Darius Milhaud, Leonard Bernstein και η τζαζ στην κλασική...

 

(στη μνήμη του Νταριούς Μιγιώ της "Ομάδας των Έξι", 
που έφυγε σαν σήμερα, 22 Ιουνίου 1974 στη Γενεύη)

(από: images-amazon)

Η τζαζ σε σχέση με την κλασική είναι ένα θέμα που απασχόλησε τον Λέοναρντ Μπερνστάιν  σε όλη του τη ζωή, τόσο που το 1959 παρουσίασε μια σειρά μορφωτικών τηλεοπτικών εκπομπών με θέμα "Η τζαζ στη σοβαρή μουσική", όπου υποστήριζε ότι "οι δυο μουσικές μορφές, όσο κι αν θεωρούνται ξένες μεταξύ τους, ωστόσο μπορούν να πλησιάσουν η μία την άλλη". 

Καθώς η συμφωνική μουσική της Ευρώπης είχε φτάσει σε σημείο κορεσμού, αρχές του 20ου αι. οι συνθέτες αναζητούν το εξωευρωπαϊκό, το εξωτικό και άγνωστο, το πρωτόγονο κι έτσι στρέφονται προς την Ανατολή, την Αφρική και αλλού. Οι δημιουργοί του Παρισιού έψαχναν το αντίδοτο στο Βαγκνερισμό της εποχής...

Ο Μπερνστάιν από αυτή την εποχή των αρχών του 20ου αι.  ξεχωρίζει ως "αριστούργημα" την "Création du monde-Δημιουργία του κόσμου" του Νταριούς Μιγιώ, που δεν "φλερτάρει" απλά, αλλά μουσικά δένεται βαθιά με τη τζαζ("Bernstein, τζαζ και κλασική", Σάκη Παπαδημητρίου, εκδ.University studio Press, σελ.26-27).

Το "Création du monde"  είναι  μπαλέτο (σύνθεση 1923) σε  λιμπρέτο που περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου με βάση την αφρικανική μυθολογία. Ο λιμπρετίστας στηρίχτηκε σε στοιχεία από την "Νεγρική Ανθολογία" του 1919, μια συλλογή ιστοριών από μνήμες των ιεραποστόλων  και άλλων ταξιδιωτών στην Αφρικανική ήπειρο.
Έκανε πρεμιέρα στις 25 Οκτωβρίου 1923 στο Theatre des Champs-Elysees στο Παρίσι.

Όπως αναφέρει και ο Μπερνστάιν, ο Μιγιώ είχε ενθουσιαστεί όταν σε ένα ταξίδι του στις ΗΠΑ, άκουσε τζαζ στους δρόμους και κλαμπς του Χάρλεμ.
Σαν συνθέτης ήταν ανοιχτός σε οποιαδήποτε μουσική φόρμα και ζώντας στο Παρίσι των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. απολάμβανε την τάση του εξωτισμού που επικρατούσε εκείνη την περίοδο.
Συγκεκριμένα, είχε εντυπωσιαστεί από τα εμπνευσμένα από αφρικανικές μάσκες εικαστικά του Πικάσο, αλλά και από την αφροαμερικανή χορεύτρια, Ζοζεφίν Μπέικερ που στη διάρκεια τουρνέ της στην Ευρώπη ξετρέλανε τους Παριζιάνους με τη χορευτική της τέχνη πάνω στους τζαζ κι εν γένει αφροαμερικάνικους ρυθμούς.
Ήταν ο μαύρος θρύλος των βαριετέ, προκλητική με τον τολμηρό ηδυπαθή χορό της και το μοναδικό της στυλ.

Συγκεκριμένα, το Champs-Élysées είχε ζητήσει από τον ιμπρεσάριο ένα αμερικάνικο μπαλέτο. Εκείνος ταξίδεψε στο Χάρλεμ και επέστρεψε με ένα συγκρότημα 25 μαύρων μουσικών, τραγουδιστών και χορευτών, ανάμεσά τους και η μαύρη καλλονή, Ζοζεφίν.
Η παράστασή τους ονομάστηκε: "La Revue Nègre". Στο κοινό της πρεμιέρας ήταν οι Ζαν Κοκτώ, Μωρίς Ραβέλ και Νταριούς Μιγιώ.

Τότε ήταν που ο Μιγιώ  εκστασιασμένος από τα νέα ακούσματα αποφάσισε να ταξιδέψει στην Αμερική και να γνωρίσει από κοντά τη τζαζ αισθητική και ιδιώματα.

Τα κοστούμια του μπαλέτου, όπως και τα σκηνικά ήταν του κυβιστή και προδρόμου της ποπ αρτ, Φερνάρ Λεζέ και αποτελούν πάντρεμα της πρωτόγονης αφρικανικής απεικόνισης  με βιομηχανικές εικόνες και τη μηχανική κίνηση.

Χαρακτηριστική είναι η δυσκολία την οποία αντιμετώπισαν οι χορευτές στην κίνηση, φορώντας τα, καθώς τα κοστούμια ήταν βαριά και  άκαμπτα ώστε να επιτρέπουν  ελευθερία κινήσεων.

(Σχέδια του Φ. Λεζέ, από: dancetabs)

Το μπαλέτο του Μιγιώ ξεκινά με μια ουβερτούρα κι ακολουθούν -χωρίς διακοπή- άλλα πέντε μέρη:

"Ουβερτούρα"

"Το χάος πριν τη δημιουργία"

"Δημιουργία χλωρίδας και  πανίδας"

"Δημιουργία άνδρα και  γυναίκας"

"Επιθυμία"

"Άνοιξη ή Ημέρα Ανάπαυσης"

Ο Μιγιώ έγραψε τη σύνθεση για μικρή ορχήστρα στην οποία κυριαρχούν τα ξύλινα και χάλκινα πνευστά, με το "jazzy" σαξόφωνο να έχει ρόλο πρωταγωνιστικό.
Με πυρήνα την αισθητική της Ομάδας των Έξι -άρα αντιδρώντας στις υπερβολές των μεταρομαντικών συνθετών- ακολούθησε την απλότητα και την χάρη της μουσικής κίνησης και ιδέας, προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες της εποχής και τα εξωευρωπαϊκά ερεθίσματα.
Η σύνθεση διακρίνεται για το "πολυτονικό" της στυλ και τη σύμπραξη διαφορετικών αρμονιών και ηχητικών πυκνοτήτων.

Darius Milhaud: "La Creation du Monde-Overture" - Leonard Bernstein

Darius Milhaud: "La Creation du Monde(ολοκληρωμένο):