Χάινριχ φον Κλάιστ: "Πενθεσίλεια"

 

"Αχιλλέας και Πενθεσίλεια", Karl Ludwig Hassmann 

Στην ελληνική μυθολογία η Πενθεσίλεια ήταν κόρη του θεού του πολέμου, Άρη και την περίοδο του Τρωικού πολέμου, βασίλισσα των Αμαζόνων. Όταν σκοτώθηκε ο Έκτορας ήρθε με το στρατό της να βοηθήσει τους Τρώες κι ο Πρίαμος την δεχτηκε σαν πραγματική κόρη του.
Η Πενθεσίλεια με τις υπόλοιπες Αμαζόνες κέρδιζαν τις μάχες τη μια μετά την άλλη. Η κοπέλα πολεμούσε πάντα φορώντας πολεμική μάσκα. Σε μια από τις μάχες τραυματίστηκε από τον Αχιλλέα. Ο ήρωας των Αχαιών πήγε κοντά της και έβγαλε τη μάσκα της. Τότε, συγκλονίστηκε από την ομορφιά της Πενθεσίλειας  και ο μύθος θέλει να κεραυνοβολήθηκε από τα βέλη του Έρωτα...Γέμισε μελαγχολία γιατί ερωτεύθηκε μια  γυναίκα από το αντίπαλο στρατόπεδο, που σε λίγο θα πέθαινε...

Με έμπνευση αυτό το επεισόδιο που παρουσιάζεται στην Αιθιοπίδα και την Αινειάδα, ο γενννημένος σαν σήμερα, 18 Οκτωβρίου 1777, Χάινριχ φον Κλάιστ δίνει ένα θεατρικό, που μιλά για τον έρωτα και τον πόλεμο, το πάθος και τα ανελέητα παιχνίδια εξουσίας, την αέναη μάχη των δύο φύλων.
Η  πολεμόχαρη βασίλισσα των Αμαζόνων, Πενθεσίλεια γίνεται ερωμένη του αρχηγού των Ελλήνων, Αχιλλέα, όμως ανάμεσά τους ορθώνεται ο πόλεμος. Το επικίνδυνο ερωτικό παιχνίδι που τους ενώνει εξελίσσεται σε ένα φρικιαστικό όργιο αίματος.Στο έργο του Κλάιστ οι ρόλοι  αντιστρέφονται και ο μύθος επαναδιατυπώνεται με πολύ διαφορετικό τρόπο, γεμάτος βία, πάθος και ερωτισμό.

Οι σκηνές κάλλιστα θα παρομοιάζονταν με δοκίμια  σε θέματα αισθητικής και ψυχολογίας τα οποία παρουσιάζουν  έντονη διορατικότητα πάνω σε μεταφυσικά - υπαρξιακά ερωτήματα.

Η αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, τραγωδία του: "Πενθεσίλεια"  ολοκληρώθηκε το 1808. Τρία χρόνια αργότερα ο Κλάιστ αυτοκτόνησε αφού πρώτα είχε πυροβολήσει και σκοτώσει την άρρωστη ερωμένη του, πράξη που τού ζήτησε η ίδια.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ:

Εγώ είμαι άντρας, και θ'αντισταθώ
σ'αυτά τα θηλυκά [...]
Εγώ καταλαβαίνω τί ζητάει η θεία κόρη.
Μού στέλνει με τον άνεμο προξενητάδες φτερωτούς,
για να μού ψιθυρίσουνε στ'αυτί τον πόθο της
με θρόισμα θανάτου.
Σ'όλημου τη ζωη δεν περιφρόνησα ποτέ τι όμορφες[...]
κι αν μου τη γλίτωσε ως τωρα αυτή εδώ,
είναι γιατί, μα το θεό του κεραυνού
δε βρήκα ακόμη μες στους θάμνους
μια ήσυχη γωνίτσα για ν'αγκαλιαστούμε
όπως λαχταράει η καρδιά της,
πάνω σε μαξιλάρια από καυτό χαλκό
[...]
Παράγγειλέ της πως την αγαπω!
και πόσο μά τον ουρανό!
Όσο αγαπούν οι άντρες τις γυναίκες:
αγνά -αλλά με την καρδιά γεμάτη πόθο.
Αθώα -και με τη λαχτάρα να την κατακτήσω!
Τη θέλω για βασίλισσά μου!
[...]

ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ:
Τι όνειρο φρικτό που ονειρεύτηκα![...]
Είδα πως μέσα στην αντάρα -λέει-
μιας μάχης τρομερής,
με πέτυχε το δόρυ του Αχιλλέα!
Κάτω γκρεμίζομαι κι αντιλαλεί το γκρέμισμά μου η γη!
Κι ενώ ο στρατός μας φεύγει και σκορπίζει,
αυτός, πηδάει απ'τ'άλογο θριαμβευτής,
μ'αρπάζει, με σηκώνει στα γερά του χέρια

Achilles and Penthesilea, B. Thorvaldsen

κάνω να πιάσω το μαχαίρι μου,
μα δεν μπορώ-
κι αιχμάλωτη, γελώντας και χλευάζοντας,
με κουβαλάει στη σκηνή του.
[...]

