"Πέρσαι", η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου...

Mάσκα τραγωδίας, μωσαϊκό από την Πομπηία(Μουσείο Νάπολης)

"Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός"

(Κάρολος Κουν)

Κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου γιορτάζει το Θέατρο, μια τέχνη σύνθετη και ανυπέρβλητης αξίας.
Το Θέατρο χαρακτηρίζεται η πιο κοινωνική απ' όλες τις τέχνες, κατά την οποία η σύνδεση καλλιτέχνη-θεατή είναι άμεση.
Ηθοποιός και θεατής συνυπάρχουν μαγικά βιώνοντας μια εσωτερική ελευθερία... Συναίσθημα και νους δένονται, δημιουργώντας δυνατούς συντονισμούς εντός, οδηγώντας μεγαλειωδώς στο πέρασμα από το "εγώ" στο "εμείς" με τους πρωταγωνιστές (και της σκηνής και της πλατείας) να αλλάζουν σχεδόν συνείδηση μετέχοντας στο δρώμενο.



Στην αρχαιότητα το οικοδόμημα του δράματος στήριξαν δύο βασικοί πυλώνες, η τραγωδία και η κωμωδία.

Η Μούσα της τραγωδίας, Μελπομένη κρατώντας μάσκα

Σήμερα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου αναφερόμαστε στην τραγωδία, ένα δραματικό είδος ποιητικού λόγου που αντιπροσωπευόταν από τη Μούσα Μελπομένη. 

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στο έργο του Περί Ποιητικής δίνει τον εξής ορισμό της τραγωδίας:

"ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν"

δηλαδή:

η τραγωδία είναι μίμηση (=παράσταση επί σκηνής) μιας σημαντικής και ολοκληρωμένης πράξης η οποία έχει κάποια ορισμένη διάρκεια με λόγο ποιητικό, τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, παριστάνεται ενεργά και δεν
απαγγέλλεται, προκαλώντας τη συμπάθεια και τον φόβο του θεατή. Στο τέλος τον λυτρώνει (=κάθαρσιν) από παρόμοια με τους ήρωες ψυχικά συναισθήματα (παθήματα).

Αισχύλος

Γεννήθηκε από τον διθύραμβο, θρησκευτικό και λατρευτικό τραγούδι προς τιμήν του Διονύσου με τη συνοδεία αυλού, και χορευτες μεταμφιεσμένους σε Σατύρους, δηλαδή με χαρακτηριστικά τράγων (τραγωδοί=τράγων ωδή). Στη συνέχεια ο Θέσπης πρόσθεσε τον υποκριτή-ηθοποιό, ο οποίος έκανε διάλογο με τον Χορό, μια καινοτομία που γέννησε το είδος της τραγωδίας.

Η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία είναι η τραγωδία: "Πέρσαι", το σπουδαιότερο αντιπολεμικό έργο του Αισχύλου και η πρώτη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα, αφού πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται για τη συντριπτική ήττα τους στη Σαλαμίνα.Μέσα σε μια ατμόσφαιρα δραματική γίνεται σαφής η αιτία του κακού και κλείνει ο κύκλος των ολέθριων συνεπειών του. Ο Ξέρξης, υβριστής στρατηλάτης και φορέας της Άτης, είναι τραγικά ένοχος, αφού θυσιάζει αλόγιστα το "χώρας άνθος" στην προσωπική του ματαιοδοξία και επισύρει την τιμωρία του κολαστή Διός.

Αισχύλος, Πέρσες 628-680 (μτφ. Ι. Γρυπάρης):

Σεβαστή βασίλισσα των Περσών

στέλνε λοιπόν και συ τις χοές σου

στα βασίλεια του Άδη απ' τη γη

κι εμείς θα ζητήσουμε με ύμνους

να σταθούν βοηθοί μας.

Μακάριοι εσείς θεοί του κάτω κόσμου

ανεβάστε ξανά την ψυχή του στο φως

γιατί αυτός, που ξέρει απ' όλους καλύτερα,

μπορεί να βρει στα βάσανά μας γιατρικό,

αυτός μόνο το τέλος μπορεί να μας πει.

Άραγε με ακούει ο μακαρισμένος

ο ισόθεος βασιλιάς

που σε γλώσσα γνώριμη, περσική,

τον φωνάζουν με κλάματα και μοιρολόγια

και με θλιβερά ξεφωνητά;

Όσο μπορώ ψηλότερα θα διαλαλήσω

τη μαύρη συμφορά που μας βρήκε.

