Ο Βίκτωρ Ουγκώ και τα "Ξωτικά" του στη Γαλλική μουσική...

"Portrait de Victor Hugo", Jean Alaux
φιλοτεχνημένο της εποχή γραφής του ποιήματος, "Les Djinns"

Θεωρείται ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος του γαλλικού ρομαντισμού, μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα. Ο Βίκτωρ Ουγκώ γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Φεβρουαρίου 1802.

Πρόκειται για πολύπλευρη και πολυτάλαντη προσωπικότητα καθώς εκτός από εξαίρετος μυθιστοριογράφος υπήρξε και αξιόλογος ζωγράφος. Η εικαστική τέχνη αποτέλεσε πολύτιμη πνευματική ενασχόληση του Ουγκώ κατά την εξορία του, διάστημα που σταμάτησε τη συγγραφή και φιλοτέχνησε πλήθος έργων, ακουαρέλες, μελάνι, κάρβουνο...

Ο σπουδαίος εκπρόσωπος του γαλλικού ρομαντισμού, που τιμάμε σήμερα τη γενέθλια επέτειό του σεβόταν και εκτιμούσε απεριόριστα τη δύναμη και την αξία της μουσικής τέχνης. Παρότι δεν ήταν καλός γνώστης του πιάνου σύμφωνα με τον ίδιο, ωστόσο είχε άπειρες γνώσεις για συνθέτες και δημιουργίες τους, όπως επίσης άσκησε με το έργο του μεγάλη επίδραση στον κόσμο της μουσικής και τους συνθέτες του 19ου και του 20ού αι.

Aπό εικονογράφηση του ποιήματος "Τα Ξωτικά"

Γνωστός είναι επίσης ο αγνός και θερμότατος φιλελληνισμός του Ουγκώ. 

Ένα από τα πλέον αξιόλογα έργα του, γραμμένο το1828 από το νεαρό Ουγκώ κι εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση αποτελεί η συλλογή του "Ανατολίτικα", στην οποία περιλαμβάνεται και το ποίημά του με τίτλο "Les Djinns - Τα Ξωτικά".
Τα Djinns είναι πνεύματα ειρηνικά κα κακοδαίμονα, δηλαδή άγγελοι και διάβολοι περιφερόμενα ανάμεσα στους ανθρώπους, άλλα με ευμενείς κι άλλα με εκδικητικές διαθέσεις.  Πρόκειται για θυελλώδες ποίημα σε μορφή γκροτέσκο, που περιγράφει τη συνάθροιση ξωτικών πλασμάτων-φαντασμάτων. Η επική και μυστικιστική δύναμή του το καθιστά από τα εμβληματικότερα της συλλογής:

"Les Djinns-Tα Ξωτικά"

Πόλη, τείχη

Και λιμάνι

Καταφύγιο

Του θανάτου

Γκρίζα θάλασσα

Όπου σπάει

Πάντα ο μπάτης

Τη δροσιά του.

Μέσα στο λαγκάδι

Θόρυβος ξεσπάει

Μοιάζει σαν ανάσα

Μέσα στο σκοτάδι

Η νυχτιά κραυγάζει

Σαν ψυχή που πάντα

Μιας μεγάλης φλόγας

Είναι το μαγνάδι.

Η φωνή λίγο πιο πάνω

Μοιάζει σα να κουδουνίζει

Πρέπει να ‘ναι κάποιος νάνος

Που μ’ ένα άλογο καλπάζει.

Φεύγει και γοργά αλαργεύει

Κι έπειτα με ζωή και χάρη

Στο ένα πόδι του χορεύει

Και τα κύματα ταράζει.

Τώρα ο θόρυβος πλησιάζει

Κι όλα γύρω αντιλαλούνε

Είναι σαν παλιά καμπάνα

Σ’ εκκλησιά καταραμένη

Σαν οχλοβοή του κόσμου

Που βροντάει και πάντα φεύγει

Κι άλλοτε είναι ξεγραμμένη

Κι άλλοτε είναι ανταριασμένη.

Είναι, Θεέ μου, μια φωνή επιτάφια

Ξωτικών που κάνουν θόρυβο μεγάλο

Όλοι ας πορευτούμε ακολουθώντας

Μια εσωτερική υπερκόσμια σκάλα.

Τώρα σβήνει κι η δική μου λάμπα

Κι ο ίσκιος απ’ τα κάγκελα του φράχτη

Που έρπει πέφτοντας πάνω στον τοίχο

Ανεβαίνει ως το ταβάνι μες στη σάλα.

Ένα πλήθος ξωτικών περνάει

Κι όπως στροβιλίζεται σφυρίζει

Σπάνε γύρω οι κλώνοι όπως πετάνε

Σαν το πεύκο που αναμμένο τρίζει

Το κοπάδι τους αργά χορεύει

Και στον άδειο χώρο φτερουγίζει

Μοιάζει μ’ ένα σύννεφο που γκρίζο

Αστράφτει και τον ουρανό φωτίζει.

Είναι τώρα δίπλα μας! Κοντά στη σάλα

Ας την έχουμε κλειστή προτού μας φτάσουν

Κάνουν θόρυβο έξω. Απαίσιος ο στρατός τους

Είναι εκεί βρικόλακες και μαύροι δράκοι

Κι οι δοκοί της στέγης έτοιμες να σπάσουν

Λύγισαν βαριά σαν χόρτα μουσκεμένα

Κι η παλιά μας πόρτα που ‘ναι σκουριασμένη

Τρίζει, τρέμει και θ’ ανοίξει σε λιγάκι.

Κλάματα της κόλασης, φωνές που απαίσια ουρλιάζουν

Το κοπάδι φοβερό με το βοριά φερμένο

Θεέ μου, σίγουρα το σπίτι μου άκαρδα χτυπάνε

Μαύρο τάγμα κάνει επίθεση κι οι τοίχοι σπάνε

Κλαίει το σπίτι μου όλο και κλονίζεται γερμένο

Θα' λεγε κανείς πως είναι ξεθεμελιωμένο

Ότι μοιάζει μ’ ένα φυλλαράκι ξεραμένο

Που οι ανεμοστρόβιλοι το παίρνουν και το πάνε.

Αν το χέρι σου, Προφήτη, με γλιτώσει

Απ’ τους μαύρους τούτους δαίμονες της νύχτας

Τότε μόνος μου θα πάω να προσκυνήσω

Τα εικονίσματά σου τ’ άγια ευλογημένα.

Κάνε αυτές οι πόρτες του φτωχού σπιτιού μου

Την ανάσα τους την πύρινη να κόψουν

Μάταια τα μεγάλα νύχια τους να ξύνουν

Πάνω στα παράθυρά μου τα κλεισμένα.

Έχουν φύγει πια τα τάγματά τους

Πέταξαν μακριά και τα φτερά τους

Έπαψαν να μου χτυπούν την πόρτα

Με γροθιές βαριές κι αγριεμένες.

Ήχος αλυσίδων στον αέρα

Γέμισε τα δάση εδώ όλα γύρω

Οι βελανιδιές φριχτά όλες τρίζουν

Μέσα στη φωτιά τους τυλιγμένες.

Με τ’ απόμακρα πετάγματά τους

Τα χτυπήματά τους τώρα σβήνουν

Και σκορπίζονται στις πεδιάδες

Τόσο αδύνατα που πια όλα μοιάζουν

Σαν σφυρίγματα ελαφρά από ακρίδες

Που με αχνές φωνές μακριά τσιρίζουν

Ή σαν μελωδίες από χαλάζι

Που χτυπούν τη στέγη κι όλους σκιάζουν.

Συλλαβές τρελές και ξένες

Φτάνουν ως εμάς ακόμα

Άραβες σαν να φυσάνε

Κάποιο βούκινο πολέμου

Σαν τραγούδι στ’ ακρογιάλι

Που συχνά όλο δυναμώνει

Κι όνειρα ένα βρέφος κάνει

Χρυσαφένιο πάντα, Θεέ μου.

Είν’ τα πένθιμα δαιμόνια

Είναι τα παιδιά του Χάρου

Που μες στα βαθιά σκοτάδια

Σέρνουνε τα βήματά τους

Το κοπάδι τους σφυρίζει

Σαν τα κύματα που κάπου

Σπαν στο βράχο που φλοισβίζει

Κι ας μη φαίνεται η δορά τους.

Ένας ήχος άυλος

Τώρα πια κοιμάται

Είναι αυτό το κύμα

Στο γιαλό θλιμμένο

Είναι κάποιο κλάμα

Που έχει πια τελειώσει

Κάποιας Ιερωμένης

Για ένα πεθαμένο.