ΑΧΙΛΛΕΑΣ:
Αιχμάλωτος εγώ, με ό,τι ωραιότερο σημαίνει 
αυτή η λέξη, μεγάλη μου βασίλισσα!
Όλη μου τη ζωή από δω και μπρος
από τα ματια σου θα'ναι δεμένα τα φτερά μου!

ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ:
Τότε σε χαιρετώ, καινούργια χάρη της ζωής
εσένα, νέε και ροδομάγουε θεέ![...]
Εσεις, κήρυκες φτερωτοί του πόθου,
χυμοί της νιότης μου ξυπνήστε!
Κυλήστε μες στις φλέβες μου, αλαλάζοντας,
κι αφήστε το να κυματίσει, κόκκινο λάβαρο,
στα μάγουλά μου πέρα ως πέρα!
Ο γιος της Νηρηίδας είναι δικός μου!
[...]
Κι αν ήξερες καλέ μου, τι ένιωσα
όταν σε είδα επιτέλους με τα μάτια μυ!

Αχιλλέας και Πενθεσίλεια,
Ανάγλυφο, Αφροδισιάς Τουρκία

Λες και κατέβεαινε απ'τον Όλυμπο
σαν κεραυνός με τ'άσπαρα του άλογα
ο ίδιος ο Άρης να με πάρει νύφη του![...]
Εκείνη τη στιγμή, Αχιλλέα, μάντεψα
τι αίσθημα ήταν που έβραζε στο στήθος μου.
Ο θεός του έρωτα μ'είχε νικησει.
Κι αμέσως είπα: Ένα απ'τα δυο:
Θα τον κερδίσω, ή θα πεθάνω!
[...]

ΜΕΡΟΗ:

Ο Αχιλλέας, την κάλεσε να κατεβεί, ο άμυαλος!
την κάλεσε να της παραδοθεί.
Αφήνει πίσω τους δικούς του,
τη ζυγωνει με γλυκιά λαχτάρα
και να την!Σέρνοντας μαζί
όλη τη φρίκη, χύνεται καταπάνω του!
[...]
το τόξο της τεντώνει[...]
το βέλος τού τρυπάει πέρα ως πέρα το λαιμό
[...]
Κι όπως κυλιέται τυλιγμένος,
στην πορφύρα των αιμλατων, απλώνει,
της χαιδεύει το απαλό της μάγουλο,
και της φωνάζει: "Πενθεσίλεια!
νύφη μου!Τι κάνεις;
Τέτοια Γιορτή των Ρόδων, μού'ταζες;"
Όμως εκείνη δίνει μια και του ξεσκιζει την πανοπλία.
και παραβγαίνοντας με τα σκυλιά,
μπήγει τα δόντια της στο άσπρο του το στήθος...

("Πενθεσίλεια", Χάινριχ Φον Κλάιστ, εκδ. γράμματα, μτφ: Τζένη Μαστοράκη, σελ.26, 59, 61, 63, 68,79, 99)

***

1. Στο θεατρικό έργο του Heinrich von Kleist στήριξε το ομώνυμο συμφωνικό του ποίημα ο 25χρονος Hugo Wolf.
Οι δυο δημιουργοί χαρακτηρίζονται ως  "συγγενικά πνεύματα", ως προς την καλλιτεχνική μεγαλοφυία τους, αλλά και το κοινό -τρόπον τινά- τέλος τους. Ο Κλάιστ αυτοκτόνησε όπως είπαμε στα 34 και ο Βολφ κατέληξε σχιζοφρενής. Η κατάθλιψη συχνά διέκοπτε τις δημιουργικές του περιόδους ενώ κατέρρευσε πνευματικά από τη σύφιλη στα  37 του χρόνια.

Ο Βολφ θαύμαζε τον Κλάιστ γι'αυτό το πόνημά του, το οποίο φαίνεται να τού είχε γίνει εμμονή. Όπως κάποιοι από τους φίλους του ομολόγησαν: "όταν διάβαζε την "Πενθεσίλεια" έτρεμαν τα χέρια του, ίδρωνε , και τα μάτια του έλαμπαν σαν να οραματιζόταν μια πόρτα ενός άλλου κόσμου που ανοιγόταν μπροστά του"

 Ο Wolf άρχισε να σχεδιάζει το συμφωνικό ποίημα  το 1883 και η σύνθεση ολοκληρωθηκε μετά από δύο χρόνια. 
Δομείται σε τρία μέρη:

1. "Αναχώρηση των Αμαζόνων για την Τροία", ανατριχιαστικού ύφους μέρος που απεικονίζει τη νυχτερινή πομπή των πολεμιστριών.

2. "Το όνειρο της Πενθεσίλειας στη Γιορτή των Ρόδων" , μέρος εξαιρετικά αισθησιακής μουσικής με την οποία αναπαρίσταται ο παθιασμένος έρωτας των δυο εραστών.

3. "Μάχες, πάθη, τρέλα, αφανισμός", παρατεταμένης έκτασης μέρος, εξαιρετικής έντασης, όπου μουσικά πραγματεύεται την αναπροσαρμογή θεμάτων των δυο προηγούμενων μερών.  

Hugo Wolf : "Penthesilea, symphonic poem after Heinrich von Kleist"

O Dietrich Fischer-Dieskau σε ρόλο μαέστρου:

2. Ο Felix Draeseke, ένας συνθέτης της Νέας Γερμανικής Σχολής, που ξεκίνησε ως παιδί-θαύμα και στην πορεία με τη συνθετική του δεινότητα θαυμάστηκε από του Φραντς Λιστ και Ρίχαρντ Βάγκνερ, το 1888 συνέθεσε μετά την ανάγνωση της "Πενθεσίλειας" του Φον Κλάιστ το "Συμφωνικό Πρελούδιο στην Πενθεσίλεια, Op. 50".

H πρεμιέρα του συμφωνικού πρελουδίου ήταν ολοκληρωτική αποτυχία υπό τη διεύθυνση του νεαρού Ρίχαρντ Στράους. Ωστόσο αργότερα οι φυλλάδες εγκωμίασαν τη σύνθεση, την δραματουργική υφή της, που αναπτύσσεται σε ένα υστερορομαντικό στυλ βασισμένο όμως σε κλασικά πρότυπα. Το Συμφωνικό Πρελούδιο, που ξεχωρίζει για τη στιβαρότητα, το πάθος και τη δυναμική του παραπέμπει σε Μπραμς και Μπρούκνερ, ενώ αισθητικά, βρίσκεται μεταξύ Μπετοβενικής έκφρασης ηρωισμού και Μαλερικού εκκεντρισμού. 

Felix Draeseke: "Symphonic prelude to Penthesilea, Op.50 (after Kleist)":

3. Ο Βιεννέζος γεννημένος στην Ουγγαρία, Karl Goldmark γράφει το 1884 μια Ουβερτούρα βασισμένη στην "Πενθεσίλεια" του Φον Κλάιστ.

Πρόκειται για σύνθεση πολύχρωμη, ενεργητική, με έντονα τα ρομαντικά στοιχεία, που μαρτυρούν επιρροές από Σούμαν, αλλά και Μπραμς. Με τον δεύτερο ο συνθέτης είχε συνδεθεί και φιλικά, όμως τελικά αποστασιοποιήθηκε λόγω της τραχιάς προσωπικότητας του Μπραμς.
Ωστόσο, η δραματικότητα του χαρακτήρα του έργου του Κλάιστ αποτυπώνεται μουσικά από τον Goldmark σύμφωνα με τα πρότυπα που καθιέρωσε για τα μουσικοδράματα ο Βάγκνερ.

Karl Goldmark: Penthesilea Overture Op. 31: 

4. Το κείμενο του Heinrich von Kleist  είναι πάλι εκείνο που τo 1927  θα εμπνεύσει στον ελβετό συνθέτη, Othmar Schoeck, τη μονόπρακτη όπερα του: "Penthesilea", που έκανε πρεμιέρα  στη Δρέσδη την ίδια χρονιά.
Ο Σεκ, παρότι γνωστός περισσότερο εκείνη την εποχή για τα λήντερ του, όπως και ο Βολφ, τον οποίο θαύμαζε, δίνει μια όπερα, που αξιοποιεί στο έπακρο την αφηγηματική δύναμη του κειμένου του Κλάιστ και τη ρομαντική υπερβολή της ποίησής του. Καταφέρνει να μεταφέρει τη συναισθηματική πολυπλοκότητα και το φιλοσοφικό βάθος του κειμένου υιοθετώντας ένα συνθετικό στυλ που γειτνιάζει με κείνο του Ρίχαρντ Στράους.

Νύξεις από Μαξ Ρέγκερ(μαθήτευσε δίπλα του) και Μπουσόνι,  αλλά και  Χίντεμιτ, είναι διακριτές σε μια πιο λεπτομερή παρατήρηση της παρτιτούρας. Όμως -θα λέγαμε- ηπιότερος, καθώς παραμένει συνειδητά προσκολλημένος στην παραδοσιακή αρμονία και  τις συμβατικές φόρμες. 

Othmar Schoeck: Penthesilea Suite:

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Γερμανού ποιητή, δραματουργού και συγγραφέα, Χάινριχ φον Κλάιστ. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, γεννήθηκε στην Φρανκφούρτη και σπούδασε νομική και φιλοσοφία. Το ανήσυχο πνεύμα του βρήκε διέξοδο στη λογοτεχνία .
"Σ' ολόκληρη τη ζωή του ο Κλάιστ προσπάθησε για την ιδανική, απατηλή ευτυχία, και αυτό αποτυπώθηκε στο έργο του. Υπήρξε σημαντικός δραματουργός του ρομαντικού κινήματος-παρότι στη σκιά των Γκαίτε και Σίλλερ- και κανένας από τους ρομαντικούς δεν τον πλησιάζει στον τρόπο με τον οποίο εκφράζει την πατριωτική αγανάκτηση. Λάτρευε και μελέτησε την ελληνική μυθολογία και συχνά εμπνεύστηκε απ' αυτήν". (Εγκυκλ. Britannica)

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)19 October 2020 at 06:10

Συγκλονιστικός ο μύθος της Πενθεσίλειας και του Αχιλλέα, που βέβαια η ανδρική ρώμη έπρεπε να στεφθεί με νίκη. 😉 Μια μικρή ισορροπία ότι ο Αχιλλέας τρυπήθηκε απ' την φλογερή ματιά της ❤
Εξαιρετικές οι μουσικές εμπνεύσεις! Του Βολφ (πιο κλασική, αλλά γεμάτη πάθος) με την πιο πρωτοποριακή αλλά ιδιαίτερα δυναμική πρόταση του Othmar Schoeck που με ενθουσίασε, Ελπίδα μου.
ΕΥΓΕ για το εξαίρετο αυτό αφιέρωμα με τα υπέροχα εικαστικά. Καλή εβδομάδα!
ReplyDelete

ELPIDA NOUSA19 October 2020 at 06:37

Αζη μου, σ ευχαριστω πολύ για την προσοχή σου και την ανάγνωση του άρθρου μου από το ιστολόγιό μου, που η παρουσίαση είναι πιο ολοκληρωμενη!
Ναι, θα συμφωνησω !Προκειται για συγκλονιστικό μυθο, που εδω ο Κλάιστ πραγματευεται αντιστρεφοντας τους ρόλους, με την Πενθεσιλεια να "παραπλανα" τον ερωτευμενο Αχιλλέα, που στο τέλος από το μεγαλο πάθος της σκοτωνει και καταστρεφεται κι αυτη...Και σ'αυτην ακριβως τη διαφοροποιηση νομιζω στεκονται οι μουσικοι, κυριως ο Σεκ που με τολμηρες αρμονιες επισημαινει τον αποσυμβολισμό του επεισοδιου.
Εχεις δικιο, οι μουσικές ξεχωριζουν για το παθος και τη δυναμικη τους και ειναι φυσικό να ενθουσιασουν καθε "ενεργητικο" ακροατή.
Το έργο του Κλάιστ το ειχα δει στο θέατρο παλιά, αλλά το καλοκαίρι διάβασα τη σπουδαια αυτη μεταφραση της Μαστοράκη και είχα κατά νου να μοιραστω κάποια καίρια αποσπάσματα μαζι σας. Και χαιρομαι που ειχε ανταπόκριση η αναρτηση απο τους φιλους!
Ευχαριστω και πάλι από καρδιάς για τα πολύτιμα σχόλιά σου και την ανταποκριση, γλυκια μου φιλη!
Καλο απόγευμα και χαρουμενη εβδομάδα!
Delete

Ο θρύλος του Χάμελιν και η Ημέρα του Ποντικοπιάστη...

 

Από τους γνωστούς μεσαιωνικούς θρύλους είναι εκείνος του "Αυλητή του Χάμελιν"...

Λέγεται πως γύρω στα 1284, την πολιτεία Χάμελιν της Κάτω Σαξωνίας μάστιζαν οι αρουραίοι. Ήταν 26 του Ιούνη εκείνης της χρονιάς, όταν παρουσιάστηκε ένα παράξενος και μυστηριώδης άνδρας, που υποσχέθηκε στους κατοίκους αν τού έδιναν μια μεγάλη αμοιβή να τους απαλλάξει απ' αυτούς. Εκείνοι, που δεν είχαν άλλη λύση, δέχτηκαν. Ο μυστηριώδης ξένος άρχισε να παίζει μια μαγική μελωδία με τη φλογέρα του. Τότε, όλα τα τρωκτικά μαζεύτηκαν τριγύρω και συνεχίζοντας την εκτέλεση τα οδήγησε στον ποταμό Βέζερ, που διαρρέει την πόλη, όπου και πνίγηκαν.

