ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ, έφυγε σαν σήμερα 11 Νοέμβρη του '90...

 

Εικονογράφηση για τη "Φαίδρα" του Ρίτσου, Γ. Τσαρούχης

"Την αγιότητα πριν απ’ την αμαρτία

δεν την πιστεύω , ανημπόρια τη λέω, δειλία τη λέω 

τ’ αφιερώματα στους θεούς, προσχήματα για ν` αποφύγουμε τη δοκιμασία· 

αόρατοι οι θεοί· δε δίνουν αποδείξεις· πιθανόν αυτό να ζητάμε·

όχι την ίδια την αγιότητα, - έναν ίσκιο μονάχα να κρυφτούμε.

[...]

Κάποτε σκέφτηκα

να φορέσω τα ρούχα ενός δούλου σου ή ενός ιπποκόμου για νά ’ρθω μαζί σου στο κυνήγι,

να σε γνωρίσω στο χώρο σου, — πώς τρέχεις, πώς σκοπεύεις, πώς σκοτώνεις,

να παρακολουθήσω τις ωραίες, ανεξάρτητες κινήσεις σου[...]Θαρρώ

σαν χορευτής θα πρέπει να ’σαι, όταν τινάζεται και στέκει για λίγο στον αέρα

επιβραδύνοντας την κάθοδό του, καταργώντας

το νόμο της βαρύτητας. Σαν χορευτής, ναι, όταν υψώνει

ψηλά, ψηλά, στο ’να του χέρι μιαν αγέρινη χορεύτρια· τότε

μας κόβεται η ανάσα μη και δώσει φτερά στη χορεύτρια κι αυτή πετάξει

πλάι σ’ ένα πάλλευκο σύννεφο ανεπίστρεφτα, ή μην τη γκρεμίσει

σε μιαν αόρατη άβυσσο..

[...]

Φύγε, λοιπόν. Τι μου στέκεις εκεί απολιθωμένος; Έμπα στο λουτρό σου,

έμπα να ξεπλυθείς απ’ τ’ ανόσιά μου λόγια, απ’ τ’ ανόσιά μου μάτια,

απ’ τα κόκκινα, λασπωμένα μου μάτια.

Ίσως κει μέσα ν’ αφαιρέσεις για λίγο και συ το προσωπείο σου,

τη γυάλινή σου πανοπλία,

την παγωμένη αγιοσύνη σου, τη φονική σου δειλία.

Φεύγα σου λέω.

Δεν αντέχω την ύβρη της σιωπής σου..."

("ΦΑΙΔΡΑ", Γ.ΡΙΤΣΟΣ)          

                               

("Φαίδρα", Πομπηία)

Η Φαίδρα είναι μια γυναίκα, που η μοίρα των θεών τής όρισαν να κυριευθεί από σφοδρό έρωτα για το γιο του άντρα της. Ήταν κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης και η δεύτερη γυναίκα του Θησέα, ο οποίος είχε κι ένα γιο από τον προηγούμενο γάμο του με την αμαζόνα Ιππολύτη, τον Ιππόλυτο, ένα παλικάρι λεβεντόκορμο, ξακουστό για την ομορφιά του, πιστό στην θεά Άρτεμη.
Τον γνώρισε στην Τροιζήνα και μάλιστα μυθολογείται ότι, εκεί, στο ιερό της Αφροδίτης υπήρχε μια μυρτιά πίσω από την οποία στεκόταν η Φαίδρα και έβλεπε τον Ιππόλυτο να γυμνάζεται.

Η μοίρα της ολέθρια κι ο έρωτάς της άνομος, είναι μαχαιριά, που δεν επουλώνεται...Είναι πάθος ισχυρό, που όσο, πολλές φορές, με νύχια και με δόντια και αν προσπαθείς δεν καταφέρνεις να καταπολεμήσεις...

Ο Ρίτσος έγραψε τη Φαίδρα" του την περίοδο 1974-75, εμπνευσμένος από την τραγωδία του Ευριπίδη "Ιππόλυτος Στεφανηφόρος" και θεματικό πυρήνα του εκπληκτικού αυτού ερωτικού ποιήματος αποτελεί η Φαίδρας, που κυριεύεται από ένα ανόσιο και παράφορο ερωτικό πάθος...

Η ηρωίδα του ξεκινά ένα μεγάλο μονόλογο. Κάθε λέξη της είναι πυρωμένη από αισθησιασμό.