Αμφιβάλλω

Αν είναι νύχτα

Μόνο ακούω

Να φεύγουν όλα

Κι όλα ας πάνε

Γύρω τ’ άστρα

Τώρα σπάνε

Κάθε ήχο.

("Τα Ξωτικά", Β. Ουγκώ, μτφ:Νίκος Μπαλάσκας-"Ανθολογίες της Αγγλικής, της Αμερικανικής και της Γαλλικής Ποίησης")

To ποίημα διακρίνεται για την πολύ πρωτότυπη μορφή του, καθώς αποτελείται από 15 στροφές με διαφορετικό αριθμό συλλαβών η καθεμιά. Δηλαδή με κάθε στροφή, καθώς τα ξωτικά αρχίζουν να μαζεύονται, οι στίχοι όλο και μακραίνουν, μέχρι την όγδοη στροφή, οπότε και φτάνουν στο μέγιστο. Από κει και μετά οι στίχοι αρχίζουν να μικραίνουν μέχρι το τέλος του ποιήματος, οπότε τα τζίνι έχουν εξαφανιστεί. Το ποίημα που αποτελεί αντήχηση της συντριβής που προκλήθηκε από το πέρασμα των ξωτικών γύρω από το σπίτι του αφηγητή είναι ποίημα έντονης μουσικότητας με μορφή "crescendo" - "decrescendo" με τον διαφορετικό αριθμό συλλαβών στις στροφές(2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2).

Στη Μουσική:

• Το ποίημα του Ουγκώ ενέπνευσε στον Σεζάρ Φρανκ το ομώνυμο συμφωνικό ποίημά του: "Les Djinns".

Η σύνθεση για πιάνο και ορχήστρα γράφτηκε το 1884 και δομικά μοιάζει περισσότερο με κοντσέρτο για πιάνο. Πρόκειται για θαυμάσιο δείγμα γραφής του Φρανκ, όπου το δραματικό περιεχόμενο του κειμένου του Ουγκώ μετουσιώνεται μουσικά υποβάλλοντας την ζοφερότητα και απειλητική αίσθηση της σκηνής, καθώς ο συνθέτης αντιμετωπίζει ένα είδος ηθικής κάθαρσης παίρονοντας τα "ξωτικά" σαν σύμβολα των κακών ενστίκτων και επιθυμιών μας.

Έτσι, καθώς το ποίημα ξετυλίγει με περιγραφική ένταση, το τρομακτικό πέρασμα των ξωτικών όντων από τον σκοτεινό ουρανό χαρακτηρίζοντάς τα ως δαίμονες που αναστατώνουν τη γαλήνη της νύχτας, αφήνοντας κατατρομαγμένους όσους τα έχουν αντιληφθεί, έτσι και η μουσική του γάλλου συνθέτη μεταφέρει τη φοβιστική, απόκοσμη και άκρως ανησυχητική αίσθηση του ποιήματος. Ακούγοντάς την νιώθεις πως βλέπεις τις ορδές των δαιμόνων να περνούν από πάνω σου απειλητικά. Είναι οι φόβοι σου, που με τη μορφή προσωπικών φαντασμάτων μουδιάζουν το είναι σου καθιστώντας σε ανήμπορο να αντιδράσεις ...Aίσθηση ταραχής και αγωνίας, που ενισχύεται από το απαιτητικό, βιρτουόζικο μέρος του πιάνου. Τα χάλκινα ακούγονται απειλητικά και το πιάνο τα αντικρούει με μια καταρρακτώδη καντέντσα. Στη συνέχεια προσπαθεί να κατευνάσει το θυμό των πνευστών και με τη γοητεία των απαλών ήχων να φέρει την ποθητή γαλήνη. 

César Franck, "Les Djinns":

• 
  Mια δεκαετία νωρίτερα (1875) και στην αρχή της καριέρας του Γκαμπριέλ Φωρέ δημοσιεύτηκε και η χορωδιακή σύνθεση "Les Djinns Op. 12", με συνοδεία ορχήστρας βασισμένη στο ομώνυμο ποίημα του Ουγκώ.

Ο Φωρέ αποτυπώνει τους απειλητικούς ήχους της νύχτας, με την σταδιακή κορύφωση και αποδυνάμωση να επιτυγχάνεται μουσικά με την τεχνική της μίμησης στη δομή, τη δυναμική και την υφή της πιανιστικής συνοδείας. Πραγματικά, φωνές και πιάνο αποδίδουν ευρηματικά την ιδέα των μυστηριωδών και υπερφυσικών δυνάμεων που σκίζουν τον νυχτερινό ουρανό και ιδίως τον μοναδικό ρυθμό του ποιήματος του Ουγκώ, που από την ηρεμία μεταβαίνει στην ηχηρή καταιγίδα, πριν επανέλθει στη νυχτερινή σιγαλιά.

Η πληθωρική μελωδική γραμμή, οι αλλαγές στη φωνητική περιοχή και η αρμονική πορεία που συχνά καταλήγει σε βίαια πτώση υποβάλλει την κραυγή αγωνίας του αφηγητή από το πέρασμα των ξωτικών.

Gabriel Fauré, "Les Djinns Op. 12":

• 
  Παρότι δημοφιλέστερος για τις όπερές του στα τέλη του 19ου αι., ο Ζυλ Μασνέ συνέθεσε και αρκετά τραγούδια αναδεικνύοντας την ποίηση δημιουργών, περισσότερο ή λιγότερο γνωστών στο ευρύ κοινό. Αν και οι μουσικολόγοι κρίνουν δεξιοτεχνικά τα τραγούδια του Μασνέ, ωστόσο θεωρούν πως είναι λιγότερο ευρηματικά μελωδικά από άλλων συνθετών της Γαλλικής σχολής.

Αυτή η πεποίθηση ίσως οφείλεται στο ότι οι μελωδίες του Ζυλ Μασνέ απέχουν παρασάγγας από το ύφος που συνηθίζονταν στα λογοτεχνικά σαλόνια του Παρισιού της αριστοκρατίας. Είναι μελωδίες που "βουτούν" στα γραφικά τοπία των εποχών, σε στοχαστικές ατμόσφαιρες που απεικονίζουν σκηνές επεισόδια και χαρακτήρες που σκιαγραφούν τα ποιητικά κείμενα.
Ανάμεσα στις συνθέσεις αυτές για φωνή και πιάνο, διακρίνουμε και κείνη πάνω στο κείμενο του Ουγκώ. 

Jules Massenet, "Les Djinns":

(Στο πιάνο ο Κυπριανός Κατσαρής)

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Ουγκώ. Περιηγηθείτε!

Μουσική έμπνευση από Πορτραίτα παιδιών του Ρενουάρ...

 

Pierre-Auguste Renoir: "Au piano",  Musée d'Orsay, Παρίσι (3)

Είναι ο ζωγράφος που διακρίθηκε για τον πλούσιο χρωματικό λυρισμό του, για το σπινθηροβόλημα στο φως, που λούζει τις ανάλαφρες πινελιές του και δίνει έξαρση στις μορφές του.

Self-Portrait by Renoir

O Πιερ-Ωγκίστ Ρενουάρ γεννήθηκε σαν σήμερα, 25 Φεβρουαρίου 1841 στη Λιμόζ, γιος ενός ταπεινού ράφτη και μιας απλής εργάτριας. Από μικρός -ενώ θα περιμέναμε να έδειξε το ταλέντο του στο σχέδιο και τη ζωγραφική- αντίθετα φάνηκε να προτιμά τη μουσική.

Μαθητής δημοτικού ακόμη, ξεκίνησε σπουδές στο τραγούδι και έγινε μέλος της χορωδίας στο Παρίσι, την οποία διηύθυνε ο Σαρλ Γκουνώ, o οποίος θέλοντας να καλλιεργηθεί το φωνητικό ταλέντο του μικρού Ωγκίστ προσφέρθηκε λόγω των οικονομικών δυσκολιών της οικογένειας να του παρέχει δωρεάν πλήρη μουσική εκπαίδευση και να τον βοηθήσει να αποκτήσει αμειβόμενη θέση στη χορωδία της Όπερας. Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, οι Ρενουάρ δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις δαπάνες και καθώς κι ο μικρός δεν ένιωθε πλασμένος για ερμηνευτής τραγουδιών, διέκοψε τις σπουδές και ασχολήθηκε με το σχέδιο πάνω σε πορσελάνη, ένα άλλο είδος καλλιτεχνικής έκφρασης, που επίσης απαιτούσε ιδιαίτερη ευαισθησία την οποία ο δάσκαλός του Γκουνώ είχε εντοπίσει από νωρίς, όπως και την απροσμέτρητη ανάγκη του μικρού για εξωτερίκευσή της.

