Μάνος Χατζιδάκις: "Τρίτη 23 Οκτωβρίου 1925...Στις 10 το βράδυ, γεννήθηκα..."

 

"Τρίτη 23 Οκτωβρίου 1925...Στις 10 το βράδυ γεννήθηκα..."

"Αδιαφορώ για την δόξα. Με φυλακίζει στα όρια που εκείνη καθορίζει κι' όχι εγώ.

Πιστεύω στο τραγούδι που μας αποκαλύπτει κι όχι σ' αυτό που μας διασκεδάζει και μας κολακεύει...

Περιφρονώ αυτούς που δεν στοχεύουν στην πνευματική νεότητα, τους εύκολα επώνυμους πολιτικούς και καλλιτέχνες, τους εφησυχασμένους συνομήλικους, την πάσα λογής χυδαιότητα καθώς και κάθε ηλίθιο του καιρού μου.

(Μάνος Χατζιδάκις)

Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτώβρη 1925 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Αυτοδίδακτος στη μουσική, μελετητής της φιλοσοφίας και της ποίησης, ένωσε τον λαϊκό ήχο με τη λόγια ευαισθησία, δημιουργώντας ένα νέο είδος ελληνικής μουσικής έκφρασης.

Από τα χρόνια του ’40 και μετά, με τα έργα του έδειξε ότι η μουσική μπορεί να είναι και τέχνη και στάση ζωής.
Κέρδισε διεθνή αναγνώριση με το τραγούδι "Τα παιδιά του Πειραιά", για το οποίο τιμήθηκε με Όσκαρ το 1961, αλλά παρέμεινε πάντα απρόθυμος να υποταχθεί στη λογική της επιτυχίας.

Πίστευε βαθιά στη δύναμη της αλήθειας και της εσωτερικότητας: "Η αξία του ανθρώπου βρίσκεται στην ικανότητά του να αντιστέκεται...Ενας τρόπος είναι μέσω της τέχνης, που δεν είναι πολυτέλεια· είναι τρόπος να υπάρχουμε πιο αληθινά".

Ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος και ιδρυτής της Ορχήστρας των Χρωμάτων, αγωνίστηκε να φέρει το κοινό πιο κοντά στην ουσία της τέχνης, μακριά από τη μαζική επιπολαιότητα και τον εντυπωσιασμό.

"Το τραγούδι που δεν έχει λόγο ύπαρξης, δεν είναι τραγούδι, είναι θόρυβος", έλεγε.

Στοχαστής όσο και συνθέτης, έβλεπε τη μουσική σαν "ένα παράθυρο προς τον εσωτερικό μας κόσμο”, και τον καλλιτέχνη σαν άνθρωπο που "πρέπει να λέει την αλήθεια, ακόμη κι αν πληγώνει".

Πέθανε στην Αθήνα το 1994, αφήνοντας πίσω του ένα έργο που εξακολουθεί να φωτίζει την ελληνική ψυχή με σεμνότητα, τόλμη και ευαισθησία.

"Ο πολιτισμός δεν είναι διασκέδαση. Είναι παιδεία, πειθαρχία και ευγένεια ψυχής"

Η φράση αυτή του Μάνου Χατζιδάκι συνοψίζει με ακρίβεια τη στάση του απέναντι στην τέχνη και τη ζωή. Η μουσική του δεν υπήρξε ποτέ επιφανειακό μέσο ψυχαγωγίας. Ήταν άσκηση πνεύματος, ένας τρόπος να μεταμορφώσει την παράδοση και τη μνήμη σε πολιτισμό ουσίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το πρώτο του νεανικό έργο, η "Ionian Suite, έργο 7" για πιάνο.

