"Απόλλων και Δάφνη", το αριστούργημα του Μπερνίνι...

Bernini: "Apollo and Daphne"

Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του ιταλικού Μπαρόκ.

Bernini, selfportrait

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 7 Δεκεμβρίου 1598, Gian Lorenzo Bernini διακρίθηκε τόσο στη γλυπτική όσο και στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική.
Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στη Ρώμη, κοσμώντας τη με αριστουργήματα!

Το ταλέντο και η ιδιοφυΐα του είναι αναμφισβήτητα, καθώς κατάφερε να σμιλέψει "ζωντανά" αγάλματα και συμπλέγματα. Τα δημιουργήματά του έχουν δυναμική, κίνηση, ζωή. Θαυμαστή η επιδεξιότητα και άφθαστη  η ικανότητα του γλύπτη, εντυπωσιάζει το θεατή με τον τρόπο που σμιλεύει το άψυχο μάρμαρο εμφυσώντας του ψυχή, αποδίδοντας με θεϊκό τρόπο κάθε ρεαλιστική λεπτομέρεια, διαμορφώνοντας την κίνηση, το βλέμμα, τη σάρκα, τις φλέβες... και τολμώ να πω, το συναίσθημα...



Ένα από τα εντυπωσιακότερα συμπλέγματα του  Μπερνίνι κοσμεί τη μεγάλη αίθουσα της Βίλας Μποργκέζε στη Ρώμη. Πρόκειται για το "Απόλλων και Δάφνη", ένα σπουδαίο έργο της αναγεννησιακής εποχής, στο οποίο ο διάσημος γλύπτης κατάφερε να "παγώσει" στο μάρμαρο την κίνηση του ζευγαριού και να οδηγήσει τη γλυπτική τέχνη σε νέα απογειωτικά επίπεδα. 

Bernini: "Apollo and Daphne", λεπτομέρεια

Απαθανατίζει ένα ερωτικό πάθημα του θεού του φωτός , του ήλιου και της μουσικής, Απόλλωνα. Ο θεός -σύμφωνα με το μύθο- χλεύασε κάποτε το θεό Έρωτα κι αυτός αποφάσισε να τον εκδικηθεί.
Έτσι, πέταξε το χρυσό βέλος του και κάρφωσε τον Απόλλωνα, προκαλώντας έρωτα για την κόρη του Πηνειού και της Γαίας, νύμφη Δάφνη. Όμως έστειλε κι ένα μολυβένιο βέλος, που απωθεί τον έρωτα στην κοπέλα.
Ο Απόλλωνας  ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα τη Δάφνη, αλλά εκείνη ούτε που γύριζε να τον κοιτάξει. Κάποια μέρα που ο Απόλλων την πίεσε υπερβολικά, η κοπέλα ασφυκτιώντας ζήτησε βοήθεια. Έτσι, ο πατέρας των θεών η συμπόνεσε και τη μεταμόρφωσε για να τη σώσει σε  δαφνόδεντρο.
Γι' αυτό, από τότε η δάφνη έγινε ιερό φυτό του Απόλλωνα, με το θεό να φοράει έκτοτε ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι...

Το γλυπτό αιχμαλωτίζει ακριβώς τη στιγμή της μεταμόρφωσης της κοπέλας. Και ενώ συνήθως το έργο ενός καλλιτέχνη είναι να ζωντανεύει την άψυχη πέτρα σε ζωντανή διήγηση μιας ιστορίας, το συγκεκριμένο γλυπτό συλλαμβάνει τη στιγμή που μια ζωντανή κοπέλα μεταμορφώνεται σε ακίνητο δέντρο.

O συνθέtης, Tom Smail

Ι. Το 2010 ο σύγχρονος κλασικός συνθέτης Tom Smail κατόπιν παραγγελίας ενός εμπόρου τέχνης γράφει τη "Μουσική στο Μάρμαρο", ένα συμφωνικό έργο σε 7 σύντομες κινήσεις εμπνευσμένες από επτά περίφημα γλυπτά.

Το εντυπωσιακό σύμπλεγμα του Μπερνίνι, το περίτεχνο "Απόλλων και Δάφνη", της Βίλα Μποργκέζε δίνει τη μουσική έμπνευση για την πρώτη κίνηση του συμφωνικού έργου, που κινείται σε οδούς νεοκλασικής φόρμας. 

Ο συνθέτης αναθέτει στα τοξοτά να δημιουργήσουν ένα ατμοσφαιρικό, ομιχλώδες σκηνικό,  με το φλάουτο και τα όμποε να εκτελούν το βασικό μοτίβο, ενώ ιδιαίτερα κρουστά χρωματίζουν με έμπνευση υποβάλλοντας την εντύπωση μιας τελετουργικής σκηνής στην αρχαία Ελλάδα. 

Bernini: "Apollo and Daphne"
λεπτομέρεια

Σύντομες μελωδικές ιδέες εμφανίζονται η μία μετά την άλλη με λυρικό χαρακτήρα, με την ανάπτυξή τους να υπαινίσσεται διάθεση αναταραχής και αγωνίας στη συνέχεια, που σταδιακά ξεθωριάζει. Ένα συνεχόμενο τρέμολο στα έγχορδα προδιαθέτει. Αιχμηρά περάσματα στο κλαρινέτο και το κόρνο κυριαρχούν επί των μυστηριωδών χειρονομιών της ορχήστρας.
Ένα ζωηρό, ενεργητικής διάθεσης μοτίβο ξεκινά, που όμως διακόπτεται από τα ρολαρίσματα των τυμπάνων και τους συριγμούς των χάλκινων πνευστών αφήνοντας τη μουσική ιδέα μετέωρη και σχεδόν ανολοκλήρωτη.
Είναι o ευρηματικός τρόπος του μουσουργού να αποτυπώσει με ήχους τη στιγμή της μεταμόρφωσης. Τη στιγμή που η ζωντανή κοπέλα μετατρέπεται σε δέντρο, και η ακινησία επικρατεί.Τη στιγμή, που ο διάσημος γλύπτης "παγώνει" στο άψυχο μάρμαρο την κίνηση.

Ένα έργο-αποτέλεσμα συνδυασμού γνώσης-ενστίκτου.

Tom Smail: "Music in the Marble - No.1 Apollo and Daphne":

ΙΙ. Από το αριστουργηματικό γλυπτό του Μπερνίνι έχει εμπνευστεί τη δική της σύνθεση η σύγχρονη-κλασική αγγλίδα συνθέτιδα, Judith Bingham.
Αποτελεί μέρος του έργου της για όργανο: "Roman Conversions" (2017)στο οποίο η Βρετανίδα εξετάζει "πέντε καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις".

Στην δεύτερη κίνηση αποτυπώνεται η μεταμόρφωση της Δάφνης σε φυτό, όπως μαεστρικά σμιλεύεται στο μάρμαρο από τον Μπερνίνι...Μουσική απόκοσμη με θέματα εσωστρεφή και μυστηριώδη, όπως η στιγμή της μεταμόρφωσης που ο τιμώμενος γλύπτης συλλαμβάνει. Τη στιγμή που η ζωντανή κοπέλα μεταμορφώνεται σε ακίνητο δέντρο.

Judith Bingham: "Roman Conversions: II. Bernini's Daphne and Apollo":

Για τον Μπερνίνι μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.