Απομακρυνόμενος από τον γραμμικό κλασικισμό, ο Ρενουάρ αρέσκεται στη χρωματική λεπτότητα και τα απαλά περιγράμματα. Είτε ζωγραφίζει πορτραίτα, είτε τοπία, είτε νεκρές φύσεις, πάντα διακρίνεις έναν ονειρικό αισθησιασμό, μια αστείρευτη πηγή τρυφερότητας και δροσιάς. Εκρηξη χρωμάτων, διάχυτο φως, λεπτότητα γραμμών κι ευαισθησία...


Ανάμεσα στις δημιουργίες του ξεχωρίζουν τα παιδικά πορτρέτα. Φιλοτεχνεί πληθώρα έργων με παιδιά Γάλλων αριστοκρατών, με στοργική γοητεία συνδυάζοντας την αυστηρότητα μιας προσωπογραφίας με την οικειότητα που απαιτεί η επικοινωνία με ένα παιδί, όπως αυτό που βλέπετε παραπάνω με τίτλο: "Στο πιάνο", όπου απεικονίζονται δύο νεαρές έφηβες καθισμένες στο πιάνο ενός αστικού σπιτιού. Ο ζωγράφος ντύνει τα κορίτσια με παστέλ χρώματα. Το ένα που παίζει πιάνο με λευκό σιφόν δεμένο στη μέση με ζώνη που καταλήγει σε γαλάζιο φιόγκο ασορτί με την κορδέλα στα κατάξανθα μαλλιά της και το άλλο που προσέχει την παρτιτούρα, με ροζ φόρεμα από οργαντίνα και λευκό δαντελένιο γιακαδάκι.

Ανάλαφρη και φωτεινή σύνθεση όπου τα χρώματα ιριδίζουν και το χρυσό των κηροπηγίων σε συνδυασμό με τις χρυσές φουντίτσες της βαριάς καφεκίτρινης κουρτίνας μαρτυρούν την αισθητική της "ωραίας" εποχής του καλλιτέχνη. Πάνω στο πιάνο ένα βάζο με λουλούδια γίνεται αισθητική πηγή αρμονικής δροσιάς και χάρης.

Αυτή η ιδιαίτερη σειρά παιδικών πορτρέτων του ζωγράφου έδωσε την έμπνευση στον γάλλο νεοκλασικό συνθέτη, πιανίστα και μουσικολόγο, Jean Francaix να κωδικοποιήσει μουσικά 15 απ' αυτά. Πρόκειται για μικρές πιανιστικές μινιατούρες χωρίς ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες για να εκτελείται από νεαρούς σπουδαστές του οργάνου που τιτλοφορείται: "15 Portraits d'enfants d'Auguste Renoir".

Για όσους δεν γνωρίζουν το συνθέτη να αναφέρουμε πως υπήρξε από τους καλύτερους μαθητές της Νάντιας Μπουλανζέ, με εξαιρετικό ταλέντο στο πιάνο και πολλές βραβεύσεις. Ο Μωρίς Ραβέλ θαύμασε τις καινοτόμες συνθετικές ιδέες του όταν άκουσε πρωτόλειες δημιουργίες του δηλώνοντας εντυπωσιασμένος στους γονείς του μικρού αγοριού πως "ανάμεσα στα χαρίσματα του γιου τους παρατήρησε ό,τι πιο γόνιμο μπορεί να έχει ένας καλλιτέχνης, αυτό της περιέργειας και διάθεσης για ανακάλυψη".
Τούς πρότεινε δε, "να μην επιχειρήσουν ποτέ να καταπνίξουν αυτό το πολύτιμο δώρο που τού είχε δοθεί, ούτε να αφήσουν να μαραθεί η εκπληκτική του ευαισθησία"

Ο Ρενουάρ υπήρξε αγαπημένος εικαστικός του Francaix, o oποίος ενθουσιασμένος με τα παιδικά του πορτρέτα συντάσσει μια εμπνευσμένη παρτιτούρα από εύκολες αλλά γοητευτικές και μελωδικές συνθέσεις, παιχνιδιάρικες ή χιουμοριστικές ενίοτε, πάντα όμως απολαυστικές, με ζωντάνια και ρυθμικό παλμό. Έναν πιανιστικό κύκλο-μουσική απεικόνιση της γλυκιάς αθωότητας και των ανεπιτήδευτων αντιδράσεων των μοντέλων του Ρενουάρ.

