Ίψεν: "Το βιβλίο μου για τον Πέερ Γκυντ είναι Ποίηση! Κι αν δεν είναι, θα γίνει!"

[Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Ερρίκου Ίψεν (20 Μαρτίου 1828)]

Ο Ίψεν θεωρείται ως ο μεγαλύτερος θεατρικός συγγραφέας του 19ου αι και από τους πλέον διακεκριμένους θεατρικούς συγγραφείς της ευρωπαϊκής παράδοσης, ενώ αναφέρεται ως ιδρυτής του μοντερνισμού στο θέατρο και πατέρας του ρεαλισμού.


Ο κατάλογος με τα σπουδαία έργα του, ανεξάντλητος, πολλά απ' αυτά θεωρήθηκαν αποκαλυπτικά και σκανδαλώδη, καθώς δεν ακολουθούσαν τα πρότυπα ηθικής και ευπρέπειας που στόχευε το θέατρο της εποχής του Νορβηγού συγγραφέα. Από τα σημαντικότερα έργα του ξεχωρίζουμε: "Το κουκλόσπιτο", "Η αγριόπαπια", "Βρικόλακες", "Έντα Γκάμπλερ" και το αριστούργημά του "Πέερ Γκυντ", το πρώτο έργο του Ιψεν με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία.

"Ωραία Γη, συγχώρεσέ με που δίχως όφελος κανένα
το δροσερό σου τσαλαπάτησα χορτάρι.

Ήλαμπρε τη φωτερή σου ασώτεψες βροχή σ'άδειο καλύβι.

Κανένας δεν καθότανε κει μέσα για να χαρεί τη ζεστασιά σου

Ο νοικοκύρης, καθώς λένε, δεν ήτανε ποτέ στο σπίτι.

Ωραία Γη, πανέμορφε Ήλιε! τι κουταμάρα αυτή

να'χετε δώσει στη μάνα μου εξουσία να με γεννήσει.

Είναι φιλάργυρο το πνεύμα, μ' ανοιχτοχέρα που'ναι η φύση!

Ωστόσο, ειναι βαρύ κανείς να ξεπληρώνει τη γέννησή του με το θάνατο!

Εγώ θέλω ψηλά ν'ανηφορίσω.Απάνω στ' απόκρημνα τα κορφοβούνια.

Ακόμα μια φορά θέλω εγώ να ιδώ τον ήλιο να προβαίνει

να κουραστώ καρφώνοντας τα μάτια στη Γη τούτη της Επαγγελίας.

Κατόπι να κοιτάξω να μαζέψω απάνω μου σωρό το χιόνι.

Μπορούν να γράψουνε εκεί πέρα "ενθάδε κείται ΟΥΔΕΙΣ"

(Ίψεν: "Πέερ Γκυντ" / Απόδοση: Όμηρου Μπεκέ)

Το απόσπασμα είναι από το αριστουργηματικό δραματικό ποίημα του Ίψεν εμπνευσμένο από ένα παλιό νορβηγικό παραμύθι : "Πέερ Γκυντ".
Ο ήρωας, ονειροπόλος και ιδεαλιστής, με όπλα την αστείρευτη φαντασία του και το όνειρό του για έναν ιδανικό κόσμο, μας ταξιδεύει σε έναν κόσμο ονειρικής περιπέτειας.
Ένα ταξίδι, μυητικό, στη σοφία της ζωής...
Η ζωή του αλλόκοτη αλλά με οράματα και περιπλανήσεις, ο Πεερ Γκυντ παλεύει με τα όνειρά του, τα αισθήματά του, με τους πειρασμούς, με το ψεύδος, με την αγάπη, με όλα τα στοιχεία της ανήσυχης φύσης του.
Αυτός ο φαινομενικά μισότρελος, δεν είναι παρά ένας πολύ γνωστικός άνθρωπος που παραδίνεται θέλοντας και μη στις δίνες των αντίθετων αναγκών και αγωνίζεται να τις ισορροπήσει μέσα του.

(Από εικονογράφηση του βιβλίου, "Peer Gynt", Peter Nicolai Arbo)

Ο Ίψεν πρόσθεσε στο λαϊκό νορβηγικό παραμύθι που δημοσιεύτηκε το 1867 σημαντικό υλικό, όπως το ταξίδι του Πέερ Γκυντ στην Αφρική, το πέρασμά του από την έρημο Σαχάρα, τη συνάντηση με την πριγκίπισσα των Βεδουίνων, στοιχεία πρωτότυπα που ανήγαγαν το παραμύθι σε υψηλό πνευματικό έργο, ένα από τα κλασικά του θεατρικού ρεπερτορίου, από τα πιο αντιπροσωπευτικά του Ίψεν και των προβληματισμών του.