Άραγε μ' ακούει βαθιά μες απ' τον τάφο του;

Αλλά, εσύ, Γη,

και σεις οι άλλοι άρχοντες των νεκρών,

αφήστε από τα βασίλειά σας ν' ανεβεί στο φως

η μακαρισμένη, περήφανη ψυχή

ο Θεός των Περσών που γεννήθηκε στα Σούσα.

Στείλτε τον επάνω αυτόν

που όμοιό του ώς τώρα δεν έχει σκεπάσει

το χώμα της Περσίας.

Πόσο πολύ αγαπητός είναι ο άντρας,

πόσο πολύ αγαπητός ο τάφος

που σκεπάζει μια τόσο αγαπημένη ψυχή.

Αιδωνέα, στείλε τον ν' ανεβεί σε μας

στείλε τον έξω στο φως, Αιδωνέα, το Δαρείο,
τον ασύγκριτο βασιλιά μας.

Γιατί εκείνος ποτέ δεν επήγαινε

να καταστρέψει το στρατό του

σε άδικες πολεμικές συγκρούσεις..."

theatro-technis

Η πρώτη παραγωγή των Περσών από το Εθνικό Θέατρο Ελλάδας έκανε πρεμιέρα το 1934 σε μετάφραση Ιωάννη Γρυπάρη και σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη με το θίασο να πλαισιώνεται από σπουδαίους καλλιτέχνες, Παξινού, Μινωτή, Κωτσόπουλο, Βεάκη....

Από τις συγκλονιστικότερες όμως παραστάσεις είναι εκείνη του Θεάτρου Τέχνης σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν και μουσική του ταλαντούχου μα πρόωρα χαμένου Γιάννη Χρήστου το 1965.

Σκηνοθέτη και συνθέτη τούς συνέδεε μια βαθιά φιλία και αλληλοεκτίμηση.Οι "Πέρσες" έκαναν πρεμιέρα στο Λονδίνο με εκπληκτικούς συντελεστές.

melodisia

Πέραν του Κoυν και του Χρήστου στη σκηνοθεσία και τη μουσική αντίστοιχα, τα σκηνικά και τα κοστούμια είχε κάνει ο Γιάννης Τσαρούχης και τη μετάφραση ο Πάνος Μουλλάς.
Ακολούθησαν παραστάσεις στο Παρίσι,στη Θεσσαλονίκη και το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού. Ο Κουν καθοδηγείται από το υψηλό όραμά του για τη "μεγάλη" τέχνη. Την πλησιάζει με ευλάβεια και σεβασμό, χωρίς εκπτώσεις, προσαρμογές και υποβιβασμούς.

Η παράσταση εκείνη καταγράφηκε στην ιστορία του θεάτρου ως "θρίαμβος του Θεάτρου Τέχνης"!
Η μουσική δε, του Χρήστου πήρε διθυραμβικές κριτικές!

"Στους Πέρσες, τα μέλη του χορού, μ’ έναν τρόπο άγριο, πρωτόγονο, ανατριχιαστικό, "φτύνουν" καθένα τη συγκίνησή του, σε μια συγκλονιστική πολυφωνία της συλλογικής υστερίας.

Κορύφωμα της μουσικής των Περσών είναι η σκηνή του καλέσματος του φαντάσματος του Δαρείου. Η νεκρομαντική αυτή σκηνή, αποτελεί μία από τις μεγάλες στιγμές της δημιουργίας του Γιάννη Χρήστου, όπου ο συνθέτης ανάγει τη μουσική του σ’ ένα μέσον επίκλησης των χθονίων δυνάμεων.

Λυτρωμένος από κάθε τι το διανοητικό, κατορθώνει μ’ αυτήν την πολυφωνία των άναρθρων κραυγών να παγώσει το αίμα του θεατή".

(Γιώργος Λεωτσάκος)

Ο Γιάννης Χρήστου κατευθύνεται από τον προσωπικό του σκοπό, που θέλει τη μουσική να δημιουργεί ψυχή δημιουργώντας κάθε φορά τις κατάλληλες συνθήκες για τον μύθο, που είναι η ρίζα κάθε ψυχής. 

Έτσι, σκιαγραφεί την ύβρη και την αλαζονεία των Περσών με τη δύναμη ακριβώς που τις απεικονίζει ο τραγικός ποιητής. Συγχρόνως όμως με τα μοτίβα του υμνεί και τους ελεύθερους ανθρώπους, οι οποίοι, έχοντας με το μέρος τους το δίκαιο και την ηθική, νικούν τις ανελέητες δυνάμεις που αντιπροσωπεύει ο βάρβαρος κατακτητής.

Κείμενα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου μπορείτε να διαβάσετε  εδώ και εδώ.