Όταν οι χωρικοί αρνήθηκαν να  πληρώσουν τον τραγουδιστή-μάγο, εκείνος εξαγριωμένος θέλησε να τούς εκδικηθεί. Μια μέρα λοιπόν, που οι περισσότεροι ενήλικες ήταν στην εκκλησία παρέσυρε με τον αυλό του όλα τα παιδιά της πολιτείας. Σαν υπνωτισμένα από τις μουσικές του, τον ακολούθησαν ως την κορυφή του βουνού. Και ύστερα χάθηκαν στο δάσος και δεν επέστρεψαν ποτέ στα σπίτια τους...

Ο γερμανόφωνος κόσμος έχει καθιερώσει και γιορτάζει την 26η του Ιούνη ως "Ημέρα του Ποντικοπιάστη"...


Ο θρύλος απασχόλησε αρκετούς καλλιτέχνες, λογοτέχνες και παραμυθάδες, ... τους αδερφούς Γκριμ, τον βρετανό  Ρ. Μπράουνινγκ, τη ρωσίδα Μαρία Τσβετάγεβα αλλά και τον μεγάλο  Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε.

Αν και ο  μεσαιωνικός θρύλος είναι αρκετά ανατριχιαστικός, ο τιμώμενος σήμερα γερμανός ποιητής ελαφραίνει κάπως το κλίμα του.. Εμπνεόμενος απ'αυτόν γράφει ένα ποίημα εύθυμης αίσθησης νοστιμίζοντάς τον και με τον απαραίτητο ερωτισμό...

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ:

"Rattenfänger von Hameln‎"

Καρτ ποστάλ, 1902

Είμαι ο τραγουδιστής ο ξακουστός

ταξιδευτής, ποντικοκυνηγός

που στην περίφημη παλιά ετούτη πόλη

θα μ'έχουν ασφαλώς ανάγκη, όλοι!

Κι ακόμη κι αν οι αρουραίοι είναι διπλοί

και με νυφίτσες να τα βάλω αν χρειαστεί

τον τόπο αυτό ευθύς θα καθαρίσουν

κι υπάκουα όλοι θα μ'ακολουθήσουν.

Μπορεί ο τραγουδιστής ο χαρωπός

να γίνει -αν θέλει- παιδοκυνηγός

τα άτακτα τα παιδιά θα τα δαμάσει

τα παραμύθια τα χρυσά όταν πιάσει.

από εικονογράφηση του θρύλου
 της  Kate Greenaway

Κι ας ειν' τ'αγόρια τόσο πεισμωμένα

κι ας είναι τα κορίτσια σαστισμένα

σαν βάλω στις χορδές τα δάκτυλά μου

ακολουθούν ευθύς τα βήματά μου.

Είναι ο τραγουδιστής ο πονηρός

επ' ευκαιρία και κοριτσοκυνηγός

ακόμη πόλη δεν ευρέθη ομπρός του

όπου να μην την μάγεψε ο σκοπός του.

κι ας ήταν οι κοπέλες πιο χαζές

κι ας ήταν οι γυναίκες πιο σεμνές

όλες τους απ 'αγάπη θ'αρρωστήσουν

οι μαγικές χορδές σαν τραγουδήσουν.

("Γκαίτε-Χάινε-Όταν ο νους σου βράζει κι η καρδιά", ανθολόγηση-μτφ: Λ.Ζαφειροπούλου,

εκδ. Πατάκη)

Το ποίημα μελοποιεί σε ένα έξοχης εκφραστικότητας ληντ ο Hugo Wolf, ενδέκατο στη σειρά του κύκλου "Goethe-Lieder" με 51 ποιήματα του Γκαίτε, που συνέθεσε το 1875.

Ένας πολυτάλαντος καλλιτέχνης της υστερορομαντικής περιόδου,  ο Βολφ, κατεξοχήν συνθέτης των λήντερ, ο οποίος θεωρείται άξιος συνεχιστής των Σούμπερτ και Σούμαν.
Λάτρευε την ποίηση, (γι' αυτό πολλά από τα λήντερ του είναι μελοποιημένα ποιήματα), αλλά και τη μυθολογία και τους θρύλους των λαών. Οπότε το συγκεκριμένο ποίημα του Γκαίτε συγκεντρώνει όλα του τα ενδιαφέροντα.
Στο ληντ: "Rattenfänger von Hameln‎", ο συνθέτης αναδεικνύει το γεμάτο τόλμη και ενεργητικότητα ποίημα του Γκαίτε.
Χαρακτηριστικό το ταχύτατο πέρασμα που αποδίδει τον συριγμό του αυλού του ποντικοκυνηγού, και το ρυθμικό μοτίβο που παραπέμπει σε ανυπόμονο καλπασμό.
Η αρμονική γραφή όσο και η μελωδική σύλληψη και ισορροπία ανάμεσα στην φωνή και το πιάνο παραπέμπουν σε Βαγκνερικές φόρμες. Μην ξεχνάμε πως ο Βολφ υπήρξε θαυμαστής του γερμανού συνθέτη...

