ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ: από τη μυθολογία στο σύμπαν κι από κει στην ποίηση και τη μουσική...

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 7 Ιανουαρίου του 1610, όταν ο αστρονόμος Γαλιλαίος (να θυμηθούμε πως ήταν γιος του μουσικού-μέλους της Φλωρεντιανής Καμεράτα Βιντσέντζο Γκαλιλέι) ανακάλυψε με τη διόπτρα που είχε ο ίδιος κατασκευάσει, το μεγαλύτερο δορυφόρο του πλανήτη Δία, που επειδή παρομοιάστηκε με οινοχόο που περιφέρεται γύρω από τον Δία τον ονόμασε Γανυμήδη, τον γνωστό από την μυθολογία, οινοχόο των Ολύμπιων θεών.


Σύμφωνα με το μύθο, ο Γανυμήδης περίφημος για την ομορφιά του νέος, γιος του βασιλιά Τρώα, θάμπωσε με το κάλλος του το Δία, που μεταμορφωμένος σε αετό τον άρπαξε και τον μετέφερε στον Όλυμπο, όπου του έδωσε αθανασία και έζησε εκεί αιώνια ως οινοχόος των θεών.
Τον Γανυμήδη οι αρχαίοι τον ταύτισαν με το θεό των πηγών του Νείλου και καθώς οι θεοί τον τοποθέτησαν ανάμεσα στα άστρα, είναι ο Υδροχόος του ζωδιακού κύκλου και προσωποποιεί το ανεξάντλητο νερό των σύννεφων που γονιμοποιεί τη γη.

Γανυμήδης, Ρούμπενς

Θαυμάσια ο Όμηρος περιγράφει στην Ιλιάδα του:

"Και από τον Εριχθόνιον των Τρώων βασιλέας ο Τρώς γεννήθη 

και απ’ αυτόν ο ισόθεος Γανυμήδης, 

που εγεννήθη των θνητών ο πρώτος για το κάλλος, 

που τον σηκώσαν οι θεοί για κείνα του τα κάλλη 

να ζει μ’ αυτούς αθάνατος και κεραστής του Δία…"

Αλλά απείρου κάλλους είναι και ο ποιητικός λόγος του Σικελιανού:

"Μεγαλοφυΐα! Ω! Τ' είσαι συ;... 

που ένα πνεύμα ανώτερο νοιώθει έρωτα για σένα!... 

Και κατεβαίνει απ' τα ψηλά του Ολύμπου και σε παίρνει 

Και σαν το νοιώσεις πού σε πάει, σαν νοιώσεις πού σε φέρνει 

Το νου σου να φεγγοβολά και να γεννά σαν ίδης 

Νοιώθεις το πνεύμα που 'ναι ο Ζευς και συ 'σαι ο Γανυμήδης!"

Όμως και ο μεγάλος Γκαίτε εμπνέεται από το μύθο του Γανυμήδη:

Tο ποίημα του Γκαίτε μελοποιήθηκε από τους Franz Schubert, Hugo Wolf και Carl Loewe.

I. Το περίφημο ληντ του Σούμπερτ γράφτηκε το 1817 και ανήκει σε κείνα τα λήντερ, που ο συνθέτης αφιέρωσε στον Γκαίτε.
Ένα ληντ που υμνεί τον έρωτα και το κάλλος μέσα σε μια χορευτική διάθεση, αλλά και περιγραφικά στοιχεία όπως εκείνα των κελαηδισμάτων ή του θροΐσματος του ανέμου… Άλλοτε απαλή κι άλλοτε περισσότερο ενεργητική η μελωδική γραμμή, που ακολουθεί η φωνή, ενώ οι πλατιές συγχορδίες από το πιάνο δηλώνουν την επιθυμία του μυθικού νέου να ακολουθήσει τον πατέρα των θεών στον Όλυμπο…

Το ακούμε από την Elisabeth Schwarzkopf ενώ στο πιάνο την συνοδεύει ο θρυλικός Edwin Fischer:

II. Η σύνθεση του Wolf αναδεικνύει το γεμάτο τόλμη και φρεσκάδα, νεανικό ποίημα του Γκαίτε, με μια απλή μεν, μελωδία, όμως γοητευτικά γενναιόδωρη σε αρμονίες, που υφαίνουν μια αιθέρια και πλούσια σε πάθος, ατμόσφαιρα.

Το δεξί χέρι του πιάνου κρατά μια σταθερή μελωδία, ενώ το αριστερό "σφύζει" από συγχορδίες, συνώνυμες της έκστασης και της απόλυτης παράδοσης στο ερωτικό συναίσθημα. Παρότι ο Βολφ θεωρούσε το "Ganymed" ως  τραγούδι για γυναικεία φωνή, ωστόσο οι άντρες τραγουδιστές δεν έχουν αρνηθεί την απόλαυση τη ερμηνεία, ιδίως ο Ντίτριχ Φίσερ-Ντίσκαου, ο οποίος το συμπεριλάμβανε συχνά στα ρεσιτάλ του και το ηχογράφησε αρκετές φορές.

"Ganymed": Hugo Wolf / Dietrich Fischer-Dieskau.

Στο πιάνο ο Daniel Barenboim

III. To ποίημα του Γκαίτε μελοποιεί για υψίφωνο και πιάνο και το συμπεριλαμβάνει στη συλλογή του "5 Lieder, op.81" ο γερμανός συνθέτης, Carl Loewe, απαιτώντας έντονη εκφραστικότητα από τον ερμηνευτή προκειμένου να μεταφέρει τη λαχτάρα, σωματική και πνευματική, για το σμίξιμο.

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που έχουν αποτυπώσει τον γοητευτικό μύθο της αρπαγής του πανώριου νέου, Γανυμήδη. Στις απεικονίσεις ο Γανυμήδης κρατά στεφάνι, ή μια λύρα ή ένα πετεινό (ερωτικό σύμβολο). Σε άλλες πάλι, είτε να προσφέρει νέκταρ από την υδρία, είτε ως ήρωας από την Ανατολή, με φρυγικό σκούφο και στολή βοσκού.

Το πήλινο σύμπλεγμα από το μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας απεικονίζεται ο Δίας ως οδοιπόρος που οδηγεί στον Όλυμπο το νεαρό Γανυμήδη. Ο πετεινός που κρατά ο νεαρός είναι ερωτικό σύμβολο που του χάρισε ο θεός. . Ο Δίας, δεν κρατά το σκήπτρο του, αλλά μία βακτηρία, ως ελάχιστο δείγμα εξουσίας.

Πρόκειται για εξαίρετο έργο κορινθιακού εργαστηρίου του 480-470 π.Χ., από τα λαμπρότερα δείγματα αυστηρού ρυθμού. Για πρώτη φορά στην ελληνική τέχνη εμφανίζεται η έκφραση στο πρόσωπο, αφού το βλέμμα του Δία είναι γεμάτο ικανοποίηση και θρίαμβο. Αποτελεί ένα τα σπουδαιότερα έργα μεγάλης πηλοπλαστικής.