Τ.Σ.Έλιοτ: "Έτσι τελειώνει ο κόσμος. Όχι με έναν βρόντο, μα μ’ ένα λυγμό..."

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Σεπτεμβρίου 1888.


Ο Τόμας Στερνς Έλιοτ θεωρείται μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, με την ανάγνωση του έργου του ν' αποτελεί πρόκληση για αμύητους ή και μυημένους στη μοντέρνα ποίηση. Το έργο του είναι βαθιά θρησκευτικό και απηχεί μια εποχή πνευματικής διάλυσης και εκφυλισμού των αισθημάτων.

Από τα δημοφιλέστερα ποιήματα του Ελιοτ είναι το τιτλοφορούμενο: "Οι Κούφιοι άνθρωποι", που έγραψε το 1925, επηρεασμένος από την "Κόλαση" του Δάντη και αναφέρεται σε όλους εκείνους που στέκονται αμέτοχοι μπροστά στα λογής ηθικά ζητήματα.

Πρόκειται για ένα από τα δυναμικότερα ποιήματα του Νομπελίστα διανοούμενου, στο οποίο καταδικάζεται η ανθρώπινη απάθεια και αδράνεια απέναντι σε όποια κοινωνική συνθήκη η ανάγκη. Ο Έλιοτ βοηθά στη συνειδητοποίηση της κενότητάς μας και προτρέπει για αλλαγή και ουσιαστική μεταστροφή μας.

Γράφτηκε την εποχή μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο σε μια Ευρώπη απελπισμένη, όπου επικρατεί θρησκευτικός προσηλυτισμός και προσδοκάται η λύτρωση..

Οι "κούφιοι" είναι οι άπραγοι, οι επαναπαυμένοι, οι αδιάφοροι, εκείνοι, που δεν παίρνουν θέση. Άνθρωποι χλιαροί, δίχως ζήλο, που μένουν στον τύπο και δεν εμβαθύνουν στην ουσία των όσων συμβαίνουν. Όλοι άβουλοι και ναρκωμένοι...

Το ποίημα αποτελείται από 98 στίχους χωρισμένους σε πέντε μέρη. Πολλοί το κατατάσσουν στα πλέον απαισιόδοξα ποιήματα του Έλιοτ, καθώς ταυτίζει τον επάνω κόσμο με την κόλαση. Kαι η κατακλείδα του εμφανίζεται με αίσθηση ματαιότητας αποκαλύπτοντας το πεπρωμένο της αλλοτριωμένης ανθρωπότητας: "...Έτσι τελειώνει ο κόσμος. Όχι με έναν βρόντο, μα μ’ ένα λυγμό."


Είναι γραμμένο σε α' πληθυντικό και εισάγεται με την ομολογία της ανυπαρξίας ή μιας απατηλής ύπαρξης:

Ι

Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι

Είμαστε οι παραγεμισμένοι άνθρωποι

Που σκύβουμε μαζί

Καύκαλα μ’ άχερα γεμάτα. Αλίμονο!

Οι στεγνές μας φωνές

Σαν ψιθυρίζουμε μαζί

Είναι ήσυχες και ασήμαντες

Σαν τον αγέρα στο ξερό χορτάρι

Ή σε σπασμένα γυαλικά των ποντικών το ποδάρι

Μες το ξερό μας το κελάρι.

Μορφή χωρίς σχήμα,

Σκιά δίχως χρώμα,

Παραλυμένη Δύναμη

Γνέψιμο χωρίς κίνηση

Εκείνοι που ταξίδεψαν

Με ίσιες ματιές,

στου θανάτου την άλλη Βασιλεία

Μας θυμούνται – α! θυμούνται –

όχι σα να’ μαστε χαμένες

Παράφορες ψυχές, μα μοναχά

Οι κούφιοι ανθρώποι

Οι παραγεμισμένοι ανθρώποι.

[...]

ΙΙ

Τούτη είναι η πεθαμένη χώρα

Τούτη είναι του κάκτου η χώρα

Εδώ τα πέτρινα ομοιώματα

Υψώνονται, εδώ είναι που δέχουνται

Την ικεσία του χεριού ενός πεθαμένου

Κάτω από το παίξιμο του άστρου που σβήνει.

Έτσι είναι τα πράγματα

Στου θανάτου την άλλη βασιλεία

Ξυπνάς μοναχός

Την ώρα εκείνη

που τρέμεις τρυφερός

Χείλια που θα φιλούσαν

Λεν προσευχές στη σπασμένη πέτρα.

[...]

Ανάμεσα στη Σύλληψη

και της δημιουργίας

Ανάμεσα στη Συγκίνηση

Και στην ανταπόκριση

Η Σκιά πέφτει

Η ζωή είναι μακριά πολύ

Ανάμεσα στον πόθο

και στον σπασμό

Ανάμεσα στη δύναμη

και στην ύπαρξη

Ανάμεσα στην ουσία

και στην κάθοδο

Η Σκιά πέφτει

Ότι Σου εστίν η Βασιλεία

Ότι Σου εστίν

Είναι η ζωή

Ότι Σου εστίν η…

Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Όχι με έναν βρόντο

μα μ’ ένα λυγμό"

(Μτφ. Γ. Σεφέρης)

Το 1946 και με έμπνευση από το εμβληματικό ποίημα του Έλιοτ, ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συμφωνιστές συνέθεσε το ομώνυμο έργο για τρομπέτα και ορχήστρα εγχόρδων. 

Ο Vincent Persichetti με το "The Hollow Men, Op. 25" δίνει μια μουσικά υποβλητική απάντηση στο στοχαστικό ποίημα.
Η λεπτή, ποτισμένη μελαγχολία και ζοφερότητα μουσική του αναβλύζει την απογοήτευση του ποιήματος, εντείνει την αίσθηση του κενού και της απόγνωσης της ανθρωπότητας. Μουσική ήσυχη, με αραιές νύξεις έντασης από τα κοντραμπάσα, που διαμορφώνουν την εικόνα της ερήμωσης, της μοναξιάς, του ερέβους και αποστροφής, που περιγράφει και ο Έλιοτ στο ποίημά του. Ο συνθέτης μάς θέλει παρατηρητές στο απόκοσμο ταξίδι των πνευματικά νεκρών...
Το έργο διαθέτει ένα υστερορομαντικό ιδίωμα και προσιδιάζει ως προς το ύφος της μουσικής γλώσσας σε κείνο των Στραβίνσκυ ή Χίντεμιτ, χωρίς φυσικά να επισκιάζεται η προσωπική γλώσσα του Περσικέτι.
Μετά τη σύντομη εισαγωγή της ορχήστρας αναλαμβάνει τα θεματικά ηνία η τρομπέτα είτε ως πρωταγωνίστρια, είτε σε διάλογο με τα υπόλοιπα όργανα υπογραμμίζοντας τη διάθεση για δραματικό και απαγγελτικό τόνο. Ο εσωστρεφής χαρακτήρας της σύνθεσης διαφαίνεται στις θεματικές ιδέες και στην ανάπτυξή τους στη βάση ηχοχρωματικών συμβάντων που υποβάλλουν την απόκοσμη ατμόσφαιρα. Η μελωδική ιδέα στο πλαίσιο της διαλογικής κλιμάκωσης ολοκληρώνεται με ήσυχους καταληκτικούς απόηχους του συνόλου των οργάνων.

Vincent Persichetti: "The Hollow Men, Op. 25":

Κείμενα για τον Τ.Σ.Έλιοτ υπάρχουν και άλλα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!