Ο Francaix επιλέγει λιτές, εύπεπτες αρμονίες για τα εύηχα μουσικά του μοτίβα που εμφανίζονται αβίαστα και αυθόρμητα παραπέμποντας στη χάρη της ζωγραφικής του τιμώμενου Ρενουάρ, θυμίζοντας τη δήλωση του ζωγράφου πως η "τέχνη έχει να κάνει με το συναίσθημα. Αν η τέχνη χρειάζεται επεξηγήσεις δεν είναι τέχνη..."

Τα 15 πορτρέτα που έγιναν έμπνευση για τη μουσική απεικόνισή τους είναι κατά σειρά:

1. Έφηβη που χτενίζεται
2. Στους κήπους του Λουξεμβούργου
3. Στο πιάνο
4. Κοριτσάκι με στεφάνι
5. Κοριτσάκι με ροζ πουπουλένιο καπέλο
6. Κοριτσάκι με μπλε καπέλο
7. Μικρό κορίτσι που διαβάζει
8. Νεαρή απ΄τη Βρετάνη
9. Η Μικρή ψαρού
10. Tο μωρό με το κουτάλι
11. Ο μικρός κολλεγιόπαις
12. Οι δύο αδερφές
13. Τα παιδιά της Μαντάμ Σαρπαντιέ
14. Πορτρέτο της δεσποινίδoς Ιρέν Καέν
15. Η δεσποινίς Γκριμπρέλ με τη μπλε κορδέλα

Jean Francaix: "15 Portraits d'enfants d'Auguste Renoir":

Υπάρχουν πολλά κείμενα στο μπλογκ για τον Ρενουάρ. Περιηγηθείτε!  

8 Φεβρουαρίου 1587: η εκτέλεση της Μαρίας Στιούαρτ της Σκωτίας...

 

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587", Abel de Pujol

Η Μαρία Στιούαρτ αποχαιρετά τους δικούς της πριν τον αποκεφαλισμό της:

"Γιατί θρηνείτε; Γιατί κλαίτε; Να χαιρόσαστε μαζί μου…

Τότε που μ’ είχε η εχθρά μου και υπόφερα… τότε έπρεπε όλοι να με κλαίτε.
Καλόβολος σαν μπάλσαμο ζυγώνει ο χάρος, ο σοβαρός μου φίλος!
Με τις μαύρες του  φτερούγες τον ξεπεσμό μου θα σκεπάσει.
Εξευγενίζει το τέλος το μοιραίο τον ξεπεσμένο άνθρωπο.
Το στέμμα νιώθω πάλι επάνω στο κεφάλι μου κι αξιοπρέπεια στην ευγενικιά ψυχή μου". 

(Φ.Σίλλερ: " Μαρία Στιούαρτ", εκδ. Επικαιρότητα, μτφ: Β. Ρώτα, σελ.152,153)

Ήταν αργά το απόγευμα παραμονής της 8ης Φεβρουαρίου 1587, όταν η Μαρία Στιούαρτ ειδοποιήθηκε στο Φόδερινγκεϋ που βρισκόταν καταδικασμένη για προδοσία κατόπιν εντολής της ξαδέρφης της Βασίλισσας Ελισάβετ Α', ότι θα εκτελεστεί το επόμενο πρωί. Τις τελευταίες ώρες της ζωής της πέρασε με προσευχή. Το ικρίωμα που στήθηκε στη μεγάλη αίθουσα καλύφθηκε με μαύρο υφασμα, ίδιο με κείνο που κάλυπτε το μαξιλάρι για να γονατίσει...Όταν η γυναίκα έφτασε, γονάτισε σχετικά ψύχραιμη. Κατά τη συνήθεια της εποχής ο δήμιος ζήτησε συγχώρεση από την μελλοθάνατη και κείνη του απάντησε: "...Σε συγχωρώ με όλη μου την καρδιά, ελπίζω ο θάνατος να δώσει τέλος στα βασανά μου".

Την εκτέλεση είχαν άδεια να παρακολουθήσουν οι υπηρέτριές της, οι οποίες τη βοήθησαν να βγάλει τα ρούχα της. Το μεσοφόρι τη Μαρίας είχε χρώμα σκούρο βυσσινί, που για την Καθολική Εκκλησία ήταν το χρώμα του μαρτυρίου..

