Ο Μέντελσον, τα Βενετσιάνικα κανάλια και οι γόνδολες...

 

"Ο Φέλιξ Μέντελσον το 1830", ακουαρέλα του James Warren Childe

"Βενετία, 10 Οκτωβρίου 1830.

Αγαπημένοι μου,

Eπιτέλους, Ιταλία!
Βιώνω αυτό που σε όλη μου τη ζωή θεωρούσα ως τη μεγαλύτερη δυνατή ευδαιμονία, και το απολαμβάνω. Η μέρα ήταν τόσο πλούσια σε συγκινήσεις, που τώρα που βράδιασε, αγαπητοί μου γονείς, βρίσκω το χρόνο να συμμαζέψω τις σκέψεις μου, για να σας ευχαριστήσω που μου χαρίσατε τέτοια ευτυχία.
Και σας, αγαπημένα μου αδέρφια και αδερφές, σας σκέφτομαι συνεχώς. Παύλο, πόσο θα χαιρόμουν να ήσουν εδώ μαζί μου, να απολαύσεις τις περιηγήσεις στη λιμνοθάλασσα και τα κανάλια....Χένσελ, πρέπει να σου πω ότι η "Κοίμηση της Θεοτόκου" του Τιτσιάνο είναι έργο θεϊκό, το τελειότερο που έχει δημιουργήσει ποτέ, ανθρώπινο χέρι... 

Κάθε ώρα, κάθε στιγμή έφερνε μαζί της τόσα πολλά αυτή την πρώτη μέρα μου στη Βενετία, που θα μείνουν στη ζωή μου, αλησμόνητα!

Mε το ζωγραφικό ταλέντο του ο Μέντελσον
απεικονίζει τη "Γέφυρα των Στεναγμών"
(themendelssohnproject)

Μετά την "Κοίμηση", ακολούθησε η επίσκεψη στο Palazzo Manfrini, μια θαυμάσια πινακοθήκη. Στη συνέχεια παρακολούθησα μια συναυλία με όργανο σε μια εκκλησία, που θαύμασα και τον "Άγιο Πέτρο" του Τιτσιάνο. Έπειτα βόλτα στην τεράστια πλατεία και το απoμεσήμερο αγνάντεμα στην Αδριατική... Επισκέφτηκα τους δημόσιους κήπους. Είδα ανθρώπους να γευματίζουν ξαπλωμένοι στο γρασίδι. Κατόπιν επέστρεψα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου την ώρα του δειλινού πηγαινοέρχεται πλήθος κόσμου. [...]

Ήταν αρκετά σκοτεινά όταν φτάσαμε στο Μέστρε χθες το βράδυ. Επιβιβαστήκαμε σε μια γόνδολα και μέσα στη βουβή ηρεμία -σαν νεκρική σιγή- της ατμόσφαιρας, φτάσαμε στη Βενετία. Ο γονδολιέρης κωπηλατούσε όρθιος, με τη γόνδολα να γλιστρά αθόρυβα στους υδάτινους δρόμους, κάτω από αμέτρητες γέφυρες, χωρίς ήχο από κόρνες, ή κροτάλισμα των τροχών κάποιας άμαξας... Όσο πλησιάζαμε ο κόσμος πλήθαινε...Πέρα από το θέατρο ήταν στοιβαγμένες κι άλλες γόνδολες που περίμεναν τ αφεντικά τους...Δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Μάρκου, τα Λιοντάρια, το παλάτι των Δόγηδων και η Γέφυρα των Στεναγμών. Η γαλήνη της νύχτας ενίσχυε τη χαρά μου στη θέα -έστω και στο μισοσκόταδο- των γνωστών Βενετσιάνικων μνημείων...

Και να λοιπόν, βρίσκομαι στη Βενετία!

Φέλιξ"

("Letters of Felix Mendelssohn", Gutenberg Books, σε προσαρμογή δική μου)

"Venice", Canaletto

Από τον Οκτώβριο του 1830 ως τον Ιούλιο του 1831 ο Φέλιξ Μέντελσον πραγματοποιεί ένα ταξίδι στην Ιταλία. Τη διασχίζει κουβαλώντας μαζί του έναν εξαιρετικό "τουριστικό οδηγό": Το "Ταξίδι στην Ιταλία" του Γκαίτε. Κι ακολουθεί βήμα προς βήμα τη διαδρομή που πενήντα χρόνια πριν είχε διανύσει ο γηραιός φίλος του. 

Από όσα μεταφέρει στην παραπάνω επιστολή του ο εικοσάχρονος Φέλιξ μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τον ενθουσιασμό του από την πρώτη του επίσκεψη στη Βενετία...  Ήταν προχωρημένη η ώρα που έφτασε στην πόλη, όμως ακόμα και στα σκοτεινά η περιήγησή του με τη γόνδολα στην πόλη που γνώριζε από τα γραπτά του γηραιού του φίλου Γκαίτε, τον γοήτευσε...Το να διακρίνει τα περιγράμματα των περίτεχνων κτισμάτων, των γεφυρών και τον τραμπαλισμό των πλοιαρίων στη λιμνοθάλασσα ήταν ό,τι πιο αισθησιακό... Μια συναρπαστική εναρκτήρια εμπειρία που πρόσφερε η πόλη στον 20χρονο Μέντελσον.

Φέλιξ Μέντελσον, Eduard Bendemann

Φαίνεται πως οι γόνδολες εντυπωσίασαν εξαιρετικά τον Μέντελσον, τόσο που άμεσα άρχισε να δουλεύει μια σύνθεση, που θα τής έδινε τον τίτλο: "Βενετσιάνικη γόνδολα".
Το έργο ολοκληρώθηκε μέσα σε μια εβδομάδα και όπως ο ίδιος δήλωσε "είχε βάλει στη μελωδία και τα μοτίβα της ολάκερη την ψυχή του..."

Όπως εκμυστηρεύτηκε στη Φάννυ, το εμπνεύστηκε από την γνωριμία του με μιαν "αριστοκράτισσα, λεπτή, ξανθιά, γαλανομάτα και με λευκά χέρια".
Εννοούσε την πανέμορφη γερμανίδα πιανίστα, Delphine von Schauroth, κόρη βαρώνου, που ζούσε στο Μόναχο και ο συνθέτης είδε το 1830 σε μια περιοδεία του. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε βαθιά φιλία. Πολλοί, μιλούν και για πλατωνικό ειδύλλιο, που ίσως να αληθεύει, αφού αντάλλαξαν μουσικές αφιερώσεις.

Το "Venetian Gondola Song", θα ενταχθεί αργότερα στα "Τραγούδια χωρίς λόγια", op. 19b...

Tα "Τραγούδια χωρίς λόγια" είναι συλλογή οκτώ πιανιστικών κύκλων, καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει έξι λυρικές συνθέσεις.

Όταν κάποτε ο Marc-André Souchay προσπάθησε να βάλει στίχους στις μελωδίες αυτές του Μέντελσον, ο συνθέτης αντέδρασε λέγοντας πως:

"Αγαπώ αυτό που εκφράζει η μουσική μου, που δεν είναι καθόλου αόριστο για να εκφραστεί με λόγια. Αντίθετα, είναι πολύ συγκεκριμένο... Οι λέξεις, άλλο σημαίνουν για τον καθένα μας... Το συναίσθημα όμως που γεννούν είναι το ίδιο, συναίσθημα που δεν εκφράζεται, ωστόσο, με τις ίδιες λέξεις".

Κι έχει δίκιο ο Μέντελσον! Μια προσεκτική ακρόαση των  "Τραγουδιών χωρίς λόγια" μάς πείθει πως οι λέξεις είναι περιττές...Η μουσική αναλαμβάνει το ρόλο του αφηγητή, του ρήτορα...της γλώσσας της ψυχής και μάς το φανερώνει μέσα από αυτή τη συλλογή του...

Θα ακούσουμε το "Venetian Gondola Song" από την Ρένα Κυριακού, ερμηνεία με το προσωπικό στυλ της πιανίστριας, που διακρίθηκε για τη σημαντική της έρευνα στη μουσική πιάνου του Φέλιξ Μέντελσον και ηχογράφησε το πλήρες έργο του. Ο ήχος της χαρακτηρίζεται από μια ευρεία παλέτα χρωματικού τόνου. 