"Αιχμηρή" η μελωδία, γοητευτικά γενναιόδωρη σε αρμονίες, ενώ τα χέρια πάνω στα πλήκτρα του πιάνου κινούνται με απίστευτη σφοδρότητα και ανυπομονησία, στρώνοντας  έτσι το μελωδικό χαλί να πατήσει η φωνή που αφηγείται το θρύλο, υφαίνοντας μια ορμητική κι εύθυμη ατμόσφαιρα μακριά από τον τρόμο που ο μεσαιωνικός θρύλος, προκαλεί.

Ο Βολφ σχεδόν "ζωγραφίζει"...Φορτώνει το ηχητικό του πινέλο με μπόλικο χρώμα και "χτίζει" τη σύνθεσή του με γρήγορες, πλατιές πινελιές. Ο ρυθμός του ληντ σίγουρος, μεταδίδει την αγωνία αρχικά, που στη συνέχεια μετατρέπεται σε αίσθημα ευθυμίας.

Hugo Wolf / Goethe: "Rattenfänger von Hameln‎":

O θρύλος του "Αυλητή του Χάμελιν έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς συνθέτες όλων των ειδών μουσικής.
Στη λόγια μουσική, εκτός από το ληντ του Βολφ ξεχωρίζουν επίσης η πεντάπρακτη όπερα "Der Rattenfänger von Hameln" του γερμανού  Victor Nessler, που συνέθεσε το 1879. Το λιμπρέτο της μακροσκελούς όπερας βασίζεται σε ρομαντικό ποίημα του 1875 του  Julius Wolff  με αναφορές στο μεσαιωνικό θρύλο.

από εικονογράφηση του θρύλου
 της  Kate Greenaway

Επίσης το περίφημο Κονσέρτο για φλάουτο και ορχήστρα με τίτλο: "Pied Piper Fantasy" του Τζον Κοριλιάνο. Aναπτύσσεται σε επτά μέρη που εκτελούνται χωρίς διακοπή. 

I. Sunrise and the Piper's Song 

II.The Rats 

III. Battle with the Rats​

IV. War Cadenza 

V. The Pipers Victory 

VI. The Burghers' Chorale 

VII. The Children's March 

Η σύνθεση ανατέθηκε από τον διάσημο  φλαουτίστα, Τζέιμς Γκάλγουεϊ  και ο Κοριλιάνο για να την ολοκληρώσει μελέτησε τις ιδιαίτερες τεχνικές εκτέλεσης του βιρτουόζου, καθώς επίσης και θρύλους σχετικούς με αυλούς και φλογέρες από διάφορες περιοχές του κόσμου, καταλήγοντας στην παράδοση του "Αυλητή του Χάμελιν". 
Να θυμίσουμε πως ο φλαουτίστας Τζέιμς Γκάλγουεϊ έχει χαρακτηριστεί σαν ο "βιρτουόζος με το χρυσό φλάουτο". Και ευσταθεί κυριολεκτικά ο τίτλος, καθώς έχει στην κατοχή του 15 φλάουτα από πραγματικό χρυσό, επειδή πιστεύει πως το συγκεκριμένο πολύτιμο μέταλλο διαμορφώνει το ιδιαιτέρως ζεστό, ευγενικό ηχόχρωμα του οργάνου. 

Corigliano: "Pied Piper Fantasy":

Ο Χούγκο Βολφ και η ...δεισιδαιμονία του 13

 Τρίτη και 13, σήμερα!

Για πολλούς ο πλέον γρουσούζικος ημερολογιακός συνδυασμός!

Κι όμως κάτω από αυτόν τον συνδυασμό γεννήθηκε ένας πολυτάλαντος καλλιτέχνης της υστερορομαντικής περιόδου, ο κατεξοχήν συνθέτης των λήντερ Χούγκο Βολφ, ο οποίος θεωρείται άξιος συνεχιστής των Σούμπερτ και Σούμαν.
Τον απωθούσε ο συντηρητισμός του Μπραμς, ενώ θαύμαζε απεριόριστα για τις καινοτομίες του, τον Βάγκνερ!
Τρομερά εκφραστικός και παραγωγικότατος συνθέτης, με μόνο μελανό σημείο την περίοδο, που η κατάθλιψη είχε εισχωρήσει και βαρύνει την καθημερινότητά του, μια κατάσταση που επέφερε και το τέλος της ζωής του!

Λάτρευε την ποίηση (πολλά από τα λήντερ του είναι μελοποιημένα ποιήματα των Γκαίτε, Μέρικε και Άϊχεντορφ), διάβαζε κλασικούς, αλλά και Μυθολογία, που τον ώθησε σε αριστουργηματικές εμπνεύσεις (Γανυμήδης, Πενθεσίλεια, Προμηθέας…).


Όμως φίλοι μου, σήμερα επιλέγω να σας καλησπερίσω με μια από τις ελάχιστες συνθέσεις του εκτός λήντερ.

«Italian Serenade»
Jean-Antoine Watteau

Πρόκειται για την «Ιταλική Σερενάτα», ένα κουαρτέτο εγχόρδων που συνέθεσε το 1887 κι αργότερα ενορχήστρωσε ο ίδιος ο Βολφ.

Όταν ο Μαξ Ρέγκερ πρωτοάκουσε το κουαρτέτο, γεμάτος θαυμασμό αναφώνησε:
«Ελκυστικότατο έργο, ένα από τα συναρπαστικότερα του ρομαντικού ρεπερτορίου!Γοητεία, ορμή, μαγεία, πρωτοτυπία, πλούτος ηχοχρωμάτων, σίγουρα ένα έργο που θα προκαλέσει αβίαστα το θαυμασμό, όπου εκτελεσθεί!»

Πρόκειται για μια λυρικότατη σύνθεση, στην ελεύθερη μορφή του ρόντο, που πολλοί υποστηρίζουν πως θυμίζει το «Ιταλικό Καπρίτσιο» του Τσαϊκόφσκυ…

Ακούστε και θαυμάστε τον ευφυή τρόπο που ισορροπεί τα θέματα μεταξύ των οργάνων, αλλά και την καινοτόμα αρμονική γραφή, που υποδηλώνει τις Βαγνερικές επιρροές του Hugo Wolf, ενός συνθέτη, που αν εξαιρέσουμε το καταθλιπτικό τέλος του λίγο πριν καταρρεύσει πνευματικά από τη σύφιλη, ουδέποτε άλλοτε η «γκαντεμιά» διάβηκε το κατώφλι της ζωής και της καριέρας του, παρότι γεννημένος μια Τρίτη που το ημερολόγιο έγραφε σαν σήμερα, 13 του Μάρτη(13/3/1860)…

To απολαμβάνουμε στην ορχηστρική του εκδοχή και υπό τη δ/νση του «κρητικού Τσιλιμπιδάκη», όπως συστηνόταν ο κορυφαίος ελληνορουμάνος μαέστρος Sergiu Celibidache, αναφερόμενος στην καταγωγή του από την Κρήτη.

Λέγεται πως την «Ιταλική Σερενάτα» ενέπνευσε στον Βολφ, ο Νίτσε και η έκκλησή του για «Mediterraneanize music»…

Εύχομαι καλό απομεσήμερο σε όλους, με δροσερή, Μεσογείου αύρα!

Hugo Wolf : «Italian Serenade», Sergiu Celibidache

ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ: από τη μυθολογία στο σύμπαν κι από κει στην ποίηση και τη μουσική...

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 7 Ιανουαρίου του 1610, όταν ο αστρονόμος Γαλιλαίος (να θυμηθούμε πως ήταν γιος του μουσικού-μέλους της Φλωρεντιανής Καμεράτα Βιντσέντζο Γκαλιλέι) ανακάλυψε με τη διόπτρα που είχε ο ίδιος κατασκευάσει, το μεγαλύτερο δορυφόρο του πλανήτη Δία, που επειδή παρομοιάστηκε με οινοχόο που περιφέρεται γύρω από τον Δία τον ονόμασε Γανυμήδη, τον γνωστό από την μυθολογία, οινοχόο των Ολύμπιων θεών.


Σύμφωνα με το μύθο, ο Γανυμήδης περίφημος για την ομορφιά του νέος, γιος του βασιλιά Τρώα, θάμπωσε με το κάλλος του το Δία, που μεταμορφωμένος σε αετό τον άρπαξε και τον μετέφερε στον Όλυμπο, όπου του έδωσε αθανασία και έζησε εκεί αιώνια ως οινοχόος των θεών.
Τον Γανυμήδη οι αρχαίοι τον ταύτισαν με το θεό των πηγών του Νείλου και καθώς οι θεοί τον τοποθέτησαν ανάμεσα στα άστρα, είναι ο Υδροχόος του ζωδιακού κύκλου και προσωποποιεί το ανεξάντλητο νερό των σύννεφων που γονιμοποιεί τη γη.

Γανυμήδης, Ρούμπενς

Θαυμάσια ο Όμηρος περιγράφει στην Ιλιάδα του:

"Και από τον Εριχθόνιον των Τρώων βασιλέας ο Τρώς γεννήθη 

και απ’ αυτόν ο ισόθεος Γανυμήδης, 

που εγεννήθη των θνητών ο πρώτος για το κάλλος, 

που τον σηκώσαν οι θεοί για κείνα του τα κάλλη 

να ζει μ’ αυτούς αθάνατος και κεραστής του Δία…"

Αλλά απείρου κάλλους είναι και ο ποιητικός λόγος του Σικελιανού:

"Μεγαλοφυΐα! Ω! Τ' είσαι συ;... 

