Σικελιανός - Καλομοίρης: "Στ' όσιου Λουκά το μοναστήρι"...

 

(Στη μνήμη του Άγγελου Σικελιανού. Πέθανε 19 Ιουνίου του 1951 στην Αθήνα)

Στ' Όσιου Λουκά το μοναστήρι, απ' όσες

γυναίκες του Στειριού συμμαζευτήκαν

τον Επιτάφιο να στολίσουν, κι όσες

μοιρολογήτρες ώσμε του Μεγάλου

Σαββάτου το ξημέρωμα αγρυπνήσαν,

ποια να στοχάστη -έτσι γλυκά θρηνούσαν!-

πως, κάτου απ' τους ανθούς, τ' ολόαχνο σμάλτο

του πεθαμένου του Άδωνη ήταν σάρκα

που πόνεσε βαθιά;

Γιατί κι ο πόνος

στα ρόδα μέσα, κι ο Επιτάφιος Θρήνος,

κι οι αναπνοές της άνοιξης που μπαίναν

απ' του ναού τη θύρα, αναφτερώναν

το νου τους στης Ανάστασης το θάμα,

και του Χριστού οι πληγές σαν ανεμώνες

τους φάνταζαν στα χέρια και στα πόδια,

τι πολλά τον σκεπάζανε λουλούδια

που έτσι τρανά, έτσι βαθιά ευωδούσαν!

Αλλά το βράδυ το ίδιο του Σαββάτου,

την ώρα π' απ' την Άγια Πύλη το ένα

κερί επροσάναψε όλα τ' άλλα ως κάτου,

κι απ' τ' Άγιο Βήμα σάμπως κύμα απλώθη

το φως ώσμε την ξώπορτα, όλοι κι όλες

ανατριχιάξαν π' άκουσαν στη μέση

απ' τα "Χριστός Ανέστη" μιαν αιφνίδια

φωνή να σκούξει: "Γιώργαινα, ο Βαγγέλης!"

Υπήρξε ποιητής, που διακρίθηκε για τον έντονο λυρισμό του και τον ιδιαίτερο γλωσσικό πλούτο του.

"Αυτός δεν είναι ποιητής, αλλά φιλόσοφος", ξεστόμισε κάποτε όλο θαυμασμό ο Παλαμάς για τη γόνιμη, στοχαστική σκέψη του μεγάλου μας ποιητή, Άγγελου Σικελιανού.

Γι' αυτή τη μεγαλόπνοη ποιητική του γραφή, ο Σεφέρης τον αποκάλεσε: "Άρχοντα της λαλιάς μας" και ο Καζαντζάκης θα δήλωνε πως "ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσε ν' αναπνέει, να μιλά, να γελά και να σωπαίνει μαζί του"...

Ο Σικελιανός στους Δελφούς το 1927
(kathimerini)

Γνωστό είναι το όραμα του Άγγελου Σικελιανού για τη "Δελφική Ιδέα".

Στον "Ομφαλό της γης", τους Δελφούς, οραματίστηκε να αναβιώσει τις Δελφικές Γιορτές της αρχαιότητας, να ιδρύσει μια παγκόσμια πνευματική αμφικτιονία.

"Ο Μουσικός, ο Ποιητής, η Ιέρεια και ο Αρχιτέκτων ανέπνεαν και ζούσαν

στην περιοχή του Ομφαλού της Γης, με την συνύπαρξη των δύο θεών.

Του Απόλλωνα και του Διόνυσου ".

Aυτά γράφει ο Θάνος Κωνσταντινίδης στο δοκίμιό του: "Ο Ρίχαρντ Στράους στο Δελφικό σπίτι των Σικελιανών", που πραγματεύεται την επίσκεψη του γερμανού συνθέτη στο σπίτι του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού στους Δελφούς.
Ποιητής και συνθέτης συναντήθηκαν το 1926. Ο Σικελιανός εκμυστηρεύτηκε στον Στράους το όραμά του για τις "Δελφικές Γιορτές" και τον κάλεσε στους Δελφούς, και ο δεύτερος με τη σειρά του τού αποκάλυψε ότι και κείνος είχε οραματιστεί ένα "Ναό Μουσικής" -όπως τον ονόμασε- στην Ελλάδα, όπου θα δεχόταν ετήσια συνθέτες και έργα τους από όλο τον κόσμο.


Οι Δελφοί από τα ιστορικά χρόνια ήταν πόλη σπουδαιότητας στην αρχαία Φωκίδα, και ο ποιητής λάτρεψε και την ευρύτερη περιοχή των Δελφών.
Ανάμεσα σε Φωκίδα και Βοιωτία, σε μαγευτικότατη θέση στις δυτικές πλαγιές του Ελικώνα είναι κτισμένο το Μοναστήρι του Όσιου Λουκά εν Στειρίω, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της μεσοβυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής, χαρακτηρισμένο ως "η Αγιά-Σοφιά της Ρούμελης".
Σημείο αναφοράς το μοναστήρι, μετά την επίσκεψη το 1935 εκεί του ποιητή μας, διεγείρει το δημιουργικό του πνεύμα στο ποίημα: "Στ' όσιου Λουκά το μοναστήρι", που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τα Νέα Γράμματα".