1. Lieder ohne Worte, Op. 19b : VI. "Venetian Gondola Song" / Ρένα Κυριακού:

Οι μακρόστενες, με επίπεδο πάτο βάρκες που σεργιανίζουν στα βενετσιάνικα κανάλια αναδύουν αναμφίβολα ρομαντισμό και γεννούν τρυφερές, αισθησιακές εικόνες και σκέψεις μια αγνής, όμορφης εποχής... Η γραφική γόνδολα, που ας θυμηθούμε προέρχεται από την ελληνική λέξη "κοντούρα=με κοντή ουρά", δηλαδή το μικρό πλοίο,  σαγήνευσε πληθώρα καλλιτεχνών. Όμως, ο αθεράπευτα ρομαντικός Μέντελσον είναι εκείνος που το ταξίδι της μικρής βάρκας στα αβαθή νερά των Βενετσιάνικων καναλιών, γοήτευσε περισσότερο, γεγονός που το μαρτυρούν οι παραπάνω της μιας συνθέσεις με θέμα τη γόνδολα:

"Venice gondolas", John Singer Sargent

Εκτός  από το "Venetian Boat Song" σε σολ ελ. που ακούσαμε από την Ρένα Κυριακού, ο Μέντελσον έγραψε συνολικά 5 κομμάτια εμπνευσμένα από τη γόνδολα. 

Πέντε χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψη στη Βενετία και τη σύνθεση του Ν.6 από το Op. 19b , συνθέτει το ομότιτλο Ν.6 από το Op. 30 σε φα δίεση ελ. και ακoλουθεί εκείνο σε λα ελ. από το Op.62 το 1841.

Επιπλέον, πρέπει να αναφέρουμε τη θαυμάσια "Βαρκαρόλα" του 1837 κι ένα "Gondellied" που είχε συνθέσει ενδιάμεσα, ένα ορμητικό, ταραχώδες Presto agitato, το Ν.3 του Op.53. 

Όλες, συνθέσεις με ποιητική καλαισθησία, που συνδυάζουν τη ρομαντική φύση του δημιουργού με την κλασική παιδεία του. Δημιουργίες, στις οποίες αντανακλώνται ο άφθαστος λυρισμός, η τρυφερότητα και η ευαισθησία της ευγενικής ψυχής του, αλλά και το αισιόδοξο πνεύμα του...

Βαρκαρόλες ... Τραγούδια χωρίς λόγια εν πλώ, με μελωδίες που μας καλούν να στροβιλιστούμε με κομψότητα στον 6/8ων ρυθμικό τους κυματισμό...

Η ρυθμική αγωγή των 6/8 είναι το κύριο χαρακτηριστικό της λεμβωδίας ή βαρκαρόλας(από την ιταλική λέξη barca = βάρκα) και παραπέμπει στο λίκνισμα της γόνδολας...

2. Lieder ohne Worte, Op. 30: VI. "Venetian Gondola Song"/ Barenboim:

Αναδύεται ο πολύχρωμος κόσμος της ιταλική πόλης. Ένα μίγμα κουλτούρας, αγάπης για την τέχνη, λατρείας για το ωραίο...

3. Lieder ohne Worte, Op. 62: V: "Venetianisches Gondellied" / Barenboim:

Ο θαυμασμός του Μέντελσον για τη Βενετία είναι απαράμιλλος και τον εκφράζει γενναιόδωρα με τις μουσικές εμπνεύσεις του. Η Βενετία "μια πόλη-μουσείο γεμάτη θησαυρούς, και συγχρόνως μια βουβή, πεθαμένη πόλη", σκιαγραφείται αριστουργηματικά με τις μουσικές πινελιές του...

4. Mendelssohn: "Gondellied" in A major [1837] / Barenboim:

Η ποιητικότητα της ατμόσφαιρας της πόλης, τον εμπνέει...

5. Lieder ohne Worte, Op. 53: ΙΙΙ: "Gondellied" in G Minor / Barenboim:

Ο Φέλιξ Μέντελσον γεννήθηκε στο Αμβούργο στις 3 Φεβρουαρίου 1809.

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα που τον αφορούν. Περιηγηθείτε!