Χοκουσάι-Ντεμπισί: "Το μεγάλο κύμα"

 

"Το Κύμα έξω από τη Καναγκάουα",  Katsushika Hokusai

Το αριστουργηματικό συμφωνικό ποίημα "La Mer", συνέθεσε ο Κλωντ Ντεμπισί  στις ακτές της Μάγχης , όπου είχε μεταβεί προκειμένου να ξεφύγει από την κοινωνική κατακραυγή για τη σχέση του με την Έμμα Μπαρντάκ.
Ξετυλίγεται σε τρία μέρη, καθένα από τα οποία πλάθει μια ηχητική εικόνα της θάλασσας:

1."Από την αυγή μέχρι το μεσημέρι στη θάλασσα "
2."Παιχνίδια κυμάτων" 
3."Συνομιλία του ανέμου με τη θάλασσα"

Εξώφυλλο "La Mer", 1η Έκδοση 1905

H πλούσια και υποβλητική απεικόνιση των μορφών της θάλασσας από το συνθέτη παραμένει ένα ιμπρεσιονιστικό ορόσημο,  κλασικό στο είδος της προγραμματικής μουσικής.
Το έργο έχει χαρακτήρα ιδιαίτερο, αφού ο δημιουργός του δεν εμπνέεται τόσο από τη φυσική όψη της θάλασσας, όσο από την εικαστική απόδοσή της.

Οι ιμπρεσιονιστικές "Θαλασσογραφίες" είναι εκείνες που δίνουν έμπνευση στον Ντεμπισί,  όπως και δημιουργίες καλλιτεχνών της  Άπω Ανατολής,  στα πλαίσια του Ιαπωνισμού που στην εποχή του συνθέτη ήταν της μόδας.
Συγκεκριμένα το "Μεγάλο Κύμα" του γεννημένου σαν σήμερα 31 Οκτώβρη 1760, Κατσουσίκα Χοκουσάι, (γι' αυτό άλλωστε και το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της "Θάλασσας"  κόσμησε το έργο του ιάπωνα καλλιτέχνη.

Ιδιαίτερα γνωστός είναι ο Χοκουσάι για τη σειρά ξυλογραφιών σε στιλ ουκίγιο-ε  "36 Views of Mount Fuji", που περιλαμβάνει την ιδιαίτερα δημοφιλή σύνθεση: "Το Κύμα έξω από τη Καναγκάουα". Δημιούργησε τη σειρά αυτή λόγω της άνθισης των ταξιδιών στην Ιαπωνία και της προσωπικής εμμονής του για το Όρος Φούτζι.
Συγκεκριμένα, όπως διαβάζουμε στο Βιβλίο Εικαστικών Γυμνασίου:
Η υπεροχή αυτού του έργου αποδίδεται στην επιβλητική δύναμη της αντίθεσης μεταξύ του κύματος και του βουνού. Το ταραγμένο κύμα υψώνεται πάνω από τον θεατή, ενώ αντίθετα η πυραμίδα του βουνού Φούτζι βρίσκεται σε απόσταση. Στις παραδοσιακές απεικονίσεις φημισμένων τοπίων το βουνό Φούτζι ήταν πάντα το κέντρο της σύνθεσης.
Ο Χοκουσάι αντέστρεψε αυτή την παράδοση και απεικόνισε το διάσημο βουνό σαν μικρό λόφο στο βάθος της εικόνας και στο μέσο ενός ταραγμένου θαλάσσιου τοπίου. Στον Χοκουσάι άρεσε να απεικονίζει το νερό σε κίνηση: οι αφροί του κύματος μοιάζουν σαν νύχια που θέλουν να αρπάξουν τους ψαράδες. Η επικείμενη συντριβή του κύματος δημιουργεί ένταση στο έργο. Η βιαιότητα της φύσης σ’ αυτό το έργο ισορροπεί με την ήρεμη αυτοπεποίθηση, την πειθαρχία και την αγωνιστικότητα των έμπειρων ψαράδων.

