3 Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα Ακοής...

Πάνω από 300 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο είναι κωφοί ή αντιμετωπίζουν προβλήματα ακοής. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει καθιερώσει την "Ημέρα Ακοής" προκειμένου ο πληθυσμός να ευαισθητοποιηθεί σχετικά με την υγιεινή του αυτιού. Ως ημέρα επελέγη η 3η Μαρτίου ( 3/3 ), καθώς το σχήμα των συγκεκριμένων αριθμών προσομοιάζουν με κείνο των ανθρωπίνων αυτιών.

Κανείς δεν αμφισβητεί το πόσο οδυνηρό είναι για κάθε άνθρωπο να χάνει την ακοή του, πόσο μάλλον για έναν μουσικό δημιουργό, που η ακοή αποτελεί πολύτιμο εργαλείο της τέχνης του. Είναι η αίσθηση που τον κατευθύνει, ο οδηγός που τον βοηθά να ακολουθεί και να συντονίζεται αρμονικά με το σύνολο. Πόσο τρομερό για τον καλλιτέχνη -αλήθεια- που απαιτείται να νοιώθει τον ήχο σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, να έχει πλήρη αίσθηση του ύψους και του ηχοχρώματος...Ή μήπως...δεν απαιτείται;... και η αίσθηση της εσωτερικής ακοής είναι αρκετή για να δημιουργήσει;

pinterest

Ι. Χωρίς αμφιβολία, ο πιο διάσημος συνθέτης κλασικής μουσικής, που έμεινε κωφός ήταν ο Λ.Β.Μπετόβεν.
Τα πρώτα σημάδια απώλειας εμφανίστηκαν γύρω στα 20 χρόνια του. 'Ηταν περίπου στα 30 όταν η κατάσταση είχε επιδεινωθεί τόσο, που έφτασε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Σε μια επιστολή που έγραψε στα αδέρφια του, την περίφημη Διαθήκη του Χάιλιγκενσταντ, σημειώνει:

"Ω εσείς άνθρωποι, που με θεωρείτε εχθρικό, ισχυρογνώμονα ή μισάνθρωπο, πόσο πολύ με αδικείτε. Δεν γνωρίζετε τον κρυφό λόγο που με κάνει να δείχνω έτσι[...]
Σκεφθείτε όμως, ότι εδώ και έξι χρόνια, ταλαιπωρούμαι χωρίς ελπίδα[...] Μου ήταν αδύνατον να λέω στους ανθρώπους "Μιλήστε πιο δυνατά, φωνάξτε, γιατί είμαι κουφός".

Πώς θα μπορούσα να παραδεχτώ μια αναπηρία σε εκείνη την αίσθηση, που σε εμένα έπρεπε να είναι πιο τέλεια απ’ότι στους άλλους, μια αίσθηση που κάποτε διέθετα στο τελειότερο επίπεδο, μια τελειότητα που λίγοι στο επάγγελμά μου απολαμβάνουν ή απόλαυσαν ποτέ!"

Κι όμως κωφός ο Μπετόβεν συνέθεσε πολλά από τα αριστουργήματά του, μερικά από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρωπίνου πνεύματος. Και πόσο άδικη και ειρωνική στάθηκε η μοίρα απέναντί του, καθώς στέρησε από τον συνθέτη την δυνατότητα να ακούσει ο ίδιος αυτά τα αθάνατα έργα του...

Theater am Kärntnertor, Βιέννη

Ήταν εντελώς κωφός, όταν ο Μπετόβεν συνέθεσε τη μεγαλειώδη "Ενάτη Συμφωνία - της Χαράς", γνωστή και ως "Χορωδιακή".

Έκανε πρεμιέρα την άνοιξη του 1824, στο Theater am Kärntnertor της Βιέννης με το συνθέτη να αναλαμβάνει -τυπικά- τη δ/νση της ορχήστρας και χορωδίας γιατί λόγω της κώφωσής του πρακτικά οι εκτελεστές καθοδηγούνταν από τον Κάπελμάϊστερ, Μίχαελ Ούμλαουφ.

Κάποιοι είπαν πως ακόμα και μετά το πέρας της Συμφωνίας που το κοινό χειροκροτούσε ενθουσιασμένο, ο Μπετόβεν συνέχισε να διευθύνει...Ετσι, μία από τις σολίστ πήγε προς το μέρος του, και τον έστρεψε προς τους θεατές. 

Beethoven conducting the 9th Symphony

Ο τιτάνας βλέποντάς τους σηκωμένους να χειροκροτούν, ενώ στον αέρα πετούσαν τα καπέλα ή τα μαντήλια τους, υποκλίθηκε με δάκρυα στα μάτια. Δεν μπορούσε να ακούσει, όμως μπορούσε να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τον ενθουσιασμό που είχε προκαλέσει η δημιουργία του.

Ο Μπετόβεν κλήθηκε πέντε φορές με μπιζαρίσματα, γεγονός που θεωρήθηκε απρεπές για ένα κοινό θνητό, καθώς οι ανάλογες τιμές προς τον βασιλιά δεν ξεπερνούσαν τα τρία μπιζαρίσματα.

Παρακολουθούμε τη συγκλονιαστική σκηνή από την ταινία "Αθάνατη Αγαπημένη" σε σκηνοθεσία και σενάριο του Μπέρναρντ Ρόουζ. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Μπετόβεν υποδύεται ο Γκάρι Όλντμαν:

ΙΙ. Αν και η αιτία αμφισβητείται, η κώφωση του Μπέντριχ Σμέτανα ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα σύφιλης. Ο σπουδαίος τσέχος συνθέτης έχασε αρχικά την ακοή από το αριστερό του αυτί τον Σεπτέμβριο του 1874. Για μήνες τυρρανιόταν από έντονα βουητά. Ο ίδιος περιγράφει σε μια επιστολή του:

Ακουστικά βαρηκοΐας 18ου-19ου αι.

"Αυτό που ηχεί στο κεφάλι μου! Αυτός ο θόρυβος είναι το χειρότερο απ' όλα. Η κώφωση θα ήταν σχετικά υποφερτή, αν όλα ήταν ήσυχα μέσα στο κεφάλι μου. Όμως, το μεγαλύτερο μαρτύριό μου προκαλείται από το συνεχόμενο κουδούνισμα στο εσωτερικό, που συχνά καταλήγει σε βροντερά χτυπήματα. Νοιώθω ενοχλητικά σφυρίγματα, σαν κάποιος να ουρλιάζει δυνατά ή να κραυγάζει με φρίκη και μου δημιουργείται εσωτερική αναταραχή. Είναι σαν να πλήττομαι από μανιώδεις, εξοργισμένους δαίμονες".

Ένα μήνα αργότερα ακολούθησε απώλεια και απ' το δεξί αυτί του συνθέτη. Εντελώς ξαφνικά και απροσδόκητα, μετά από παρακολούθηση μιας όπερας το προηγούμενο βράδυ. Ήταν πενήντα χρονών και στο απόγειο της δημοτικότητάς του. Η απώλεια ακοής τον ανάγκασε να παραιτηθεί από διευθυντής του Θεάτρου της Πράγας, θέση την οποία αποχωρίστηκε με πόνο καρδιάς γιατί είχε αγωνιστεί σκληρά για να την αποκτήσει.
Μετά το πρώτο σοκ, αντιμετώπιζοντας με ψυχραιμία το γεγονός και αντιδρώντας με ωριμότητα αποδέχτηκε την κατάσταση και αποφάσισε πως η κώφωσή του δεν θα τον εμπόδιζε σε όποια δημιουργία του. Ετσι ο Σμέτανα συνέχισε να συνθέτει.

Αν και το πιο διάσημο έργο του, είναι ο "Μολδάβας" από τον κύκλο "Πατρίδα μου", σήμερα θα προτείνω να ακούσουμε το φινάλε από το "Κουαρτέτο Εγχόρδων του Ν.1", καθώς εδώ ευρηματικά ο συνθέτης αποτυπώνει το βούισμα στ'αυτιά του σε υψηλό τόνο που τον βασάνιζε... 

Το "String Quartet No. 1" είναι ένα ημιαυτοβιογραφικό έργο με εθνικιστικά στοιχεία, καθώς αποτελείται από σκίτσα περιόδων από τη ζωή του Σμέτανα, όπως υποδηλώνει ο υπότιτλός του "Από τη ζωή μου". 

Το αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του βουίσματος το εντοπίζουμε να ηχεί ως υψηλό Μι στο πρώτο βιολί στο τέταρτο μέρος του Κουαρτέτου(Vivace), που το απολαμβάνουμε από το διάσημο Guarneri Quartet...

Παρατηρείστε τη συνεχή ήχηση του υψηλού Μι, που συμβολίζει το βούισμα στ' αυτιά, στο 3:22.

Smetana: "String Quartet No. 1":

Στους δημοφιλείς συνθέτες που είχαν την ατυχία να απωλέσουν την ακοή τους συγκαταλέγονται οι Γκαμπριέλ Φωρέ και Ραλφ Βον Ουίλιαμς.

• Ο Φωρέ για χρόνια κρατούσε μυστικό από τους πάντες πως έχανε σταδιακά την ακοή του, όντας επικεφαλής του Ωδείου του Παρισιού και ένας από τους πιο σεβαστούς συνθέτες της Γαλλίας. Για αρκετά χρόνια άκουγε τις ψηλές και χαμηλές νότες μπερδεμένες, ενώ η μεσαία ηχητική περιοχή σταδιακά εξασθένιζε επίσης. Ήταν το 1920 που αποσύρθηκε πιθανότατα εντελώς κωφός και έστρεψε την προσοχή του στη σύνθεση.

• Η απώλεια της ακοής του Βον Ουίλιαμς οφείλεται στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς ο συνθέτης πολέμησε ως υπολοχαγός στο Πυροβολικό και ήταν υπεύθυνος για τις οβίδες των πυροβόλων όπλων. Η παρατεταμένη έκθεσή του στις βοές αυτών των όπλων τραυμάτισε το σύστημα ακοής και τελικά προκάλεσε την ολοκληρωτική απώλεια. Παρά την κατάστασή του, ο Βον Ουίλιαμς συνέχισε να συνθέτει.

Για τη σύνταξη του άρθρου πάρθηκαν στοιχεία κι από classicalwcrb.