Debussy: "Επίκληση στον Πάνα, τη θεότητα του θέρους"

Val Deham, "Επίκληση στον Πάνα"
(i.pinimg)

Σήμερα διαβαίνουμε κι επισήμως το κατώφλι του θέρους... Έτσι, θα σας καλημερίσω με μια "Επίκληση σε μια από τις θεότητές του".

Τι θα λέγατε να υποδεχτούμε το καλοκαίρι με τον τραγοπόδαρο Πάνα, που εκτός όλων των άλλων είναι και θεότητα της φλογερής εποχής;

Ο Πάνας τριγυρνά στα Αρκαδικά βουνά, τα Παρράσια μονοπάτια, ερωτεύεται, πειράζει τις νύμφες, χαίρεται τη ζωή, όπως και οι λογοτέχνες και ποιητές συσχέτισαν την Αρκαδία με τον πόθο του χαμένου Παραδείσου...

Ο Παν γεννήθηκε στην Αρκαδία, στο Λυκαίο όρος. Ένας θεός κακάσχημος με πόδια τράγου και κέρατα, μακριά γένια και μεγάλα αυτιά.

Σύμφωνα με τον Όμηρο στον ύμνο προς τον Πάνα, και τον Παυσανία στα Αρκαδικά, ο Παν ανατράφηκε στα βουνά, έτσι έγινε έμπειρος κυνηγός και προστάτης των βοσκών και των κοπαδιών τους. Τα καλοκαίρια για να ξαποσταίνει από τη λάβρα τους καθόταν στη σκιά των δένδρων κι έπαιζε αυλό, ελκύοντας τις Νύμφες γύρω του, που χόρευαν εκστασιασμένες από τους ήχους της μουσικής του.

Αυτή την εικόνα του ερωτύλου Πάνα μάς παρουσιάζει στο έξοχο συμφωνικό του ποίημα ο Κλωντ Ντεμπισί: "Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός Φαύνου" από τα μουσικά αριστουργήματα, που προανήγγειλαν τη μουσική του 20ου αιώνα και την ατονικότητα...

Ο Ντεμπισί διάβαζε και θαύμαζε από πολύ μικρός τον Μαλαρμέ, κι όταν τον συνάντησε εκείνος ήταν σαραντάχρονος και καθιερωμένος διανοούμενος, ενώ ο Ντεμπισί βρισκόταν  στην αρχή της καριέρας του. Το ποίημα του Μαλαρμέ: "Το απόγευμα ενός Φαύνου" έδωσε την έμπνευση για την Ντεμπισιανή σύνθεση. Το έργο δεν χρειάζεται συστάσεις. Ας περιοριστούμε στο ότι πρόκειται για μια ιμπρεσιονιστική σύνθεση του 1894, με το αρχικό μοτίβο που εκτελεί το φλάουτο, ν' αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα του μουσικού ρεπερτορίου. Το έργο, όπως ανέφερα, θεωρείται απαρχή της σύγχρονης μουσικής περιόδου και όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο Πιερ Μπουλέζ: "το φλάουτο του φαύνου έφερε νέα πνοή στην μουσική τέχνη". 

Αλλά και στη σύνθεσή του: "Syrinx", την οποία o Ντεμπισί στηρίζει εξ' ολοκλήρου στο μαγευτικό ήχο του φλάουτου.
Μια σύνθεση που έγραψε το 1913 και αφιέρωσε στον φλαουτίστα Louis Fleury , προκειμένου να παιχθεί κατά τη διάρκεια διαλείμματος σε μπαλέτο.
 Όπως αναφέρει ο τίτλος, το έργο για σόλο φλάουτο βασίζεται στο γνωστό μύθο της νύμφης Σύριγγας, που καταδιώκεται από τον ερωτευμένο Πάνα.
Εκείνη για  να τον αποφύγει, καταφεύγει στις όχθες του ποταμού Λάδωνα και εκεί μεταμορφώνεται σε καλαμιά, από το οποίο ο τραγοπόδαρος θεός κατασκεύασε ένα είδος πολυκάλαμου αυλού, που τού έδωσε το όνομα της νύμφης, Σύριγγα.