"...Και να ο λεβέντης του χωριού, ο Βαγγέλης,

των κοριτσιών το λάμπασμα, ο Βαγγέλης

που τον λογιάζαν όλοι για χαμένο

στον πόλεμο και στέκονταν ολόρτος

στης εκκλησιάς τη θύρα, με ποδάρι

ξύλινο, και δε διάβαινε τη θύρα

της εκκλησιάς, τι τον κοιτάζαν όλοι

με τα κεριά στο χέρι, τον κοιτάζαν,

το χορευτή που τράνταζε τ' αλώνι

του Στειριού, μια στην όψη, μια στο πόδι,

που ως να το κάρφωσε ήταν στο κατώφλι

της θύρας, και δεν έμπαινε πιο μέσα!

Και τότε - μάρτυράς μου να 'ναι ο στίχος,

ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος -

απ' το στασίδι που 'μουνα στημένος

ξαντίκρισα τη μάνα, απ' το κεφάλι

πετώντας το μαντίλι, να χιμήξει

σκυφτή και ν' αγκαλιάσει το ποδάρι,

το ξύλινο ποδάρι του στρατιώτη,

-έτσι όπως το είδα ο στίχος μου το γράφει,

ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος-,

και να σύρει απ' τα βάθη της καρδιάς της

ένα σκούξιμο: «Μάτια μου... Βαγγέλη!»

Κι ακόμα - μάρτυράς μου να 'ναι ο στίχος,

ο απλός κι αληθινός ετούτος στίχος-,

ξοπίσωθέ της, όσες μαζεύτηκαν

από το βράδυ της Μεγάλης Πέφτης,

νανουριστά, θαμπά για να θρηνήσουν

τον πεθαμένον Άδωνη, κρυμμένο

μες στα λουλούδια, τώρα να ξεσπάσουν

μαζί την αξεθύμαστη του τρόμου

κραυγή που, ως στο στασίδι μου κρατιόμουν,

ένας πέπλος μού σκέπασε τα μάτια!..."

(Λυρικός Βίος- Ε', εκδ. Ίκαρος)

Βασικά χαρακτηριστικά του ποιήματος είναι η αφηγηματικότητα και η προοδευτική μετάβαση από το θείο στο ανθρώπινο πάθος ξεκινώντας από το στολισμό του Επιταφίου στο Μοναστήρι και σύνδεση με τη νεκρανάσταση του Αδώνιδος.

Πρόκειται για ποίημα βαθιά συγκινητικό, που φέρνει δάκρυα στα μάτια των ευαίσθητων για το τραγικό πεπρωμένο του πρωταγωνιστή, που κάνει τον αναγνώστη να αισθανθεί τον πόνο από την "πτώση" των εν ζωή ανθρώπων. 

Ένα μοιρολόι για ζωντανούς γράφει ο ποιητής μας, καθώς δεν υπάρχει θάνατος αλλά ένα ψυχικό στραπατσάρισμα, που βιώνεται ως καταστροφική μεταβολή κατάστασης και διάψευση ονείρων.

Και η ανεπανάληπτη πένα του Σικελιανού συγκλονίζει τον πρωτεργάτη της Εθνικής μας Σχολής, Μανώλη Καλομοίρη, ο οποίος τo 1937 μελοποιεί το ποιητικό κείμενο σε μια σύνθεση για αφηγητή και ορχήστρα την οποία αφιερώνει στον σπουδαίο ηθοποιό, Θάνο Κωτσόπουλο.

Ο συνθέτης αποδίδει το νόημα της ποίησης του Άγγελου Σικελιανού μέσα από υψηλής
δραματικότητας συνθετική γραφή, με μελωδικά μοτίβα που υποστηρίζουν το συναισθηματικά φορτισμένο περιεχόμενο του ποιήματος.
Συγκεκριμένες ανάσες, συναισθήματα και εντάσεις στο ποιητικό κείμενο υπογραμμίζονται με αυξομειώσεις της δυναμικής και ποικίλα εκφραστικά μουσικά μέσα που επινοεί στην παρτιτούρα του ο Καλομοίρης για την καλύτερη δυνατή ερμηνεία και αποκωδικοποίηση του λόγου.
Το εμβληματικό και έντονης υποβλητικότητας συμφωνικό ποίημα θεωρήθηκε πρωτότυπο, καθώς ο Καλομοίρης για πρώτη φορά κάνει χρήση απαγγελίας αντί των συνηθισμένων αδόμενων φράσεων.
Ο συνθέτης επιθυμούσε αμεσότητα και διαύγεια λόγου, γι’ αυτό επέλεξε αφήγηση αντί άσματος. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 1937, στο θέατρο Ολύμπια.

Καλομοίρης: "Στ' Όσιου Λουκά το Μοναστήρι"

Απαγγέλει η Εύα Κοταμανίδου