"Το βιβλίο μου είναι Ποίηση! Κι αν δεν είναι, θα γίνει!
Η έννοια της Ποίησης θ' αλλάξει στην πατρίδα μας τη Νορβηγία,
ώστε να συμμορφωθεί με τούτο το βιβλίο...", 

θα γράψει ο Ερρίκος Ίψεν σε επιστολή του προς τον Νορβηγό συγγραφέα, Μπιέρνστιερνε Μπγιέρνσον. Πιστεύει σε αυτό το έργο του, το μεγαλειώδες ως προς την ποιητική-μυθοπλαστική σύλληψη του, καθώς συνθέτει μια καυστική κριτική αλληγορία, για τα χαρακτηριστικά και "κουσούρια" του νορβηγικού λαού και της κοινωνίας.

Το έργο εμφανίστηκε στη σκηνή μια δεκαετία μετά την πρώτη του δημοσίευση, συνοδευόμενο από σκηνική μουσική του Έντβαρντ Γκριγκ.

Η πρεμιέρα ήταν μια θριαμβευτική επιτυχία παρότι όταν ο Ίψεν ζήτησε από τον Γκριγκ να συνθέσει τη μουσική για το θεατρικό, εκείνος συμφώνησε απρόθυμα.

"Το "Peer Gynt" προχωρά πολύ αργά. Δεν υπάρχει πιθανότητα να τελειώσει μέχρι το φθινόπωρο. Είναι ένα τρομερά μη διαχειρίσιμο θέμα...", 

θα γράψει σε κάποιο φίλο του...

Ο Ίψεν εξερευνά και σατιρίζει τη νορβηγική νοοτροπία και κουλτούρα μέσα από τα κατορθώματα του γοητευτικού πλην αλαζονικού χαρακτήρα του τίτλου, ενός Νορβηγού χωρικού που απαγάγει παρορμητικά μια νύφη από το γάμο της και στη συνέχεια την εγκαταλείπει για να ταξιδέψει στον κόσμο και να βιώσει άλλες περιπέτειες. Γι'αυτό ο Γκριγκ, ιδρυτής της νορβηγικής εθνικιστικής μουσικής σχολής, είχε επιφυλάξεις για το "ασεβές" έργο του Ίψεν και αποδέχτηκε απρόθυμα την πρόσκληση του συγγραφέα για τη σύνθεση σκηνικής μουσικής. Ωστόσο, ο Γκριγκ δουλεύει σκληρά για να μεταφέρει την ατμόσφαιρα του Ιψενικού κειμένου.
Ο συνθέτης επιλέγει συγκεκριμένα όργανα προκειμένου να αντιπροσωπεύσει τα ταξίδια του Πέερ Γκυντ στις μακρινές χώρες του κόσμου. Κι όσο προχωρά η παρτιτούρα, τόσο πείθεται πως εκείνος ήταν τελικά ο καταλληλότερος για να συνοδεύσει με τη μουσική του το Ιψενικό αριστούργημα.

Η σύζυγος του συνθέτη, Νίνα θα γράψει στο ημερολόγιό της:

"Όσο περισσότερο εμβαθύνει στο απαράμιλλης δύναμης ποίημα, τόσο πιο καθαρά βλέπει
ότι εκείνος είναι ο ιδανικότερος δημιουργός για ένα έργο τέτοιας μαγείας
και τόσο διαποτισμένο από το νορβηγικό πνεύμα..."

Η μουσική του Γκριγκ εγκωμιάστηκε για τον λυρισμό της, για το ευρύ υφολογικό φάσμα και τα ορχηστρικά εφέ που χρησιμοποιούνται για να ταιριάζουν με την ποικιλία των ταξιδιών του πρωταγωνιστή.
Η αρχική παρτιτούρα ξετυλίγεται σε 5 πράξεις και 26 κινήσεις. Όμως, συνήθως ακούγεται με τη μορφή δύο ορχηστρικών σουιτών (Op. 46 και Op. 55), καθεμία με τέσσερις επιλεγμένες κινήσεις από το σύνολο.

Στην "Σουίτα Νο. 1, Op. 46" περιλαμβάνονται:

• 

  "Anitra's Dance",  Arthur Rackham
  από εικονογράφηση του βιβλίου

  το "Morning Mood", μια γαλήνια μελωδία που εκτελείται από φλάουτο και όμποε ζωγραφίζοντας την ήρεμη αυγή στην έρημο.
• το "The Death of Αse", όπου λεπτά, δραματικά στοιχεία αιωρούνται πάνω από την επαναλαμβανόμενη μελωδική γραμμή δίνοντας στον Γκριγκ τη δυνατότητα να μεταφέρει όλο το φάσμα των συναισθημάτων που βιώνει εκείνος που θρηνεί ένα αγαπημένο του πρόσωπο
• τον "Χορό της Anitra", μια ρυθμικά σαγηνευτική μελωδία από τα έγχορδα και 
• το "In the Hall of the Mountain King", στο οποίο ένα σύντομο, μυστηριώδες θέμα αποκτά ταχύτητα και όγκο καθώς επαναλαμβάνεται, οδηγούμενο προς μια φρενήρη κορύφωση.
  
  
  

Edvard Grieg: "Peer Gynt, Suite Νο. 1, Op. 46":

Στην "Σουίτα Νο. 2, Op. 55" περιλαμβάνονται:

• 

  "Η απαγωγή της νύφης"

  (Πάρκο Γλυπτικής Peer Gynt, Όσλο)
  
  

  η "Απαγωγή της νύφης. Θρήνος της Ίνγκριντ". Στο άνοιγμα η μουσική ηχεί τραχιά και βίαιη αποδίδοντας τον απόηχο του διαλυμένου γάμου. Τα έγχορδα "τσιρίζουν" διαπεραστικά καθώς οδηγούνται στην ελεγειακή, θρηνητική μελωδία σκιαγραφώντας τη ζοφερή διάθεση.
• ο "Αραβικός Χορός". Ένας ζωηρός χορός που συνοδεύουν "στροβιλιζόμενα" τα ξύλινα πνευστά και κρουστά. Με τολμηρές αρμονίες και επαναλήψεις θεμάτων, ο χορός ολοκληρώνεται μυστηριωδώς με επικεφαλής ηχητικά το τρίγωνο.
• την "Επιστροφή του Peer Gynt - Θυελλώδης βραδιά στη θάλασσα", ένα εξαιρετικά περιγραφικό μέρος με τα όργανα να ακούγονται μανιασμένα. Η τρικυμία στη θάλασσα απεικονίζεται με χρωματικές ανιούσες και κατιούσες κλίμακες στα ξύλινα και χάλκινα πνευστά. Καθώς τα κύματα υψώνονται τρομακτικά περικυκλώνοντας το σκάφος, ο Πέερ Γκυντ σκέφτεται όσα δεν κατάφερε να κάνει στη ζωή του. Ακούει τη φωνή της νεκρής μητέρας του, κάνοντας διάλογο με το θάνατο, σκηνή που ο Γκριγκ ζωγραφίζει μουσικά με τα ξύλινα πνευστά να "παλεύουν" με τα χάλκινα ενώ τα έγχορδα στροβιλίζονται μανιωδώς στο παρασκήνιο
• το "Solveig's Song", μελωδία απαλότητας και απαράμιλλης τρυφερότητας και αγάπης, ίσως η δημοφιλέστερη της σύνθεσης. Είναι το γλυκό νανούρισμα της Solveig, με το οποίο παρηγορεί τον Πέερ την ώρα ακριβώς, που το έχει ανάγκη. Οι πλούσιες υφές και τα λαϊκά στοιχεία είναι διάσπαρτα μέσα στη μελωδία, με την άρπα καθοριστική σε αυτό το κίνημα, προσφέροντας λάμψεις ελπίδας, προμηνύοντας τη λυτρωτική αφοσίωση της Solveig. Ανάμεσα σε ήσυχα, λεπτεπίλεπτα μοτίβα και άλλοτε περισσότερο ζωηρά η μελωδία επανέρχεται στο εναρκτήριο νανούρισμα για να ολοκληρώσει τη σουίτα με ευαισθησία και τρυφερότητα.
  
  
  Edvard Grieg: "Peer Gynt, Suite Νο. 2, Op. 55":