Λάτρης της φύσης, της μυστικιστικής μουσικής έκφρασης, ο Ντεμπισί, αλλά και φανατικός αρχαιολάτρης φυσικό ήταν να εμπνευστεί αρκετά από τη μυθολογία.

Ο γάλλος συνθέτης εμπνεύστηκε από τον Πάνα και μια άλλη του σύνθεση, την "Επίκληση στον Πάνα, τη θεότητα του θέρους", μια απαλή, ατμοσφαιρική σύνθεση με αρχαιοελληνικό χαρακτήρα, γεμάτη ευγένεια και μυστηριώδη πνευματικότητα.

Ο τίτλος είναι καθαρά ποιητικός, η σύνθεση αποτελεί καλλιτεχνικό στοχασμό πάνω στο πνεύμα του Πάνα και του καλοκαιρινού ανέμου: του ανέμου που περνά μέσα από καλάμια, αρχαίους κίονες και σκιές ελαιώνων.

Ο Ντεμπισί ανάμεσα σε ήχους αχνούς, αιθέριους, χρησιμοποιεί αρμονίες που θυμίζουν αρχαίους τρόπους αποφεύγοντας τον τονικότητα του ρομαντισμού, ενώ οι ρυθμοί του είναι ρευστοί και ελεύθεροι, σαν να ακολουθεί την ανάσα του ανέμου ή την πνοή μιας μακρινής αυλητικής μελωδίας. Διάχυτη η χρήση πεντατονικών κλιμάκων, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση αρχαϊκότητας μέσα από σύγχρονη γλώσσα. Η σύνθεση έχει μινιμαλιστικό χαρακτήρα και τα μοτίβα ηχούν σα να μουρμουρίζουν το όνομα του Πάνα στο φύσημα του καλοκαιρινού ανέμου.

Πρόκειται για το πρώτο μέρος από τα "Έξι Αρχαϊκά Επιγράμματα", μια ατμοσφαιρικότατη σουίτα γραμμένη αρχικά για πιάνο, που ο Ελβετός μαέστρος Ernest Ansermet τη μετέγραψε αργότερα για ορχηστρικό σύνολο.

1. Debussy: "Six épigraphes antiques, Ι.Pour invoquer Pan, dieu du vent d'été-Επίκληση στον Πάνα, τη θεότητα του θέρους", (πιάνο):

Μεσημέρι. Ο τόπος βουβός, κι η γη ανασαίνει κάτω απ’ τις ελιές, βαριά, μυριστική. Το φως χρυσίζει τη σκόνη. Τα φύλλα μουρμουρίζουν μες στη ζέστη, ψιθυρίζοντας λόγια παλιά, που μόνον οι ποιμένες κι οι τρελοί του θέρους καταλαβαίνουν.
Κάπου, πέρα στο λαγκάδι, σφυρίζει ένας αυλός. Είναι ο Πάνας.
Ο θεός με τα τραγίσια πόδια και τα θηλυκά μάτια, που ξεπροβάλλει απ’ τις κουφάλες των δέντρων και γελά σιωπηλά, αναστατώνοντας το κοπάδι και τα σώψυχα των παρθένων. Δεν εμφανίζεται με φανφάρες ...Ερχεται σαν ανάσα μέσα από καλάμια, σαν ανάλαφρο ανατρίχιασμα στον αυχένα. Αν ακούσεις προσεκτικά, το τραγούδι του δεν είναι μελωδία, είναι χρόνος: ένας αρχαίος ρυθμός, που κυλά μες στον αέρα, που παίρνει σχήμα από σκιά και φως.

2. Debussy: "Six épigraphes antiques, Ι.Pour invoquer Pan, dieu du vent d'été(ορχήστρα):

Καλή σας μέρα και χαρούμενο, ανέμελο καλοκαίρι για όλους!