Η Ιονική Σουίτα είναι δημιούργημα καθαρά δυτικής έμπνευσης και τεχνοτροπίας, μαρτυρώντας ήδη από τα πρώτα του βήματα τη βαθιά επιθυμία του συνθέτη να γεφυρώσει την ελληνική μουσική ευαισθησία με την ευρωπαϊκή σκέψη. Οι πληροφορίες γύρω από το έργο είναι περιορισμένες -η παρτιτούρα του βρέθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του- ωστόσο πιθανολογείται ότι συνδέεται συμβολικά με τους Ιόνιους ποιητές, Ανδρέα Κάλβο και Διονύσιο Σολωμό.
Μορφολογικά και αρμονικά, η Σουίτα φέρει τίτλους και ρυθμούς όπως Σουίτα, Σαραμπάντα, Σκέρτσο, Άρια και Τοκάτα, και συνιστά ένα έργο στο οποίο η δυτική φόρμα συναντά τον ελληνικό στοχασμό. Δεν πρόκειται απλώς για μια αναφορά στο Ιόνιο, αλλά για έναν ύμνο σε αυτό, ως γέφυρα επικοινωνίας της Ελλάδας, στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, με την καλλιτεχνική δημιουργία της υπόλοιπης Ευρώπης.

Έτσι, η Ιονική Σουίτα δεν είναι μόνο μια νεανική σύνθεση. Είναι μια δήλωση πολιτιστικής ταυτότητας, ένα μουσικό τεκμήριο της ανάγκης του Χατζιδάκι να ξανασυνδέσει την Ελλάδα με την ευρωπαϊκή της ψυχή, να την ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο κόσμους, τον λαϊκό και τον λόγιο, τον ανατολικό και τον δυτικό.

Η Σουίτα διαρθρώνεται σε πέντε μέρη αντιθετικού χαρακτήρα και η μορφολογική της διάπλαση ανταποκρίνεται στο νεοκλασικό πρότυπο.
Η γραφή του έργου εντάσσεται στη σχολή του "δυναμισμού" που, όπως είναι γνωστό, εκπροσωπείται από συνθέτες των ανατολικών ευρωπαϊκών χωρών (Στραβίνσκι, Μπάρτοκ κ.ά.) και χαρακτηρίζεται από έντονους χορευτικούς ρυθμούς, ιδιότροπους τονισμούς και ανα­χρονισμούς:

το πρώτο μέρος μια εισαγωγή σ' ένα αρρενωπό μελωδικό σχή­μα

Το δεύτερο μέρος -Σαραμπάντα- κρατά τον κατά παράδοση αργό ρυθμό αισθησιακού χαρακτήρα. 

Το τρίτο μέρος -Σκέρτσο- προφανούς χιουμοριστικής διαθέσεως, διτονική αρ­μονική γραφή, εισάγει ένα σύντομο τρυφερό επεισόδιο, ενώ 

το τέταρτο μέρος είναι ένα Τραγούδι εσωτε­ρικής επικλητικής έκφρασης, που χαρακτηρίζεται από λυρική λιτότητα και απλή πιανιστική συνοδεία

το τελευταίο μέρος -Χορός- στον ασύμμετρο ρυθμό των 5/8, στο ύφος και με τη δεξιοτεχνική λάμψη της τοκάτας.

Το 1960 η Ιονική Σουίτα ανέβηκε και με τη μορφή μπαλέτου από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου.

Απολαμβάνουμε μια έξοχη εκτέλεση από τη Δανάη Καρά, που προσεγγίζει τη σύνθεση ακολουθώντας τις προτροπές του Χατζιδάκι που δήλωνε: "...όπως στον χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για ν’ ακολουθήσουμε ίδιες ρυθμικές κινήσεις, έτσι και στη μουσική ενώνουμε τις ψυχές μας για ν’ ακολουθήσουμε μαζί, τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις..."

"Ionian Suite"
στο πιάνο η Δανάη Καρά

(Επίσημη ιστοσελίδα Μάνου Χατζιδάκι, panasmusic.gr, προσωπικές σημειώσεις)