 Έσκυψε και τέντωσε τα χέρια της μπροστά λέγοντας: "Στα χέρια σου Θεέ παραδίδω το πνεύμα μου". Ο δήμιος έδωσε το πρώτο χτύπημα, που όμως δεν κατάφερε να κόψει πέρα πέρα το λαιμό. Το δεύτερο χτύπημα ήταν αποτελεσματικότερο, καθώς ο λαιμός κόπηκε εκτός από ένα μικρό μέρος του που ο εκτελεστής απέσπασε με το τσεκούρι. Ο δήμιος σήκωσε το κεφάλι ψηλά πιάνοντάς το από τα μαλλιά. Όμως, εκείνο έπεσε με όλο το βάρος του, αποκαλύπτοντας πως η Μαρία φορούσε περούκα. Τα μαλλιά της ήταν κοντά και αρκετά γκριζαρισμένα παρότι η γυναίκα ήταν μόλις 45 χρονών...

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587", Ford Madox Brown 

Το θέμα της Μαρίας Στιούαρτ της Σκωτίας ήταν συνηθισμένο στην όπερα του 19ου αι.με λιμπρέτα που αφορούσαν την περίοδο της ζωής της που διώκονταν από την Ελισάβετ Α', την εποχή αιχμαλωσίας της και την εκτέλεσή της.  Λόγω της Καθολικής πίστης της ήταν προσωπικότητα ιδιαίτερα συμπαθής στη Ν.Ευρώπη...

O Nτονιτσέτι την περίοδο σύνθεσης της όπερας

Ανάμεσα στους συνθέτες που τη ζωή της μετέφεραν μουσικά επί σκηνής είναι ο Γκαετάνο Ντονιτσέτι, ο οποίος έχοντας δει το θεατρικό του Σίλλερ στο Μιλάνο σε ιταλική μετάφραση και θέλοντας ένα δυνατό θέμα γα τη νέα του όπερα αναζήτησε άμεσα λιμπρετίστα. Τον βρίσκει στο πρόσωπο του  Τζιουζέππε Μπαρντάρι, ενός  δεκαεπτάχρονου φοιτητή νομικής, που καθώς δεν έχει και τόση εμπειρία, δίνει την ευκαιρία στον Ντονιτσέτι να συνεργαστεί στενά μαζί του ή ακόμη και να γράψει ολόκληρες σκηνές, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τη δομή του δίπρακτου λυρικού  δράματος: "Maria Stuarda".

Φαίνεται πως η περίοδος των Τυδώρ και οι βασίλισσές της συναρπάζουν τον βασιλιά του μπελκάντο Ντονιτσέτι, που  δίπλα στο όνομά του στις σελίδες  της Μουσικής αναγράφει : "Τριλογία των Τυδώρ-Three Donizetti Queens", εννοώντας τις όπερές του: "Άννα Μπολένα". "Ρομπέρτο Ντεβερέ"(εραστής της βασίλισσας Ελισσάβετ) και "Μαρία Στιούαρτ".

Ο Σίλλερ υπογραμμίζει την αλλαγή της Μαρίας στη διάρκεια της πολύχρονης φυλάκισής της. Δεν είναι πλέον το ωραίο, φιλόδοξο, επιπόλαιο και ματαιόδοξο πλάσμα, που υπήρξε πριν συναντήσει το μοιραίο. Στο πρόσωπό της συνενώνονται ο αρετές της μυστηριώδους ενοχής, ενός χαμένου σκοπού και μιας καρδιάς γεμάτης πάθος. Είναι μια γυναίκα πονεμένη που επιθυμεί την ελευθερία της. Ο Σίλλερ -κι έτσι ακριβώς θα την σκιαγραφήσει και ο Ντονιτσέτι στο λυρικό του δράμα- την παρουσιάζει ως έντιμη ύπαρξη, ως σύμβολο ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αυτοσυνειδησίας .

Υπενθυμίζουμε πως ο Σίλλερ επινόησε την συνάντηση των δυο γυναικών, κάτι που δεν συνέβη στην πραγματικότητα, πρόσθεσε επίσης και ερωτικό ανταγωνισμό μεταξύ τους, αφού διεκδικούσαν τον κόμη του Λέστερ, δίνοντας μεγαλύτερη ένταση στο δράμα του. Η δημιουργία του Ντονιτσέτι χαρακτηρίζεται "έργο για τραγουδιστές, στο οποίο η πλοκή και η δραματική εξέλιξη βασίζεται πάνω στο τραγούδι των τριών πρωταγωνιστών (των δύο βασιλισσών και του Λέστερ) και μέσα από το τραγούδι αυτό πραγματώνεται η ιστορία".

