Ο Κοντάι, ο φαντασιόπληκτος ουσάρος και το φτάρνισμα...

 

Δεν ξέρω αν το έχετε ακούσει ή όχι, όμως οι Ούγγροι υποστηρίζουν  την πεποίθηση ότι ένα φτάρνισμα πριν την αφήγηση μιας ιστορίας δεικνύει την απόλυτη αλήθεια της ιστορίας, που θα ξετυλιχτεί, ανεξάρτητα με τυχόν υπερβολές και εξωπραγματικά επεισόδια που θα περιλαμβάνει η ιστορία.

Ένα ορχηστρικό "φτάρνισμα" περιλαμβάνεται και στην περίφημη λαϊκή όπερα "Háry János", του ούγγρου συνθέτη, εθνομουσικολόγου και μουσικοπαιδαγωγού, Ζόλταν Κοντάι.

Το λιμπρέτο της όπερας βασίζεται στο επικό ποίημα του János Garay: "Az obsitos - Ο Βετεράνος" κι έχει πρωταγωνιστή τον Χάρι Γιάνος, έναν απόστρατο αξιωματικό, που κάθε βράδυ αφηγείται ιστορίες με τα κατορθώματα και τους έρωτές του, ψυχαγωγώντας με αυτόν τον τρόπο, μικρούς και μεγάλους θαμώνες του πανδοχείου του χωριού του... 

"...σηκώνοντας στο χέρι το ποτήρι...

 περιπέτειες απ' τη θάλασσα αφηγείται

και κατορθώματα ιστορεί από τη μάχη.

Πού και τι κατάφερε και άκουσε

και όλοι σιωπηλοί 

από τα χείλη του κρεμώνται"

(János Garay: "Ο Βετεράνος")

Σε μια δεύτερη ανάγνωση, ο κοινωνικοϊστορικός ιστός του θέματος, παραπέμπει στο Ουγγρικό έθνος, τον καταπιεσμένο λαό και το όνειρό του για ελευθερία.  

Λέγεται πως ο πρωταγωνιστής του επικού ποιήματος του János Garay ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ένας ουσάρος(ιππέας) ονόματι, László Skultéty(1738-1831), που πολέμησε ενάντια σε Γάλλους, Τούρκους, Πρώσους, Ιταλούς, Ρώσους και πήρε μέρος σε δεκάδες εκστρατείες. Τραυματίστηκε πολλές φορές, επέδειξε όμως γενναιότητα και αξιοθαύμαστο ηρωισμό, τόσο που ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ τον έχρισε ιππότη, χωρίς όμως εκείνος να δεχτεί τον τίτλο. Πέθανε στα βαθιά γεράματα στο χωριό του, σε ηλικία 93 ετών.

Ο φαντασιόπληκτος και αφελής Γιάνος της όπερας του Κοντάι, πλάθει μοναδικά περιστατικά:

Η σύζυγος του Ναπολέοντα, Μαρία Λουίζα, έχει ερωτευτεί παράφορα τον αξιωματικό κι έτσι, τον μεταθέτει στη Βιέννη. Όμως, ερωτευμένος με την αυτοκράτειρα είναι και ο υπουργός του Ναπολέοντα, που γι' αυτό το λόγο κηρύττει τον πόλεμο στην Αυστρία. Ο γενναίος Γιάνος νικά το στρατό του Ναπολέοντα και η Μαρία Λουίζα παραμένει δίπλα του, εκούσια σκλαβωμένη στα δίχτυα του έρωτά του.  Ωστόσο, όταν ο Χάρι Γιάνος βλέπει την παλιά αγαπημένη του, Όρτσε, που έρχεται από το χωριό μόνο και μόνο για να τον συναντήσει, συνειδητοποιεί ότι μόνο μαζί της θα είναι πραγματικά ευτυχισμένος και "σχολά" την αυτοκράτειρα...

"Τα καλύτερα έρχονται!" κι ακούνε όλοι

με τ'αυτιά ορθάνοιχτα!

-παλικάρια δεν θα το ξέρετε

όμως ο "θείος" τα'βαλε κάποτε

με το Μεγάλο Ναπολέοντα..

"Αχαμ!" - είπε ο ήρωας. Ο Ναπολέων, αστείο πράμα!

