Χάινε, μελοποιημένος από γυναικεία, ευαίσθητη ψυχή...

 

Ο Χάινριχ Χάινε, γεννημένος στο Ντίσελντορφ σαν σήμερα, 13 Δεκεμβρίου 1797, αναδύθηκε ως μια από τις πιο εκλεκτές και φωτεινές μορφές της γερμανικής τέχνης του 19ου αιώνα, δεύτερος μόνο μετά τον Γκαίτε στην οικουμενική αναγνώριση. Ποιητής λεπταίσθητος και στοχαστής με οξύτητα πνεύματος, υπήρξε ένθερμος υπερασπιστής των αρχών του Διαφωτισμού, ενώ παράλληλα διατήρησε βαθύ δεσμό με τον ρομαντικό παλμό της εποχής του.

Ρομαντικός μεν, μα ποτέ δέσμιος των συμβάσεών του, ο Χάινε καλλιέργησε έναν λόγο απλό και κρυστάλλινο, που μιλούσε στην καρδιά χωρίς να θυσιάζει τη διαύγεια του στοχασμού. Η γοητεία των στίχων του, διαποτισμένη με λεπτή ειρωνεία, τρυφερότητα και ευγένεια ύφους, χάρισε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία έναν από τους πιο μελωδικούς και ευαίσθητους εκφραστές του ανθρώπινου αισθήματος.

Με την πένα του, ο Χάινε άφησε ένα έργο που συνεχίζει να σαγηνεύει και να συγκινεί, ένα έργο στο οποίο η μυστηριακή μελαγχολία του ρομαντισμού συναντά το καθαρό φως της λογικής.

«Αγάπαγαν ο ένας τον άλλονε,

μα δίχως γι' αυτό να μιλήσουν.

Με μίσος αλλάζανε βλέμματα,

κι από έρωτα θέλαν να σβήσουν.

Εχώρισαν έπειτα, φύγανε,

μες στ' όνειρο μόνο ειδώθηκαν.

Πεθάνανε πια και δεν έμαθαν:

εμίσησαν, ή αγαπηθήκαν;…»

(«Sie liebten sich beide»-Μετάφ. Κ.Καρυωτάκης)

Από την 1η έκδοση του Βιβλίου Ασμάτων

Το παραπάνω ποίημα Sie liebten sich beide-Αγάπαγαν ο ένας τον άλλονε έγραψε ο Χάινε το 1827 και το συμπεριέλαβε στην περίφημη συλλογή του Buch der Lieder-Βιβλίο Ασμάτων. Πρόκειται για μια εξομολόγηση ανεκπλήρωτου έρωτα. Μέσα σε λίγους στίχους, ο ποιητής σκιαγραφεί δύο ανθρώπους που αγαπιούνται βαθιά, μα η σιωπή και η δειλία τους τούς εμποδίζουν να φανερώσουν το συναίσθημά τους. Η τραγικότητα πηγάζει από την αδυναμία της ίδιας της ψυχής να εκφραστεί. Η λεπτή ειρωνεία του Χάινε εστιάζει στην αγάπη που -ναι μεν υπάρχει- όμως χάνεται από την ατολμία της ανθρώπινης φύσης. Έτσι, το ποίημα γίνεται στοχασμός πάνω στη λέξη που δεν ειπώθηκε και στη μελαγχολία ενός συναισθήματος που γεννήθηκε για να μην εκπληρωθεί.

To ποίημα μελοποίησε η Κλάρα Σούμαν το 1840.

Η μελωδία της είναι γεμάτη πάθος με εμφανείς τις στυλιστικές πινελιές τόσο του συζύγου της, όσο και του Σούμπερτ. 

Έντονα εκφραστικός ο μουσικός λόγος, διαλαλεί την απόγνωση μέσα από «σκοτεινές» και μυστηριώδεις μουσικές φράσεις, κατάλληλες να αποδώσουν το ποιητικό κείμενο-αναφορά σε δυο ερωτευμένους που τρέμουν να δηλώσουν την αγάπη τους ο ένας για τον άλλο.

Τόσο πειστική είναι η μουσική αποτύπωση των συναισθημάτων, που έκανε κάποιους να αναρωτηθούν πώς μπόρεσε μια νιόπαντρη, ευτυχισμένη γυναίκα σαν την Κλάρα, να γράψει αυτό το έργο, το βουτηγμένο σε οδύνη, μελαγχολία, απελπισία και ζόφο ψυχής;
Λυγμοί απελπισίας τα πατήματα στο πιάνο, συνοδεύουν μια φωνή, που σπαρταρά στη δίνη των καταπιεσμένων επιθυμιών… 

Εκείνοι, «θέλαν να σβήσουν από έρωτα»...εμένα χύνεται η ψυχή μου απόψε σ’ έναν υποδειγματικής μουσικότητας κοντρατενόρο, που εκστασιάζει με την εκφραστικότητά του και την εντυπωσιακά άψογη τεχνική του!

Clara Schumann: «Sie liebten sich beide», Νικόλας Σπανός: