"Ένα ντουέτο με αφορμή την Ημέρα Αλτσχάιμερ"

 

Με αφορμή την ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΛΤΣΧΑΪΜΕΡ:

Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano» 

"Πρέπει οπωσδήποτε να συμφιλιωθώ με την παρούσα κατάσταση", σκεφτόταν...[...]Όλες οι ώρες του ήταν κατειλημμένες από την παρουσία εκείνης που μέσα στην άνοια αλλά και μια άγνοια ουσιαστική για την κατάστασή της περίμενε μια τρυφερή του κίνηση, ένα άγγιγμά του, ο,τιδήποτε εκείνος πίστευε ότι μπορούσε να τής χαρίσει στιγμές ευτυχίας ή έστω προσωρινής χαράς...
[...]Δεν ήταν πράξεις γαλαντομίας ή υποχρέωσης...[...] 

Ήταν η πίστη στη σχέση τους, αυτή η κοινή τους αρετή που τόσα χρόνια τούς είχε σφιχτοδέσει, η πεποίθηση σε μια κοινή πορεία μέχρι τέλους.[...] Η άνοια είχε χτυπήσει την πόρτα της ζωής της ...Πλάνη και σύγχυση στο μυαλό της μπερδεμένες καραδοκούσαν θαρρείς...
[...]Σιωπές ατελείωτες συνόδευαν τη μέρα της κι ένα βλέμμα απλανές που ταξίδευε, ποιός ήξερε πού..."

(Απόσπασμα από το βιβλίο της καλής φίλης συγγραφέως Πέρσας Ζηκάκη, "Εν Α(γ)νοία", που αποτελεί κατάθεση ψυχής καθώς γράφτηκε για τη μητέρα της που έπασχε από άνοια)

***

Ένας από τους ανθρώπους της μουσικής, που διένυσε το Γολγοθά της άνοιας με μεγάλη αξιοπρέπεια ήταν ο Άαρον Κόπλαντ. 

Ο αμερικανός συνθέτης και μαέστρος υπήρξε πρωτοποριακός δημιουργός, καινοτόμος και τολμηρός στη χρήση στυλιστικών πειραματισμών.
Τα πρώτα του έργα ήταν επηρεασμένα από το γαλλικό ιμπρεσιονισμό. Ακολούθησε μια περίοδος πειραματισμού με χρήση στοιχείων της τζαζ, κατόπιν το ύφος του έγινε αυστηρότερο χρησιμοποιώντας ασύμμετρους ρυθμούς και τραχιές διάφωνες αρμονίες, ώσπου πολύ αργότερα επέστρεψε σε λιτά και λυρικά έργα, στηριζόμενα στη λαϊκή αμερικάνικη μουσική, στοιχείο που έδωσε αφορμή να χαρακτηριστεί ως ο «εθνικός» συνθέτης των ΗΠΑ.

Στην αρχή της δεκαετίας του 1970, ο Κόπλαντ διαπίστωσε ότι οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν λόγω απώλειας μνήμης. Ήταν τα πρώτα σημάδια της νόσου του Αλτσχάιμερ, η οποία επιβράδυνε το ρυθμό των συνθετικών προσπαθειών του. 

Σύμφωνα με όσους τον γνώριζαν, πολλές φορές «χανόταν» στις συζητήσεις… έτσι δυσκολευόταν να καταγράψει την έμπνευσή του στην παρτιτούρα κι όπως έλεγε ο ίδιος: «είναι στιγμές που νιώθω σαν να είμαι μια βρύση που της έκλεισαν τη στρόφιγγα». 

Μια λευκή σελίδα, φίλοι μου, θεωρώ πως είναι η μνήμη όποιου πάσχει από Αλτσχάιμερ.

Μια λευκή σελίδα, απ' όπου έχουν σβηστεί όλα όσα συνέβησαν στη ζωή του…Πουθενά οι αναμνήσεις…πουθενά τα πρόσωπα...η οικογένεια, οι φίλοι ή (όπως στην περίπτωση του Κόπλαντ) πουθενά η μουσική…, καθώς ο ασθενής πέφτει σε μια πρωτόγνωρη απάθεια, χωρίς να αντιλαμβάνεται τι γίνεται γύρω του…
Το μόνο που χρειάζονται οι άνθρωποι με άνοια είναι αγάπη...χρειάζονται υπομονή και κατανόηση…Μια διάπλατη, ζεστή αγκαλιά, και στοργή…

***

Ο Άαρον Κόπλαντ το 1970

Λίγο πριν ανατείλει η δεκαετία του ’70 εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια άνοιας στον Κόπλαντ.

Είναι η εποχή, που ο συνθέτης έγραψε το τελευταίο σημαντικό έργο του.

Πρόκειται για το «Duo, για φλάουτο και πιάνο», ένα έργο που τού ανατέθηκε από μαθητές και φίλους του William Kincaid, πρώτου φλαουτίστα της Ορχήστρας της Φιλαδέλφεια για το θάνατό του το 1967.
Χρειάστηκαν 4 ολόκληρα χρόνια για να ολοκληρωθεί η σύνθεση και να παρουσιαστεί στο κοινό τον Οκτώβρη του 1971. Λίγο αργότερα ετοιμάστηκε και μια μεταγραφή για βιολί και πιάνο.

Ο ίδιος ο Κόπλαντ περιέγραψε το Duo ως σύνθεση με αμεσότητα έκφρασης, απλής αρμονικής και μελωδικής γραμμής.
Παρότι είναι δημιουργία της ύστερης περιόδου, το στυλ της απηχεί παλαιότερα έργα του συνθέτη. Μουσικά σκίτσα προγενέστερων έργων του αναμιγνύονται περίτεχνα με τζαζ πινελιές. Για παράδειγμα, η αρχή του πρώτου μέρους με το σόλο φλάουτο παραπέμπει στο πρώτο θέμα της Τρίτης Συμφωνίας του…

Το Ντούο αναπτύσσεται σε 3 μέρη:

1. Flowing

2. Poetic, somewhat mournful

3. Lively, with bounce

Η εισαγωγή γίνεται με το αιθέριο ηχόχρωμα του φλάουτου σε μια ονειρική μελωδία που ρέει αβίαστα, κυλαριστά και στη συνέχεια τα λεπτά πιανιστικά περάσματα μετατρέπουν σε ανάλαφρο παιχνίδισμα το μουσικό διάλογο των δυο οργάνων. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την επιστροφή του αρχικού, αργού υλικού. 

Μια μοναχική ελεγεία αποτελεί η δεύτερη κίνηση, στην οποία ο Κόπλαντ δίνει την ένδειξη: «ποιητική, σχεδόν θρηνητική», θέλοντας να εστιάσει στη μελαγχολική διάθεση, που προέκυψε από το θάνατο του φλαουτίστα Kincaid.

Το ήρεμο τέλος τoυ δεύτερου μέρους διακόπτεται απότομα από την αρχή του τρίτου, που ο συνθέτης με τη μελωδική γραμμή που ακολουθεί, (κοφτές συγχορδίες από το πιάνο και εκτέλεση κλιμάκων εναλλάξ από τα δυο όργανα) στοχεύει να αναδείξει το φωτεινό ηχητικό πλάνο, της έντονης κομψότητας και εκφραστικής λάμψης.

Ένα σύνθεμα ιδιαίτερου τονισμού που θυμίζει αντιχρονισμό, ακολουθεί ανιούσα μελωδική κίνηση, οδηγώντας με ζωντάνια στην τελική ηχητική αστραπή-νότα, που μόλις προλαβαίνεις ν'αντιληφθείς... 

Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano»: