απολαμβάνουμε από τη σπουδαία Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου:

Για τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν υπάρχουν πολλά άρθρα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!