Μέσα από τη σύγκρουση των δυο γυναικών αναδύονται τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά καθεμιάς. 

•  Καθώς η μουσική δομή της όπερας είναι αρκετά απλή, ανατίθεται σε καθένα από του τρεις πρωταγωνιστές μια "διπλή άρια" (ένα cantabile ακολουθούμενο από μια cabaletta )στις εισόδους τους και μια επιπλέον  στη Μαρία στο τέλος της όπερας, όταν έρχεται ο  κόμης του Λέστερ  να την αποχαιρετήσει. Η Μαρία, φανερά αναστατωμένη τού ζητά να τη στηρίξει την ώρα του θανάτου της και δηλώνει για άλλη μια φορά την αθωότητά της:

"Ah! se un giorno"

"Αχ! αν μια μέρα απ' αυτη τη φυλακή ήθελες 

να με πάρεις μακριά,

οδήγησέ με τωρα να πεθάνω δυνατή

στ'όνομα της αγάπης.

Το αθώο αίμα μου που θα χυθεί

μακάρι την οργή να κατευνάσει,

Μην επικαλεστείς την ψεύδορκη Αγγλία

μάστιγα ενός τιμωρού θεού"

Donizetti: "Maria Stuarda , Act III: Ah! se un giorno" / Joan Sutherland

• Ο ιταλός συνθέτης ως μάστορας του μπελκάντο γράφει μεν αριστουργηματικές άριες, όμως  αναθέτει και στη χορωδία έναν ουσιαστικό και όχι διακοσμητικό ρόλο.Όπως στη σκηνή της εκτέλεσης της Μαρίας Στιούαρτ, που το πληθος ψάλλει το σπαρακτικό θρήνο του θανάτου(Ιnno della morte), από τα πλέον συγκινητικά μέρη της παρτιτούρας, υπογραμμίζοντας ότι ο θάνατος μιας βασίλισσας θα ντροπιάσει την Αγγλία.

  Inno della morte:

"Ω μακάβρια σύνεργα!

Η λαιμητόμος, το τσεκούρι ...

Η αίθουσα τελετών ...

Και ο κόσμος τρέμει

κοντά στη σκάλα της μοιραίας σκηνής.

Τι θέα! Τι φρίκη!

Το θύμα περιμένει

το δυσμοιρο πλήθος.

Το θύμα κατευθύνει.

Ω ευμεταβλητη μοίρα! 

Αλλά ο βάρβαρος θάνατος μιας Βασίλισσας 

θα προσβάλλει και θα ντροπιάζει πάντα την Αγγλία"

Donizetti: "Maria Stuarda , Act III:  Inno della morte-Ύμνος του θανάτου":

Η "Maria Stuarda" είναι άλλη μια όπερα, που αποδεικνύεται πως στον Ντονιτσέτι, η εκφραστικότητα αποκτά ακόμα πιο δραματική διάσταση και κάθε νότα, κάθε διάνθισμα παίρνει ιδιαίτερο νόημα αποτυπώνοντας πιστά την ατμόσφαιρα, που εκτυλίσσεται η σκηνή.

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587
στο Κάστρο Fotheringhay"
(Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων Σκωτία, Εδιμβούργο)

Το ιδιαίτερο εικαστικό παραπάνω φιλοτεχνήθηκε το 1613 κι εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων της Σκωτίας στο Εδιμβούργο. 

Όπως προείπαμε η Στιούαρτ εκτελέστηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1587 μετά από δεκαεννέα χρόνια αιχμαλωσίας, ένοχη για συνωμοσία και σχέδιο δολοφονίας της Ελισάβετ Α'. Στη συγκεκριμένη υδατογραφία ίσως ξαφνιάζει ο τρόπος απεικόνισης των ενδυμάτων, που παραπέμπουν σε Ολλανδικό στυλ. Ομως κάτι τέτοιο δικαιολογείται καθώς η ακουαρέλα έγινε για έναν Ολλανδό αξιωματούχο που συνέταξε ένα λεύκωμα με ιστορικές εκτυπώσεις και σχέδια. Παρατηρείστε πως στ'αριστερά ο καλλιτέχνης έχει σχεδιάσει τη σκηνή που τα ρούχα της Μαρίας ρίχνονται στην πυρά προκειμένου να αποτραπεί στους υποστηρικτές της να τα κρατήσουν ως ιερό κειμήλιο.