Είναι "υπέροχος" με τους Γάλλους

και μ' άλλους σαν αυτούς.

Αλλά με τους Μαγυάρους, ένας Θεός ξέρει,

ότι είναι διαφορετικά πολύ

Δεν είναι τίποτα ο Ναπολέων
για έναν ουσάρο των Μαγυάρων!

Ο παραγιός εδώ φτάρνισε ένα μεγάλο φτάρνισμα,

κι ο Γιάνος συνέχισε να ιστορεί... "

(János Garay: "Ο Βετεράνος", babel)

Το "φτάρνισμα" (εκτελεσμένο από  σύσσωμη την ομάδα των τοξοτών συνεπικουρούμενη από κύμβαλα και τύμπανα), απότομο, εκρηκτικό και σπασμωδικό,  ακούγεται στο Πρελούδιο της όπερας, που έχει τον υπότιτλο: "Το παραμύθι αρχίζει".
Τα όργανα μιμούνται το φτάρνισμα, ακολουθώντας μια γραμμή που διογκώνεται αργά, στο τέλος εκρήγνυται και συνεχίζει με την κατιούσα κλίμακα στο πιάνο.

Στην ορχηστρική σουίτα "Háry János", που έκανε πρεμιέρα στη Βαρκελώνη λίγους μήνες μετά την όπερα στο Gran Teatro del Liceo της Βαρκελώνης, ​​στις 24 Μαρτίου του 1927, ακολουθούν τα μέρη:

2. Βιεννέζικο Μουσικό Ρολόι.

3. Τραγούδι
4. Η Μάχη και η Ήττα του Ναπολέοντα.
5. Ιντερμέδιο
6. Είσοδος του Αυτοκράτορα και της Αυλής του

Μοτίβα, που πολλά απ' αυτά πατούν σε λαϊκές ουγγρικές μελωδίες, σκιαγραφούν τον μεγαλόστομο, χαριτωμένο  παραμυθά, που με χιούμορ, θυμοσοφία αλλά και σαρκασμό δεν αφηγείται μόνο, αλλά συγχρόνως γελοιοποιεί τον πόλεμο και καταγγέλλει την εκμετάλλευση της ιδέας της πατρίδας...

Γλυπτό του Hary Janos
σε πλατεία στο Szekszárd

Ακούμε το Πρελούδιο από την Ορχήστρα του Σικάγο υπό την μπαγκέτα του Sir Georg Solti. Είναι μια βαθιά φλογερή επίκληση.
Μετά το σκεπτικιστικό φτάρνισμα με το τσιριχτό glissando, το θέμα του πρελούδιου εξελίσσεται θριαμβευτικά. Αυτή η ηρωική μουσική ιδέα πετάει σε δυσθεώρητα μουσικά ύψη, πάνω στα φτερά των παραλλαγών, για να φτάσει στο τέλος, ημιτελής.
Ο Κοντάι με τη μουσική του ζωγραφίζει ευφάνταστα τη ζωή στη Βιεννέζικη Αυλή, όμως όπως την αντιλαμβανόταν ένας Ούγγρος αγρότης.


Πριν αφεθούμε στην απόλαυση της ακρόασης του έργου, αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Κοντάι ποτέ δεν θεώρησε τον ήρωά του ψεύτη. Αντίθετα, πίστευε πως αποτελεί την ενσάρκωση της ουγγρικής φαντασίας:

"Ο Γιάνος δεν λέει ψέματα, δημιουργεί ένα παραμύθι, είναι ποιητής. Κάθε Ούγγρος είναι ονειροπόλος. Έτσι, μεταφέρεται από τη θλιβερή πραγματικότητα των αιώνων στον κόσμο των ψευδαισθήσεων. Ο Γιάνος εμφανίζεται χαρούμενος μέσα στη φτώχεια του, ένας βασιλιάς στο βασίλειο των ονείρων του. Αυτό που αφηγείται δεν συνέβη ποτέ, αλλά το έχει ζήσει, και έτσι είναι πιο αληθινό από την πραγματικότητα".

Zoltán Kodály: "Háry János Suite, Prelude- Τhe Fairy Tale Begins"

Διευθύνει ο Sir Georg Solti