"Η αγιότητα της στέρησης – έτσι έλεγες· – δεν καλοθυμάμαι· (της στέρησης ή της άρνησης έλεγες;). Τι αστόχαστα λόγια – η νίκη της θέλησης έλεγες – ποια θέληση; ποια νίκη;"

Θέμα στο εξαιρετικό έργο του Ρίτσου είναι η γυναίκα. Η γυναίκα, που ερωτεύεται βαθιά και με πάθος, που δεν γνωρίζει όρια ούτε περιορισμούς μιας "συντηρητικής" αγιοσύνης. Άγιος είναι ο έρωτας...Και κανείς δεν είναι ικανός να ενοχοποιήσει τη γυναίκα που δόθηκε ολοκληρωτικά στο φτερωτό θεό!

"Την αγιότητα πριν απ’ την αμαρτία

δεν την πιστεύω , ανημπόρια τη λέω, δειλία τη λέω
 

αόρατοι οι θεοί· δε δίνουν αποδείξεις· πιθανόν αυτό να ζητάμε·

όχι την ίδια την αγιότητα, - έναν ίσκιο μονάχα να κρυφτούμε.

Ωστόσο και τώρα θα` θελα να στο ξαναπώ:
Την αγιότητα πριν απ` την αμαρτία δεν την πιστεύω.

Μουσική: Χαρίλαος Τρουβάς:

"Φαίδρα", Αλεξάντρ Καμπανέλ

Από τους τραγικούς μέχρι τους σύγχρονους ποιητές υμνήθηκε αυτή η στάση...της Ελένης, της Άλκηστης ή της Φαίδρας...η γήινη, ανθρώπινη γυναίκα, που ξεγυμνώνει την ψυχή της ...
Με τους απόκρυφους πόθους, τις αδυναμίες, έτοιμη να ν' αντιμετωπίσει με το όποιο κόστος τη σκληρότητα του πεπρωμένου...

"Οι άνθρωποι αναζητούν στους θεούς έναν ίσκιο για να κρύψουν τις δικές τους μικρότητες. Καμία υπερβατική δύναμη δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί για τον ανθρώπινο πόνο", θα πει η ηρωίδα στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη.

Μια εκπληκτική ερμηνεία με την Νόνικα Γαληνέα στο ρόλο της Φαίδρας σε κείμενο του Γιάννη Ρίτσου:

Η "ΦΑΙΔΡΑ" του Ρίτσου αφιερώθηκε στο Γιάννη Τσαρούχη...

O Britten με την Janet Baker
στις πρόβες της "Φαίδρας"(πηγή: twitter)

Μουσικά, την συνοδεύουμε με μια σύνθεση της ίδιας -καλλιτεχνικά- εποχής με τον ποιητή μας. Την ομώνυμη καντάτα του Μπένζαμιν Μπρίττεν, την τελευταία φωνητική σύνθεση του συνθέτη, (γράφτηκε το 1975), που αφιέρωσε στη μεγάλη μετζοσοπράνο Janet Baker, η οποία και την πρωτοπαρουσίασε στο Φεστιβάλ Aldeburgh την επόμενη χρονιά.

Ο Μπρίττεν μετά την εγχείρηση καρδιάς βίωνε μια περίοδο τραυματική ψυχικά και δύσκολη σωματικά. Μια σύνθεση πλήρους σκηνικής δράσης όπως η όπερα θα τον επιβάρυνε. Έτσι, προτίμησε να ασχοληθεί με μια καντάτα, στην οποία θα "αποστάξει" την εμπειρία από την ενασχόληση τόσων χρόνων με το οπερατικό είδος και στηριζόμενος στο ύφος των ιταλικών καντατών του Χαίντελ. Όπως εκείνος, ο Μπρίττεν περιόρισε την ορχήστρα στα έγχορδα, αλλά πρόσθεσε κρουστά, ενώ ενσωμάτωσε ένα κοντίνουο από σόλο τσέλο και τσέμπαλο.
Ρετσιτατίβι και άριες σε εναλλαγή, δομούν τη σύνθεση που ακολουθεί τη δομή των αντίστοιχων έργων του 18ου αι. 

"Phaedra", B.Britten - J.Baker:

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του μεγάλου μας ποιητή κ έχει δημοσιευτεί  παλαιότερα και στην κοινότητα των The Mythologists