που ένα πνεύμα ανώτερο νοιώθει έρωτα για σένα!... 

Και κατεβαίνει απ' τα ψηλά του Ολύμπου και σε παίρνει 

Και σαν το νοιώσεις πού σε πάει, σαν νοιώσεις πού σε φέρνει 

Το νου σου να φεγγοβολά και να γεννά σαν ίδης 

Νοιώθεις το πνεύμα που 'ναι ο Ζευς και συ 'σαι ο Γανυμήδης!"

Όμως και ο μεγάλος Γκαίτε εμπνέεται από το μύθο του Γανυμήδη:

Tο ποίημα του Γκαίτε μελοποιήθηκε από τους Franz Schubert, Hugo Wolf και Carl Loewe.

I. Το περίφημο ληντ του Σούμπερτ γράφτηκε το 1817 και ανήκει σε κείνα τα λήντερ, που ο συνθέτης αφιέρωσε στον Γκαίτε.
Ένα ληντ που υμνεί τον έρωτα και το κάλλος μέσα σε μια χορευτική διάθεση, αλλά και περιγραφικά στοιχεία όπως εκείνα των κελαηδισμάτων ή του θροΐσματος του ανέμου… Άλλοτε απαλή κι άλλοτε περισσότερο ενεργητική η μελωδική γραμμή, που ακολουθεί η φωνή, ενώ οι πλατιές συγχορδίες από το πιάνο δηλώνουν την επιθυμία του μυθικού νέου να ακολουθήσει τον πατέρα των θεών στον Όλυμπο…

Το ακούμε από την Elisabeth Schwarzkopf ενώ στο πιάνο την συνοδεύει ο θρυλικός Edwin Fischer:

II. Η σύνθεση του Wolf αναδεικνύει το γεμάτο τόλμη και φρεσκάδα, νεανικό ποίημα του Γκαίτε, με μια απλή μεν, μελωδία, όμως γοητευτικά γενναιόδωρη σε αρμονίες, που υφαίνουν μια αιθέρια και πλούσια σε πάθος, ατμόσφαιρα.

Το δεξί χέρι του πιάνου κρατά μια σταθερή μελωδία, ενώ το αριστερό "σφύζει" από συγχορδίες, συνώνυμες της έκστασης και της απόλυτης παράδοσης στο ερωτικό συναίσθημα. Παρότι ο Βολφ θεωρούσε το "Ganymed" ως  τραγούδι για γυναικεία φωνή, ωστόσο οι άντρες τραγουδιστές δεν έχουν αρνηθεί την απόλαυση τη ερμηνεία, ιδίως ο Ντίτριχ Φίσερ-Ντίσκαου, ο οποίος το συμπεριλάμβανε συχνά στα ρεσιτάλ του και το ηχογράφησε αρκετές φορές.

"Ganymed": Hugo Wolf / Dietrich Fischer-Dieskau.

Στο πιάνο ο Daniel Barenboim

III. To ποίημα του Γκαίτε μελοποιεί για υψίφωνο και πιάνο και το συμπεριλαμβάνει στη συλλογή του "5 Lieder, op.81" ο γερμανός συνθέτης, Carl Loewe, απαιτώντας έντονη εκφραστικότητα από τον ερμηνευτή προκειμένου να μεταφέρει τη λαχτάρα, σωματική και πνευματική, για το σμίξιμο.

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που έχουν αποτυπώσει τον γοητευτικό μύθο της αρπαγής του πανώριου νέου, Γανυμήδη. Στις απεικονίσεις ο Γανυμήδης κρατά στεφάνι, ή μια λύρα ή ένα πετεινό (ερωτικό σύμβολο). Σε άλλες πάλι, είτε να προσφέρει νέκταρ από την υδρία, είτε ως ήρωας από την Ανατολή, με φρυγικό σκούφο και στολή βοσκού.

Το πήλινο σύμπλεγμα από το μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας απεικονίζεται ο Δίας ως οδοιπόρος που οδηγεί στον Όλυμπο το νεαρό Γανυμήδη. Ο πετεινός που κρατά ο νεαρός είναι ερωτικό σύμβολο που του χάρισε ο θεός. . Ο Δίας, δεν κρατά το σκήπτρο του, αλλά μία βακτηρία, ως ελάχιστο δείγμα εξουσίας.

Πρόκειται για εξαίρετο έργο κορινθιακού εργαστηρίου του 480-470 π.Χ., από τα λαμπρότερα δείγματα αυστηρού ρυθμού. Για πρώτη φορά στην ελληνική τέχνη εμφανίζεται η έκφραση στο πρόσωπο, αφού το βλέμμα του Δία είναι γεμάτο ικανοποίηση και θρίαμβο. Αποτελεί ένα τα σπουδαιότερα έργα μεγάλης πηλοπλαστικής.