Οι πολιτιστικοί κύκλοι της Ευρώπης θαύμαζαν απεριόριστα το έργο του, ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη του 1853 με την οποία ξεκίνησαν οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ιαπωνίας και Δύσης και ως εκ τούτου δημιουργήθηκε ευρεία αγορά  για την ιαπωνική τέχνη, ιδιαίτερα στη Γαλλία.
Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι, όπως ο Moνέ, (ο οποίος είχε στην κατοχή του 23 εκτυπώσεις του Χοκουσάι) εντυπωσιασμένοι από τον ιάπωνα  καλλιτέχνη, -κατά δήλωσή τους- διέκριναν στο έργο του την κομψότητα του Βατώ, την ενέργεια του Ντελακρουά και στις μοναδικές πινελιές του την επιδεξιότητα του Ρούμπενς!

Στην εποχή του Χοκουσάι, οι Ιάπωνες καλλιτέχνες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν ψευδώνυμα τα οποία άλλαζαν συχνά. Ο Χοκουσάι χρησιμοποίησε περισσότερα από 30 ονόματα, ενώ στον τάφο του χαράχτηκε το τελικό του όνομα: Gakyo Rojin Manji, που μεταφράζεται ως "Γέρος, τρελός για τη Ζωγραφική".

Να θυμίσουμε πως ο Ντεμπισί έτρεφε μεγάλη εκτίμηση προς την τεχνική ξυλογραφίας ουκίγιο-ε και τον Χοκουσάι, το έργο του οποίου γνώρισε στα φοιτητικά του χρόνια. Σε παλαιοπωλείο της Ρώμης είχε ανακαλύψει ένα αντίγραφο του "Μεγάλου κύματος της Καναγκάουα", που μέχρι το τέλος της ζωής του κοσμούσε τον τοίχο στο σαλόνι του.
Ο συνδυασμός του δε, με την τεράστια αγάπη του για το υδάτινο στοιχείο (όταν ήταν μικρός είχε εκφράσει την επιθυμία να γίνει ναυτικός), οδήγησε στο αριστουργηματικό του συμφωνικό ποίημα: "Η θάλασσα", ένα έργο - ορόσημο για το συνθετικό του ύφος.
Ο πλήρης τίτλος του είναι: "La mer, trois esquisses symphoniques pour orchestre-Η Θάλασσα,τρία συμφωνικά σκίτσα για ορχήστρα" και γράφτηκε μεταξύ 1903-1905, με το κοινό να το υποδέχεται χλιαρά. Οι δε κριτικοί έγραψαν πως στο έργο "δεν άκουσαν, δεν είδαν, ούτε μύρισαν τη θάλασσα!", αντίθετα με τους σύγχρονους αναλυτές που παραλλήλισαν τη σύνθεση με τα θαλασσινά τοπία του ιμπρεσιονιστή Μονέ.
Ο δε Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ το κατέταξε εφάμιλλο σε μουσική αξία με τα "Πάθη κατά Ματθαίον" του Μπαχ αλλά και τον κύκλο του "Δαχτυλιδιού Νιμπελούνγκεν" του Βάγκνερ.

H προσέγγιση του Τοσκανίνι θεωρείται από τις καλύτερες. Είναι ο πρώτος που διηύθυνε το έργο τέσσερα χρόνια μετά την πρεμιέρα επεμβαίνοντας σε κάποια σημεία προκειμένου να αποδώσει την ένταση της ξυλογραφίας του Χοκουσάι, που έδωσε την έμπνευση στον Ντεμπισί. Παραδείγματος χάρη πρότεινε στον Ντεμπισί να ενισχύσει με βιόλες τα μέρη των τσέλων δίνοντας ελεγειακό ύφος, να εντείνει τη δυναμική με πιτσικάτο τα μέτρα πριν το φινάλε και την προσθήκη σαλπίγγων στην τελική κορύφωση, στο τελευταίο σκίτσο, κάτι που ο Ντεμπισί αποδέχτηκε.

Debussy: "La Mer" / Arturo Toscanini: